چشم‌انداز‌ مه‌آلود فرهنگ در ‌دولت دهم، خبرآنلاین

فرهنگ برای احمدی‌نژاد اولویت نداشت.

علی اناری

شاید مهم‌ترین ایرادی که در عرصه فرهنگ می‌توان به دولت نهم گرفت این باشد که دولت محمود احمدی‌نژاد در طول دوران چهار ساله فعالیت خود هیچ تعریف دقیقی از مقوله فرهنگ و به عبارت بهتر مانیفست فرهنگی‌اش ارائه نداد. در واقع فرهنگ در دوران چهار سال زمامداری محمود احمدی‌نژاد هیچ‌گاه اولویت اول نبود و همین مسئله موجب شد تا کارگزاران فرهنگی دولت در رده‌های پایین‌تر با نگاه به حرف و عمل مقامات عالی‌تر سطح فعالیت‌های خود را تنظیم کنند. در واقع سیاست‌های فرهنگی دولت نهم از همان اوان بر سر کار آمدن این دولت به شکلی کاملاً عیان و واضح میان حرف و عمل سرگردان بود. در هنگامه آغاز به کار دولت نهم به نظر می‌رسید هم دولت و هم مجلس که اکثریت آن را اصولگرایان هم‌پیمان با دولت تشکیل می‌دادند طرح‌های مختلفی را برای امور فرهنگی در سر دارند اما امروز پس از چهار سال این تصور بیش از پیش کمرنگ شده است.

جفای همگانی به فرهنگ
بی‌توجهی به بخش فرهنگ در دولت نهم تنها یک ادعا نیست. حتی کسی مثل «جمال شورجه» که از حامیان پر و پا قرص این دولت به شمار می‌رود هم بر این نکته اذعان دارد. البته شورجه این بی‌توجهی را تنها مختص دولت نهم نمی‌داند و دولت‌های پیشین را نیز در این زمینه محکوم می‌کند.

او در این خصوص به «خبر» می‌گوید: «باید بپذیریم که دولت‌های قبل از دولت آقای احمدی‌نژاد هم چندان اعتنا و توجهی به مقوله فرهنگ نداشتند. در دولت اصلاحات به مدت هشت سال افرادی کاملاً فرهنگی در منصب قدرت بودند اما واقعیت این است که در آن مقطع نیز آنطور که باید و شاید و به آن صورت که از شعارها و از سابقه دولت اصلاحات برمی‌آمد به امر فرهنگ توجه جدی نشد. در دولت آقای هاشمی توسعه اقتصادی و بازسازی پس از جنگ و در دولت آقای خاتمی مقوله توسعه سیاسی به عنوان دو اولویت اصلی مد نظر قرار داشتند. این بی‌توجهی به فرهنگ به جایی رسیدکه سال گذشته مقام معظم رهبری در جلسه‌ای از مظلومیت فرهنگ در کشور ما سخن گفتند.»

از پس چهار سال رنسانس
احمدی‌نژاد در مردادماه سال ۱۳۸۴وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را به دست سردبیر سابق روزنامه کیهان، محمدحسین صفار‌هرندی سپرد و این اتفاقی بود که خیلی به مذاق اهالی فرهنگ خوش نیامد. وزارت ارشاد صفار هم مانند تمام وزارتخانه‌های دیگر شاهد جابه‌جایی‌های وسیعی در سطع مدیریت بود. با روی کار آمدن وزیر جدید پیش از هر چیز وضع انتشار کتاب با وقفه روبه‌رو شد که البته علت آن ضرورت بازنگری بر سیاست‌های فرهنگی دولت پیشین اعلام شد.

به این ترتیب صنعت نشر که در سال‌های گذشته وضع چندان مطلوبی نداشت ضربه‌ای دیگر خورد. امروز و در پایان دوران چهارساله دولت نهم همچنان ناشران بیشترین مشکلات را در ارتباط با نشر کتاب‌های ادبی دارند. کتاب‌های بسیاری منتظردریافت اجازه نشرند و حتی کتاب‌هایی که قبلاً مجوز گرفته‌اند برای تجدید چاپ دوباره بررسی می‌شوند. وضع سینما، موسیقی و تئاتر هم در این چهار سال بهتر از کتاب نبود. اندکی پس از روی کار آمدن دولت نهم، مهدی کلهر از مشاوران ارشد احمدی‌نژاد در دوران تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری،

در گفت و‌گویی با مهر ضمن بشارت ایجاد یک رنسانس بزرگ فرهنگی در دولت نهم گفت: «نگاه دولت جدید به حمایت از هنر حرفه‌ای، یک نگرش فعال است. اما وضعیت موجود در این زمینه مبتنی بر دیدگاه‌های «منفعل» است. این غفلت دولت‌های قبلی بوده است و کارکرد سینما نیز باید از حالت انفعالی به درآید. در عین حال، دولت جدید نسبت به مقوله «موسیقی» هم تأکید جدی دارد. دولت جدید حتی بر آن است که با سینما و موسیقی از مرزهای جغرافیایی هم عبور کند.» اینک پس از چهار سال و در آستانه خاموشی چراغ عمر دولت نهم به عینه مشخص است که این دولت تا به کجا مرزهای جغرافیایی را با مرکب هنر درنوردیده و تا چه حد توانسته بانی این رنسانس بزرگ در عرصه فرهنگ کشور باشد.

درواقع داستان بی‌توجهی دولت نهم به مقوله فرهنگ از همان اولین سال شروع به کار این دولت رخ نمود تاجایی که یک سال پس‌از شروع به کار دولت علی مطهری یکی از نمایندگان اصولگرای مجلس هفتم طی نامه‌ای سرگشاده به احمدی‌نژاد از عدم حساسیت دولت نهم نسبت به مسایل فرهنگی انتقاد کرد. در بخشی از این نامه آمده بود: «بی‌توجهی به مسایل فرهنگی به معنی گرفتن روح انقلاب اسلامی از کالبد آن است ... متاسفانه دولت نهم ثقل کار خود را روی مساله عدالت قرار داده و از برخی ارزش‌های دیگر غافل مانده است.»

قصور دولت و مجلس
جمال شورجه به عنوان یک کارگردان مسلمان و کسی که دولت نهم را برآمده از متن مردم و انقلاب می‌داند دولت نهم را به مانند دولت‌های پیش از خود در مقوله فرهنگ موفق نمی‌داند. شورجه می‌گوید: «در دوره چهار ساله آقای احمدی‌نژاد هم آنطور که باید و شاید روی مبحث فرهنگ کار نشد و حتی بیانات مقام معظم رهبری در باب مظلومیت فرهنگ هم در دوران فعالیت دولت جناب آقای احمدی‌نژاد ایراد شد. متأسفانه در دولت‌های جناب آقای هاشمی و جناب آقای خاتمی آنطور که شایسته بود از ظرفیت‌های مقام معظم رهبری که فردی کاملاً فرهنگی هستند و فرهنگ را همواره دغدغه اصلی خود عنوان کرده‌اند استفاده و پیروی نشد. افسوس که این شیوه در دوران ریاست جمهوری آقای احمدی‌نژاد هم پیگیری شد.»

شورجه در ادامه بحث دولت گذشته و مجلس را نیز مقصر قلمداد می‌کند. او ادامه می‌دهد: «ما حتی در مجلس هم شاهد چنین بی‌توجهی‌‌‌هایی بودیم آن هم در مجلسی که افرادی چون آقای افروغ و آقای حدادعادل که هر دو از چهره‌های بسیار تأثیرگذار عرصه فرهنگ هستند را در خود می‌دید اما متأسفانه باز هم مقوله فرهنگ در این میان مغفول واقع شد.

یکی از شاخصه‌های مجلس پرسش از دولت و قوه مجریه است اما می‌بینیم که کمیسیون فرهنگی مجلس ما در طول چهار سال گذشته کمترین سؤال را از دولت در این زمینه داشته است. کمیسیون فرهنگی مجلس می‌توانست از دولت و کارگزاران فرهنگی آن بپرسد شما در طول این مدتی که بر رأس کار حاضر شده‌اید برای فرهنگ این مملکت چه کردید. اگر آن یکی دو باری را هم که آقای صفارهرندی وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی به مجلس رفتند و پاسخگوی سؤالات نمایندگان شدند مرور کنید می‌بینید که سؤال‌های مطرح شده هرگز جزو سؤال‌های اساسی و ریشه‌ای دوران زمامداری دولت نهم نبوده است.»

ایرج تقی‌پور، تهیه کننده سینما، یکی دیگر از سینماگرانی است که نسبت‌به بی‌توجهی دولت نهم به عرصه‌های گوناگون فرهنگ و هنر کشور انتقاد جدی دارد. نبود برنامه مشخص در حوزه فرهنگ و به خصوص سینما را در دولت نهم یکی از جدی‌ترین خلاء‌های این دولت می‌داند و در این زمینه به «خبر» می‌گوید: «در دوره ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد با مشکل نبود برنامه در زمینه سینما و سایر بخش‌های فرهنگی مواجه بودیم. ما سینماگران نه براساس رویکردهای مدیران و رئیس‌جمهور و نه براساس تصمیم‌گیری آنان نتوانستیم به یک جمع‌بندی برسیم و دریابیم که خواسته آن‌ها از سینما و سینماگران چیست.»

او با اشاره به اینکه دیدار رئیس‌جمهور با کارگردانان نیز برنامه‌ای بود که از سوی جواد شمقدری طراحی شده و خود رئیس‌جمهور خواستار این دیدار نشده، اضافه می‌کند: «از آن جا که جواد شمقدری مشاور رئیس‌جمهور و کارگردان بود، برنامه دیداری را بین کارگردانان و رئیس‌جمهور ترتیب داد که اتفاقاً در این جلسه با این توجیه که کارگردانان مغز متفکر سینما هستند، فقط آنان دعوت شدند، هرچند که در این دیدار نیز مشخص نشد بالاخره نگاه دقیق رئیس‌جمهور به همراه مدیران و مشاورش در مورد سینما چیست و ما سینماگران باید چگونه در مورد سینما اقدام کنیم.» او ادامه می‌دهد: «ما در این چهار سال به مدیران سینمایی دسترسی کافی نداشتیم که حتی بعد از آن به فکر دیدار با رئیس‌جمهور و یا صحبت با او در مورد موضوعات فرهنگی بیفتیم و این مسئله ضعفی مهم در حوزه فرهنگ در دولت نهم بود.»

بازیگرها و مطرب‌ها
دیدار و گفت‌و‌گو با اهالی فرهنگ و هنر و رسانه در مراسم افطاری ماه رمضان سال 84، ارسال پیام به چند همایش هنری و دیدار با فعالان عرصه سینما در اوایل پاییز سال گذشته را شاید بتوان از مهم‌ترین ابراز توجهات رئیس‌جمهور احمدی‌نژاد به بحث فرهنگ و اصحاب آن به حساب آورد. و یک نکته دیگر؛ محمدحسین صفارهرندی وزیر ارشاد مستعفی دولت نهم روز چهارشنبه 6 خردادماه سال 88 در همایش بزرگ دانشجویان اصولگرای دانشگاه آزاد قم با اشاره‌ای کنایه‌وار به واقعه دوم خرداد سال 76 از پیروزی محمود احمدی‌نژاد در انتخابات سال 84 سخن به میان آورده و می‌گوید: «احمدی‌نژاد برای جلب آرای مردم دنبال خود مطرب و بازیگر به راه نینداخت و مردم نیز تغییر مثبت همراه با ارزش‌های اسلامی را برگزیدند.» نتیجه‌‌گیری از بیانات وزیر محترم ارشاد و تصور و تعریف ایشان از جایگاه و پایگاه هنرمندان و فهم سیاسی‌شان را به خوانندگان این گزارش واگذار می‌کنیم و توضیح بیشتری نمی‌دهیم.

جفا در دولت نهم و خوشبینی به دولت دهم
اکنون در آستانه آغاز به کار دولت دهم قرار داریم و تا امروز محمود احمدی‌نژاد، همانند چهار سال گذشته چشم‌انداز روشنی از وضعیت فرهنگی چهار سال آینده ارائه نداده است. شاید به جرأت بتوان گفت از هنگامه تبلیغات انتخاباتی و مناظرات تلویزیونی تا به امروز کسی از جزئیات برنامه فرهنگی دولت دهم به ریاست محمود احمدی‌نژاد سر در نیاورده است. اشاره‌ای کوچک در روز تنفیذ و کلی‌گویی‌های سیاستمدارانه روز تحلیف همه اطلاعاتی است که ما از برنامه فرهنگی دولت دهم در اختیار داریم. البته جمال شورجه کمی خوشبین‌تر به ماجرا نگاه می‌کند. او می‌گوید: «البته آقای احمدی‌نژاد در مراسم تحلیف یکی از مباحث اصلی دولت دهم را فرهنگ ذکر کردند.

به نظر ‌می‌رسد آقای احمدی‌نژاد متوجه جفایی که در تمام ادوار گذشته و از جمله دولت قبلی خود ایشان بر سر فرهنگ رفته است شده‌اند و بنا دارند این نقیصه را در چهارسال دولت دهم برطرف کنند. بی‌شک لازم است که دولت در این امر مهم دست به سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی اصولی و بلندمدت بزند. باید از همه ظرفیت‌ها فارغ از اختلاف نظرهای سیاسی در عرصه هنر استفاده شود.»