آيا بشار اسد به پايان خود نزديک می‌شود؟ حسن هاشميان

سايت "بوابة الاهرام" مصر از طرحی محرمانه مبنی بر تمايل آمريکا و روسيه برای پايان دادن به بحران سوريه پرده برداشته است. این طرح بر کنار گذاشتن بشار اسد و مديران درجه يک و دو دستگاه‌های امنيتی و نظامی بنا شده که بلافاصله بعد از آن يک حکومت انتقالی متشکل از شورای نظامی موقت، دولت موقت، پارلمان موقت و دستورالعمل مشخص برای دوره انتقالی جهت تضمين حقوق اقليت‌های قومی و مذهبی برپا می‌شود

تبليغات خبرنامه گويا	advertisement@gooya.com

در روزهای گذشته سايت «بوابة الاهرام» مصر طی گزارشی درباره تمايل امريکا و روسيه به پايان دادن به بحران سوريه شرح مفصلی نوشته و ويژگی های طرحی را برملا کرد که در نهايت به برکناری بشار اسد منتهی می شود.اطلاعات منتشر شده در اين سايت نشان می دهد گروهی از مخالفان بشار اسد در قاهره به شدت دنبال اين طرح هستند که بدون اشاره به آينده سرنوشت حاکم دمشق، او را از قدرت ساقط می کند.اين طرح «محرمانه» براساس کنار گذاشتن بشار اسد و مديران درجه يک و دو دستگاه های امنيتی و نظامی بنا شده است که بلافاصله بعد از آن يک حکومت انتقالی متشکل از شورای نظامی موقت، دولت موقت،پارلمان موقت و دستورالعمل مشخص برای دوره انتقالی جهت تضمين حقوق اقليت های قومی و مذهبی شامل علويان، مسيحيان،دروز، اسماعيلی ها، کردها، ترکمن ها، سريانی ها و آشوريان می باشد.همچنين در اين طرح تأکيد شده است که برای جلوگيری از هرج و مرج در سوريه و ممانعت از قدرت گرفتن گروه های افراطی، بخشی از دولت و ارتش فعلی بايد حفظ شود.در اين طرح پيش بينی شده است شورای نظامی که جايگزين بشار اسد خواهد شد، از ۱۵ نفر تشکيل می شود که تمام مذاهب و اقوام سوريه را نمايندگی خواهند کرد.پارلمان آينده سوريه نيز از ۱۰۱ نفر تشکيل می شود که به شکل زير توزيع می گردد:
-۲۵ درصد پارلمان آينده در اختيار مخالفان داخل و خارج رژيم بشار اسد با تمام تنوع فکری و سياسی آنها خواهد بود.
-۲۵ درصد دوم به «تنسيقيات» و گروه های فعال در تظاهرات ضد اسد در داخل اختصاص دارد.
-۲۵ درصد سوم به شخصيت های نظامی و مدنی رژيم حاکم تعلق دارد که در صف مديران درجه يک و دو قرار نداشتند.
-و ۲۵ درصد آخر به جامعه مدنی سوريه اختصاص دارد که شامل بازرگانان، استادان دانشگاه،معلمان، روحانيون، زنان، کارگران، کشاورزان و .. که هيچ وابستگی به رژيم از يک سو و مخالفان آن از سوی ديگر ندارند.
با شکل گيری چنين ساختار سياسی موقت تا برگزاری انتخابات جديد پارلمانی در سوريه، قانون اساسی ۱۹۷۳ که توسط پدر بشار اسد تدوين گشت، ملغی شده و قانون اساسی سال ۱۹۵۰ بطور موقت تا تدوين قانون اساسی جديد مبنا قرار خواهد گرفت.علاوه بر اين در اين دوره موقت هيچ قانونی بر ضد احزاب ديگر يا منع آنها از فعاليت سياسی خود نبايد صادر شود.اما حزب بعث سوريه منحل خواهد شد و ممتلکات و دارائی ها آن در تصرف حکومت جديد خواهد بود.همچنين پارلمان فعلی و مجالس محلی که توسط نظام آل اسد بوجود آمدند، همگی منحل خواهند شد.در طرح محرمانه همچنين پيشنهاد شده دولت موقت که از ميان تکنوکرات ها برگزيده خواهد شد در اولين گام خود تمام زندانيان سياسی و آنهائی که در اثر مشارکت در تظاهرات بر ضد بشار اسد به زندان افتاده اند را آزاد کند.
خبر سايت «بوابة الاهرام» که به دولت جديد مصر نزديک است، خواه درست باشد يا غلط، عوامل ديگری در ارتباط با رويدادهای سوريه ظاهر شده است که نشان می دهد وضعيت اين کشور جنگزده آبستن حوادثی است و ممکن است شرايط حاکم بر آن به طور کلی تغيير يابد و در نهايت به کنار گذاشتن بشار اسد منجر شود.مهمترين اين عوامل نزديکی روسيه به ترکيه، گسترش روابط عربستان سعودی با روسيه،وضعيت وخيم اقتصادی و نظامی رژيم سوريه و فشارهای فزاينده اقتصادی و سياسی بر جمهوری اسلامی می باشد.

نزديکی روسيه به ترکيه
با وضع تحريم های جديد اتحاديه اروپا بر ضد روسيه، ترکيه که هنوز کاملا به عضويت اين اتحاديه درنيامده است اين فرصت را يافت تا خود را ملزم به اجرای مصوبات کشورهای اروپائی نبيند.در چنين شرايطی، ترکيه بلافاصله کمبود مواد غذايی روسيه ناشی از تحريم های اتحاديه اروپا را به ويژه در بخش لبنيات جبران کرد و افق های جديدی در مبادلات تجاری و اقتصادی ميان دو کشور باز کرد.حجم مبادلات تجاری دو کشور در سال ۲۰۱۴ به رقم ۳۴ ميليارد دلار رسيد اما دو طرف مصرانه خواهان آن هستند که تا سال ۲۰۲۰ اين رقم به ۱۰۰ ميليارد دلار برسد.در اول دسامبر ۲۰۱۴ پوتين با سفر به آنکارا اهميت ترکيه در سياست های اقتصادی و منطقه ای روسيه را نشان داد و با دو هديه کاهش شش درصدی قيمت گاز صادراتی روسيه به ترکيه و تغيير مسير لوله گاز صادراتی روسيه به اروپا از بلغارستان به بندر سامسون ترکيه در کنار دريای سياه و سپس انتقال آن به آنکارا، به ديدار همتای ترکيه ای خود شتافت.اين امتياز مهم موجب خواهد شد که ترکيه به زودی بعنوان دروازه شرقی صادرات گاز روسيه به اروپا مطرح شود.علاوه بر اين پوتين قول داد که در آينده ای نه چندان دور قيمت گاز صادراتی روسيه به ترکيه را تا ۱۵ درصد قيمت فعلی آن کاهش دهد.
اگرچه دو کشور در زمينه هائی چون بحران سوريه،مسأله اوکراين، کودتا در مصر،وضعيت قبرس ، کوزو، گرجستان و جدال ارمنستان با کشور آذربايجان با يکديگر اختلاف دارند، اما نياز هر دو طرف به توسعه همکاری های اقتصادی خود موجب می شود نقاط تفاهم مشترکی بر سر موضوعات اختلافی پيدا کنند.علاوه بر اين دو تنگه بسفر و داردانل که محل گذر ناوهای روسيه از دريای سياه به مديترانه و سپس آب های سوريه به حساب می آيند، در اختيار ترکيه است و بنابراين روس ها خوب می دانند که مسؤولان در آنکارا نه در گذشته و نه اکنون تمايلی به تغيير معادلات استراتژيک به ضرر حاکمان مسکو ندارند.اما استمرار بحران در سوريه می تواند همکاری های اقتصادی آنها را به مخاطره بياندازد.در حال حاضر تفاهمی بر سر حل بحران سوريه در دو طرف شکل گرفته است اما ممکن است بر سر فرمول های پايان دادن به آن هنوز اختلاف نظر وجود دارد.در روزهای اخير ميخائيل بوگدانف معاون وزير خارجه روسيه ديدارهائی با گروهی از اعضای ائتلاف ملی مخالف بشار اسد در دو شهر استانبول و غازيانتپ ترکيه داشت و برطبق اخبار منتشر شده در سايت بوابة الاهرام مصر، روس ها بعد از کسب موافقت مخالفان رژيم اسد، تلاش خواهند کرد نظر اعضای شورای امنيت سازمان ملل درباره طرح خود و صدور قطعنامه ای در اين صدد را جلب نمايند.در اينجاست که اهميت نزديکی روسيه به ترکيه بيشتر تأثير خود در بحران سوريه را نشان می دهد.

نقاط تفاهم روسيه و عربستان
عربستان سعودی بعد از به قدرت رسيدن عبدالفتاح سيسی در مصر حداقل درباره حمايت از وضع جديد در سرزمين فراعنه کاملا با روسيه همراه شد و سياست های واحدی را با کرملين در دفاع از سيسی اتخاذ کرد.اين اقدام موجب شد که راه همکاری با روسيه در ديگر مسائل مهم خاورميانه بين دو طرف باز شود و وزير خارجه روسيه چندين بار به منطقه سفر کرد و در مقابل سعود الفيصل وزير خارجه عربستان راهی مسکو شد.نقطه اشتراک ديگر روسيه با عربستان دفاع از حفظ تماميت ارضی سوريه و مخالفت با تجزيه اين کشور است که احتمال تفکيک آن بعد از چند پاره شدن سرزمين شام به دست گروه های متنازع زياد بر سر زبان ها افتاد.طرح جديد که توسط سايتی متعلق به مؤسسه الاهرام وابسته به دولت مصر برملا شده است نشان می دهد که حاکمان جديد قاهره نقش مهمی در ايجاد و تبلور اين طرح داشته اند و بزودی عبدالفتاح سيسی راهی مسکو خواهد شد تا در کنار ديگر موضوعات مورد علاقه دو طرف، اوضاع سوريه را با همتای روسی خود به دقت مورد بررسی قرار دهد.در اين موضوع عربستان سعودی کاملا با مصر و روسيه هماهنگ است که بحران سوريه بايستی به پايان برسد بدون اينکه ساختار ارتش و نهادهای حکومتی از هم بپاشد.آنها متفق القول هستند که انحلال ارتش و نهادهای دولتی در تجربه عراق بعد از سال ۲۰۰۳ نبايد در سوريه تکرار شود.

وضعيت وخيم اقتصادی و نظامی بشار اسد
با آمدن حسن روحانی کمک های اقتصادی جمهوری اسلامی به دولت سوريه روندی کندتر از گذشته پيدا کرد و با پائين آمدن قيمت نفت اولويت های اقتصادی ايران نسبت به سوريه تغيير کرد.در دو ماه گذشته ليره سوريه سقوط تاريخی در برابر دلار پيدا کرد و کمبود سوخت در تمام شهرهای تحت تصرف بشار اسد به بحران جديد حاکم دمشق تبديل شده است.در ژولای ۲۰۱۳ قدری جميل معاون وقت وزير اقتصاد سوريه در مصاحبه با روزنامه فايننشيال تايمز از کمک ماهيانه ۵۰۰ ميليون دلاری ايران و روسيه پرده برداشت اما اکنون هيچ مسؤول سوری نمی تواند درباره رسيدن چنين کمک هائی با اطمينان سخن بگويد.در کنار جمهوری اسلامی روسيه به شدت تحت تأثير منفی کاهش قيمت نفت و تحريم کشورهای غربی قرار گرفته است و نمی تواند همانند گذشته به بشار اسد کمک کند.يک بدشانسی ديگر حاکم دمشق اين است که نخست وزير جديد عراق همانند نوری مالکی رئيس دولت پيشين عراق حاضر به ادامه کمک های عراق به بشار اسد نيست و اين تغيير رويه به نوبه خود بر اقتصاد در هم کوبيده سوريه تأثير منفی می گذارد.
در کنار مشکلات اقتصادی، اخبار جبهه های جنگ چندان خوشايند بشار اسد و حاميان او نيست.در روزهای گذشته دو منطقه وادی ضيف و حامديه که به مدت سه سال در برابر مخالفان مقاومت کرده و پنج حمله آنها را دفع نموده بود، سقوط کرد.همچنين مخالفان مسلح در ماه های گذشته توانستند بيشتر فرودگاه های نظامی بشار اسد را در تيررس خود قرار دهند که در نتيجه تأثير مستقيمی بر تعداد حملات هوائی رژيم سوريه داشته است.حملات هوائی در جنگ جاری سوريه مهمترين ابزار بشار اسد می باشد و در صورت بروز هرگونه خلل در آن، می تواند تأثيرات بزرگی بر کل معادله جنگ بگذارد.از سوی ديگر حومه درعا کاملا به دست مخالفان افتاد و در جبهه حلب نيروهای بشار اسد علی رغم حملات خونين خود در دو جبهه حندرات و ملاح نتوانستند تغييری در وضع خود ايجاد کنند.در جبهه دمشق نيز حملات نيروهای اسد به منطقه جوبر با وجود تلفات سنگين،نتيجه ای برای حاکم دمشق در بر نداشت.
در آن سوی قضيه جمهوری اسلامی که تلاش می کرد از طريق کمک نظامی به ارتش لبنان، منطقه عرسال را از وجود مخالفان بشار اسد پاک کند و فشار بر نيروهای حزب الله در منطقه کوه های قلمون را کاهش دهد، با مخالفت دولت لبنان مواجه شد و با رد پذيرش «هديه ايران» فشار بر حزب الله لبنان در منطقه قلمون همچنان باقی است.اين فشار می تواند به تقويت انديشه عقب نشينی در صفوف حزب الله از سوريه بينجامد که در گذشته چندين بار مطرح شده بود.
در چنين شرايطی اخبار منتشر شده در سايت مصری معقول به نظر می رسد و برای اولين بار با همکاری عربستان و روسيه از يک سو و نزديکی آنکارا به مسکو از سوی ديگر امکان تنفيذ آن وجود دارد به ويژه که در چنين شرايطی جمهوری اسلامی با گستراندن جبهه خود از يمن تا سوريه، توانائی اقتصادی و سياسی حفظ چنين جبهه وسيعی را ندارد و به نظر می رسد حاکمان تهران سخت ترين روزهای خود در بحران سوريه را، از آغاز تاکنون ، در پيش روی خود دارند.