از حمله نظامی به لیبی تا کامیون مرگ، حمید فرخنده

فقدان نگاه استراتژیک و ضعف سیاست خارجی کارآمد و پایدار در قبال مشکلات و بحران های منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا در تصمیمات سیاسی کشورهای اتحادیه اروپا مشهود است. ضعفی که اکنون با بحران خیل عظیم پناهندگانی که به این کشورها وارد می شوند، به معضلی داخلی نیز برای این کشورها تبدیل شده است

تبليغات خبرنامه گويا	advertisement@gooya.com

hamidfarkhondeh@hotmail.com

خبر پیدا شدن جسد ۷۱ پناهنده در کامیونی در مرز اتریش و مجارستان مسئله پناهندگانی که اکثرا در پی جنگ داخلی سوریه در تلاش برای رساندن خویش به کشورهای اروپای غربی و شمالی هستند، بحران پناهندگان را در روزهای گذشته در کانون توجه رساناها و رهبران کشورهای اروپایی قرار داده است. بویژه به این علت که همزمان با انتشار این خبر، سران کشورهای اتحادیه اروپا در وین گرد هم آمده بودند تا برای بحران پناهنگاه چاره اندیشی کنند.

رهبران اروپا بخاطر مسئولیت انسانی خود از یک سو خواستار پذیرش پناهندگان هستند و از سوی دیگر برای مقابله با مشکلات داخلی و رشد راست افراطی که موج بزرگ پناهندگان تشدید خواهد کرد، خواهان برخورد شدید با قاچاقچیان انسان هستند. مسئله اما اینجاست که این قاچاقچیان خود معلول رونق بازار پناهندگی هستند و به نیاز یا تقاضای انسان های بحران زده و جنگ زده پاسخ می دهند. علیرغم فاجعه غرق شدن پناهندگان در دریای مدیترانه یا کشته شدن و سودی که عاید شبکه های قاچاق انسان در این میان می شود، همین قاچاقچیان بوده اند که توانسته اند ده ها هزار نفر که بخش بزرگی از آن را زنان و کودکان جنگ زده تشکیل می دهند، به سواحل امن برسانند.

چهار سال پیش درپی شرکت فعالانه فرانسه و انگلیس در حمله نظامی به لیبی و با حمایت منفعلانه امریکا، دولت معمر قذافی سرنگون گشت. هفته ها قبل از شروع بمباران مراکز نظامی و دولتی لیبی توسط هواپیماهای جنگی فرانسه و انگلیس، بمباران تبلیغاتی علیه قذافی و لزوم دخالت نظامی آغاز شد. نیکلا سرکوزی رئیس جمهور راست گرای فرانسه گویا می خواست با سیاست تهاجمی و مداخله گرایانه خود در لیبی عدم شرکت فرانسه تحت ریاست جمهوری ژاک شیراک را در جنگ عراق جبران کند. علیرغم اینکه تجربه عراق نشان داده بود این تنها خوش باوری و ساده اندیشی سیاسی است که با دخالت خارجی و برکناری دیکتاتور از قدرت، دمکراسی جایگزین شود. دیوید کامرون نخست وزیر انگلیس نیز همراه و هم نظر با نیکلا سرکوزی در حمله نظامی به لیبی بی تابی می کرد. بسیاری از ناظران سیاسی در مخالفت به حمله نظامی به لیبی ازجمله به فاجعه جنگ و کشتار و درگیرهای قومی و مذهبی در عراق اشاره می کردند. طرفداران دخالت نظامی اما باز هم خوشباورانه پاسخ می دادند که لیبی جامعه ای نسبتا یکدست است و مانند مورد عراق شاهد جنگ های قبیله ای و مذهبی نخواهیم بود. تجربه شکست خورده یک دهه پیش در عراق در لیبی تکرار شد، نه تنها دمکراسی مستقر نشد که امنیت نیز از دست رفت و هنوز یک دولت با ثبات نتوانسته است در این کشور مستقر شود، جنگ و درگیری بین گروه های رقیب هر از چندی درمی گیرد، مرزهای ناامن این کشور محلی برای رفت و آمد گروه های تروریستی گشته و سواحل این کشور در دریای مدیترانه نیز تحت کنترل باندهای قاچاق پناهندگان است.

امروز در رساناهای کشورهای اروپایی بحران پناهندگان به بحثی داغ تبدیل شده است، از "کامیون مرگ زا" سخن گفته می شود اما درمورد "سیاست مرگ آفرین" فرانسه و انگلیس در لیبی و سوریه سخن به میان نمی آید یا بسیار کم به آن پرداخته می شود. جایگاه نگاه استراتژیک رهبران کشورهای اروپایی، بویژه فرانسه و انگلیس به بحران پناهندگان کجاست؟ آیا دیوید کامرون و نیکلا سرکوزی رئیس جمهور وقت فرانسه نمی بایست کم و بیش چنین وضعیتی را پیش بینی می کردند؟ آیا آنها مسئولیت خود را در این بحران می پذیرند؟ آنها که طبیعتا از کمک تیم های مختلفی از کارشناسان در عرصه های گوناگون از جمله در زمینه راهبرد سیاست خارجی، برخوردار هستند، نمی توانستند بحران پناهندگی امروز کشورهای خویش را در حملات نظامی یا کمک های تسلیحاتی ۴ سال پیش خود پیش بینی کنند؟

از جنبه مهم مسئولیت انسانی و اخلاقی آنها در قبال از بین رفتن امنیت مردم لیبی، سوریه و کشورهای آن منطقه که بگذریم اگر نیکلا سرکوزی و دیوید کامرون از زاویه منافع کشور خود یا حتی از زاویه رعایت و اجرای سیاست های راست سنتی و منافع محافظه کارانه حزبی خود نیز به موضوع می نگریستند، آیا نباید از حمله نظامی به لیبی خودداری می کردند و به مخالفان بشار اسد نیز کمک های تسلیحاتی نمی کردند؟

ممکن است گفته شود هنگام حمله نظامی به لیبی جنگ داخلی سوریه آغاز نگشته بود. اما بخش مهمی از پناهندگانی که به امید رسیدن به اروپا از سواحل لیبی بر کشتی های ناامن سوار می شوند، اتباع کشورهای آفریقایی هستند که اغلب پناهندگان اقتصادی محسوب می شوند. از سوی دیگر کمک های نظامی به مخالفان نظامی دولت بشار اسد که در قالب گروه های اسلامی بدون شناسنامه و مرامنامه دمکراتیک پا به میدان گذاشته بودند نیز از سنخ نداشتن نگاه استراتژیک از زاویه منافع ملی یا حتی سیاست های حزبی خویش است.

آن روز که فرانسه و انگلیس با وجود تجربه عراق و لیبی باز هم در کمک تسلیحاتی به گروه های مخالف بشار اسد کوشیدند آیا نمی بایست به این می اندیشیدند که حتی در صورت سرنگونی بشار اسد درگیری داخلی و بی ثباتی و ناامنی در این کشور شروع خواهد شد، سوریه را بویژه با توجه به تنوع قومی اش به عراقی دیگر تبدیل خواهد کرد و پیامدهای جنگ داخلی در قالب موج پناهندگان، دامان آنها و دیگر کشورهای اروپایی را نیز خواهد گرفت؟ چرا روزنامه نگاران هنگام مصاحبه های مطبوعاتی ده ها سوال کم اهمیت تر را با این رهبران سیاسی درمیان می گذارند یا گزارش های نمایشی و هیجانی متنوع پیرامون سرگذشت پناهندگان تهیه می کنند، اما به این سوال ریشه ای کمتر می پردازند؟

چند هفته پیش نخست وزیر تونس که کشورش در پی حمله تروریستی دو ماه پیش به توریست های اروپایی که عمدتا انگلیسی بودند از نظر صنعت توریسم ضربه شدیدی خورده است، خطاب به دولت های انگلیس و فرانسه گفت که این دو کشور باید مسئولیت خود را در ناامن شدن منطقه درپی حمله نظامی به لیبی بپذیرند و به برقراری امنیت در منطقه کمک کنند. تروریستی که ۳۸ توریست خارجی را در یکی از سواحل تونس کشت در لیبی آموزش دیده بود و در مرزهای ناامن این کشور با تونس رفت و آمد کرده بود.

امروز امواجی که درپی حمله نظامی به لیبی و کمک های تسلیحاتی به گروه های اسلام گرای مخالف بشار اسد ایجاد شد به سواحل اروپا رسیده است. فقدان نگاه استراتژیک و ضعف سیاست خارجی کارآمد و پایدار در قبال مشکلات و بحران های منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا در تصمیمات سیاسی کشورهای اتحادیه اروپا مشهود است. ضعفی که اکنون با بحران خیل عظیم پناهندگانی که به این کشورها وارد می شوند، به معضلی داخلی نیز برای این کشورها تبدیل شده است.