نوانديشان دينی، نقش سودمند يا زيان‌آور؟ علی شريعتی (بخش سوم ـ قسمت دوم)، جلال ايجادی

[قسمت نخست از بخش دوم را با کلیک اینجا بخوانید]

ايدئولوژی شيعه برای اسارت

شريعتی نگاه مثبت به ايدئولوژی داشت و آنرا «فرهنگ جهت دار» تعريف می کرد. شريعتی ايدئولوژی ساز شيعه است. ايدئولوژی بمثابه يک مجموعه از احکام جزمی، شخصيت پرست و نقد ستيز که اسارت ذهن آدمی را در دستور کارخود قرارداده است و آدميان خيره شده را بسوی اتوپيای شگفت انگيز و ملکوتی می کشاند. مشخصات مهم ايدئولوژی شريعتی کدامند؟

يکم، تنظيم اهداف آرمانی و هويت سازی با «تشيع علوی»
دوم، بکارگيری سمبول ها و تصاوير رازآلود با چهره های پوپوليستی
سوم، استفاده از زبان حماسی و تهيجی برای برانگيختن و نفی تاکتيک گريه و خودآزاری در شيعه گری آخوندی
چهارم، مبالغه گوئی و نفی شناخت علمی و واقعی و ساختن زشت تر يا زيباتر از واقعيت
پنجم، درهم ريختن مقولات کهنه و نو و شرقی و غربی و ايجاد التقاط مفهومی و مقولات گنگ
ششم، تاثيرگذاری روانشناسانه با بقای سنت در کنار واژه های ادبيات سياسی مدرن
هفتم، استفاده ابزاری و سياسی و عرفانی از مذهب و پايه قراردادن دين شيعه برای مديريت جامعه
هشتم، حمله به دمکراسی و تلاش برای تضعيف آزادی انديشه و تضعيف اهميت آموزش نزد فرد
نهم، نفی واقعيت های تاريخی و تبديل تاريخ به تبليغ ايدئولوژيکی و جعليات
دهم، بسيج بر پايه جامعه ناکجاآباد دينی با استبداد سياه فاشيستی ولايت مطلقه امام.

شريعتی برای پخش مذهب ايدئولوژيکی خود دست به تعمير در اسلام می زند. او «فلسفه تاريخ» و «اسلام شناسی» و «شيعه شناسی» و «فاطمه، فاطمه است» و «تشيع علوی و تشيع صفوی» را می نويسد و قصد او «لزوم نو کردن مذهب»(برگ۱۵،فلسفه تاريخ) است. هدف ايجاد مشخصه های جديد هستی شناسانه و بوجود آوردن انسان آرمانی شيعه است که هرگونه ويژگی تاريخی واقعی و باستانی و هويت فرهنگی غير اسلامی خود را فراموش کرده است، انسانی که رمانتيک و حساس است ولی فاقد نقد عقلانی است. قصد او بفراموشی سپردن هويت ايرانی است. بخش مهم کتاب های او توضيح نقش جهان بينی توحيدی در برابر تثليث و چندگانگی در ساير مذاهب بوده و نيز توضيح «امپراتوری هويت ساز» عثمانی است. در کتاب اسلام شناسی، شريعتی انسان آرمانی را بر پايه باور و اعتقاد به توحيد و نتيجه آفرينش جامعه آرمانی می داند. شريعتی فاطمه، سمبل زن عقب مانده در جامعه قبيله ای را، به ابژه تبليغاتی و به سرور زنان تبديل می کند و زنان ايران را به تبعيت از اين الگوی ناپسند فرامی خواند. تفکر شريعتی بيانگر يک دستگاه ايدئولوژيک اسلامگرايی احساساتی و انقلابی است که پروژه ساخت يک مذهب تازه در جهت دگرگونی جامعه را دارد. بخش مهمی از کتابهای او با هدف طرح نو برای شيعه جديد است و در اين راه رمانتيسم و افسانه سرائی و غلو کردن، از تکنيک های کار اواست. شريعتی به زندگی در غرب آشنايی دارد و يک سلسله گفتاراز مکتب های فکری غرب را در خاطر دارد و به همين لحاظ با چابکی فکری و زبانی همه اين ظرفيت های کلامی را بسيج کرده و شنونده عادی خود را بطور وسيع تحت تاثير قرار می دهد (از جمله به کتاب «هبوط در کوير» او مراجعه کنيد). کلام او از مارکسيسم و اگزيستاسياليسم و ايده اليسم هگلی و اومانيسم سارتری و يونسکو و پيکاسو و جامعه شناسی و فرويديسم و ناپلئون و ژوزفين و زئوس و پرومته و ميتولوژی و ديگر واژه های فرهنگ غربی سرشار است و در مقايسه با کلام آخوندها، اين واژه ها به حرفهای او تازه گی می بخشد. در برابر روضه خوانی و منبر و سينه زنی روحانيت، او به سخن مدرن و دانشگاه و حسينه ارشاد روی آورده و به تعريف تاريخی و سياسی ديگر از شيعه پرداخته و آنرا يک «ايدئولوژی» با حقانيت معرفی می کند. آنچه برای شريعتی اساسی است پيشبرد پروژه ايدئولوژيک است، او خود را انقلابی نشان داده و پيروزی ايدئولوژی را می طلبد. محتوای ايدئولوژی او همان اسلام کهنه رنگ خورده است، او به دمکراسی علاقه ای ندارد و اسلام ابوذر و علی و امپراتوری عثمانی را راه حل جامعه در برابر مدل غربی و مدرنيته می داند. شريعتی سازنده يک مذهب ايدئولوژيک جديد شيعه است که تحقق خود را در قدرت دينی مطلقه می بيند، جائی که انسانها به ابزاری بيمقدار تبديل شده و تسليم قدرت فاشيسم اسلامی می باشند.

(ادامه دارد)

جلال ايجادی
استاد جامعه شناسی در فرانسه

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ
پيوند برای بخش های پيشين «نوانديشان دينی، نقش سودمند يا زيان آور؟» و نيز سلسله مقالات «مذهب شيعه، ريشه ازخود بيگانگی ايرانيان»، روی گوگول اسم نويسنده و عنوان مقاله نوشته شود.
کتاب «جامعه‌شناسی آسيب‌ها و دگرگونی‌های جامعه ايران» نوشته جلال ايجادی:
http://www.handsmedia.com/books/?book=sociology-of-fractures-and-changes-in-iranian-society