باستان‌شناسان ممنوع‌المصاحبه شدند، فرهنگ آشتی

میراث خبر، حسن ظهوری : طي يک ماه گذشته در اقدامي نه‌چندان تازه اما جدي از سوي پژوهشگاه سازمان ميراث‌فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري، تمامي باستان‏شناسان فعال کشور، چه استاني، چه ستادي و چه دانشگاهي ممنوع‌المصاحبه شدند. اين اقدام در حالي به طور جدي پيگيري مي‏شود که مسئولان سازمان ميراث فرهنگي مي‏گويند «اخبار مربوط به اين حوزه بسته نشده است، اما تنها از طريق کانال روابط عمومي پژوهشگاه اخبار مربوط به باستان‏شناسي ارائه مي‏شود.» باستان‏شناسان در زمره مهم‌ترين کارشناسان سازمان ميراث‌فرهنگي، صنايع‌دستي و گردشگري هستند. آنها نه‌تنها دانش فهم چگونگي کشف آثار مدفون در زير خاک را دانسته‏اند، بلکه جزء مهم‌ترين نگهبانان آثار باستاني کشور نيز محسوب مي‏شوند.

طي 6 سال گذشته و با جدي شدن موضوع ميراث فرهنگي در رسانه‏هاي کشور، باستان‏شناسان جزء نخستين کساني بودند که با ايجاد ارتباطي آموزنده با خبرنگاران، آنها را در شناخت مفاهيم مربوط به ميراث فرهنگي، به ويژه باستان‏شناسي و مفاهيم مربوط به اين حوزه ياري دادند. اين چنين بود که امروز باستان‏شناسان مهم‌ترين رابط فرهنگي رسانه‏‏ها با سازمان‌ميراث فرهنگي کشور شدند. ممنوع‌المصاحبه شدن باستان‏شناسان، که طي 10 سال گذشته بي‌سابقه بوده ، ذهن را به اين سو مي‏کشاند که سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري به نحوي قصد مسدود کردن اخبار مربوط به ميراث فرهنگي کشور را دارد. هرچند مسئولان پژوهشگاه و سازمان ميراث‌فرهنگي بارها از انتشار اخبار توسط روابط عمومي سازمان خبر داده‏اند و به استناد اين کار معتقدند که هيچ‌يک از اخبار مربوط به سازمان ميراث‌فرهنگي مسدود نشده است، اما از نظر خبرنگاران و جامعه، اخبار روابط عمومي يعني اخبار فيلتر شده. هيچگاه و در هيچ نهاد دولتي و غيردولتي، روابط عمومي قادر به ارائه مشکلات سازمان خود نيست. اخبار روابط عمومي مدام از طريق روساي سازماني چک مي‏شود و به اين ترتيب هر سازماني مي‏تواند مشکلات خود را از جامعه پنهان بدارد. از جمله وظايف مهم مطبوعات، ارائه اخبار صحيح از عملکرد شاخه‏هاي مختلف دولت به مردم است. بر اين اساس قانون اساسي کشور نيز مديران، روسا و شخصيت‏هاي مختلف فرهنگي و سياسي کشور را موظف به پاسخگويي به خبرنگاران کرده است.

اما اين‏ در حالي است که پژوهشگاه سازمان ميراث فرهنگي با نقض قانون اساسي کشور، باستان‏شناسان را که مهم‌ترين مطلع‌کنندگان رسانه‏هاي کشور بودند، ممنوع‌المصاحبه کرده و به اين ترتيب يکي از مهم‌ترين کانال‌‌هاي خبري رسانه‏ها را بسته است. سازمان ميراث فرهنگي در چهار سال گذشته به طرق مختلف قصد کاناليزه کردن اخبار مربوط به اين حوزه را داشته است و يك سال اخير هربار که کارشناسي درباره يکي از وقايع مربوط به ميراث‌فرهنگي سخن گفته است، به شکل‌هاي مختلف، از اخراج گرفته تا تذکر و نامه‌نگاري‌هاي مفصل، با او برخورد شده است و طي اين مدت سازمان ميراث فرهنگي هر بار به بهانه‏اي قصد متوقف کردن اخبار مربوط به سازمان ميراث فرهنگي را داشته است.

ممنوع‌المصاحبه کردن کارشناسان، نقض کامل حق آزادي بيان است

محمد‌مهدي فرقاني، استاد علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبايي درباره چنين عملکردي از سوي سازمان‏هاي دولتي گفت: «اظهارنظر کارشناسي حق مسلم کارشناسان مربوطه است. اينکه هر سازماني خط مشي مشخصي در ارائه سياست‌هاي خود دارد بر هيچکس پوشيده نيست و قطعا تک‌تک افراد يک سازمان از سياست‌های کلي آن خبر ندارند. در اين ميان بهتر است که يک نفر به عنوان سخنگوي سازمان با رسانه‌ها گفت‌وگو کند. البته بايد گفت که چنين گفت‌وگويي در فضايي خوش‌بينانه و مورد اعتماد اتفاق مي‌افتد.» وي در ادامه گفت: «اما به‌طور کلي در هر سازماني بهتر است که سخنگوي سازمان درباره سياست‌های کلي آن سازمان سخن بگويد و صحبت درباره مسائل کارشناسي سازمان به کارشناسان سپرده شود. زيرا سخنگوي سازمان نمي‌تواند از مسائل جزئي مربوط به يک کار کارشناسي مطلع باشد.» فرقاني درباره اهميت گفت‌وگوي کارشناسان با رسانه‌ها گفت: «ممنوع‌المصاحبه کردن کارشناسان يک عمل «ضدرسانه‌اي» است. در اين ميان نه‌تنها حقوق رسانه‌ها که حق آزادي بيان که متعلق به يک کارشناس است نيز ديده نشده است.»

به گفته وي رسانه‌ها مايلند با منابع خود به‌طور اختصاصي گفت‌وگو کنند و مخالفت با اين موضوع نقض کامل حق آزادي بيان است.

بهانه تازه!

سازمان ميراث‌فرهنگي هربار به نحوي کارشناسان خود را ممنوع‌المصاحبه کرده است. يکبار گفته شد که کارشناسان از برخي مسائل مربوط به ميراث فرهنگي اطلاع ندارند و به همين علت اطلاعات نادرستي مي‏دهند. دوباره گفته شد که بين کارشناس ميراث فرهنگي و کارشناس سازمان ميراث فرهنگي فرقي وجود ندارد و به همين علت اخبار به صورت ضد و نقيض منتشر مي‏شود. پس از آن گفتند که برخي اخبار جنبه سياسي دارد و نبايد رسانه‏اي شود و چون کارشناسان از اين موضوع بي‌اطلاع هستند باعث کند شدن روند مذکرات براي رفع مشکلات مي‌شوند. اما در تازه‌ترين بهانه‏ از سوي پژوهشگاه سازمان ميراث فرهنگي، هدف از ممنوع شدن مصاحبه باستان‌شناسان با رسانه‌ها، حفاظ امنيت شغلي باستان‌شناسان عنوان شد.

داستان از اينجا آغاز مي‌شود که يك باستان‏شناس حين کاوش به يک گور هخامنشي برمي‏خورد، اما با اين فکر که محوطه در حصار يک مجموعه جهاني است، گور را رها کرده و ادامه کاوش را به روز ديگري موکول مي‏کند. گويا يکي از کارگرها از فرصت شبانه استفاده مي‏کند و خود را به آن گور مي‏رساند و در نهايت موفق به برداشتن يک کاسه هخامنشي مي‏شود. فرداي آن روز خبر اين سرقت توسط خود باستان‌شناس به يکي از رسانه‌ها داده شده و انتشار اين خبر باعث مي‏شود حراست سازمان ميراث فرهنگي از آن باستان‏شناس بازخواست كند. خلاصه آن که باستان‏شناس راهي زندان و رئيس پژوهشکده باستان‏شناسي هم مجبور مي‏شود چندبار در دادگاه براي دفاع از باستان‏شناس حاضر شود. سرانجام هم گفته شد که شيء گمشده پيدا شده است و باستان‏شناس زنداني هم آزاد شد.

مهدي موسوي‌کوهپر، سرپرست پژوهشگاه سازمان ميراث فرهنگي، صنايع‌دستي و گردشگري با اشاره به اين اتفاقات گفته است که چنين اخباري باعث تزلزل وضعيت شغلي باستان‏شناسان مي‏شود و به همين علت آنها بهتر است اخبارشان را از طريق کانال روابط عمومي ارسال کنند. در مورد اين موضوع بايد گفت که چنين اتفاقاتي در باستان‌شناسي آنقدر نادر بوده که طي 10 سال گذشته اين نخستين بار است رخ داده. از طرفي اين موضوع هيچ ارتباطي با ديگر باستان‏شناساني ندارد که در مناطق بياباني كشور زحمت مي‏کشند و حق دارند اخبارشان به شکل شايسته‏اي و از زبان خودشان در رسانه‏ها منتشر شود. ممنوع کردن مصاحبه با
باستان شناسان به معناي آن است که سازمان ميراث فرهنگي قصد مخفي کردن اتفاقاتي را دارد که بهتر است رسانه‌ها و مردم از آن بي‌خبر بمانند. از طرف ديگر واکنش روابط عمومي سازمان ميراث فرهنگي و کاناليزه کردن اخبار باعث مي شود که ميان رسانه و روابط عمومي نيز خلأ‌های بيشتري به وجود آيد. اما چنين عملکردي از سوي سازمان ميراث فرهنگي طي 4 سال گذشته بارها رخ داده و هر بار با شکست مواجه شده است.

فقدان اعتماد به نفس در مديران

«حميدرضا حسيني» روزنامه‌نگار باسابقه حوزه ميراث فرهنگي درباره ممنوع‌المصاحبه شدن باستان‌شناسان با اصحاب رسانه گفت: «اين اقدام حرکتي کاملا شکست خورده است. زيرا تعداد محوطه‌هاي باستاني کشور به چند 10 هزار تپه و محوطه باستاني مي‌رسد و وضعيت اکثر آنها وخيم است. برخي از اين محوطه‌ها طي 3 سال گذشته دچار آسيب شدند که تعداد آنها کم نيست و خبرنگاران مي‌توانند بر اساس مشاهدات عيني خود به طور مستقل و حتي بدون صحبت با باستان‌شناسان گزارش‌ها و اخبار خود را تهيه کنند.»

وي درباره عملکرد سازمان نسبت به ممنوع‌المصاحبه کردن کارشناسان خود گفت: «من چنين عملکردي را ناشي از فقدان اعتماد به نفس در مديران سازمان ميراث فرهنگي مي‌دانم. اگر آنها نسبت به عملکرد خود اطمينان داشتند، از اطلاع‌رساني و انتقاد رسانه‌ها و جامعه نگران نمي‌شدند.» حسيني همچنين افزود: «ممنوع‌المصاحبه شدن کارشناسان نشانه شکاف بدنه کارشناسي و مديريت سازمان ميراث فرهنگي است. مديران مي‌دانند که باستان‌شناسان در گفت‌وگو با رسانه‌ها مواضع آنها را تائيد نمي‌کنند و زير بار بسياري از تصميم‌ها نمي‌روند. در واقع مديران سازمان ميراث فرهنگي قصد دارند با ممنوع‌المصاحبه کردن باستان‌شناسان و کارشناسان بر اين اختلاف سرپوش بگذارند.»