مردم چقدر از واژه‌های فرهنگستان استفاده می‌کنند؟

مردم تا چه حد از واژه‌های ساخته‌شده توسط فرهنگستان زبان و ادبيات فارسی در صحبت‌های عادی و يا رسمی خود استفاده می‌کنند؟

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجويان ايران (ايسنا)، اگرچه فرهنگستان و مرکز واژه‌گزينی در کشور با هدف کمک به تقويت و گسترش زبان فارسی و انجام فعاليت‌های واژه‌گزينی و واژه‌سازی و معادل‌يابی برای واژه‌های بيگانه متداول در زبان فارسی به وجود آمد، اما واژه‌های جديد تا چه حد با گفتار و زبان مردم آميخته‌اند و اشکال کار کجاست؟ يا مردم خيلی سريع با واژه‌های بيگانه خو می‌گيرند و يا سريع نمی‌توانند به واژه‌های جديد و ابداعی فرهنگستان عادت کنند؟

حتا وقتی برخی از افراد در صحبت‌های روزمره از واژه‌های جايگزين فرهنگستان به جای واژگان بيگانه استفاده می‌کنند، اما به دليل نبود عموميت و رواج استفاده در بين همه مردم، کلمات جديد مورد استقبال عمومی قرار نمی‌گيرند.

به دليل ورود اصطلاحات و ادوات و تکنولوژی‌های مختلف در کشور، برخی واژه‌های بيگانه ناگزير در زبان و گفتار مردمی عجين شده و به راحتی نمی‌توان اين واژه‌ها را حذف کرد. اگرچه برخی از رسانه‌ها بويژه صدا و سيما تا حدودی سعی دارند در زمينه به کاربردن واژه‌های معادل و جديد فرهنگ‌سازی کنند، اما خود صدا و سيما بعضا ناقض اين موضوع می‌شود و برعکس اين فرهنگ‌سازی عمل می‌کند.

بيش‌تر مواقع در تلويزيون می‌بينيم که استفاده از واژگان جديد توسط مجريان و ديگر بخش‌های رسانه با تأکيد و اجباری نچسب همراه است که اين مسأله دل‌زدگی مردم را به دنبال دارد و مردم الزامی در به کار بردن اين واژه‌ها احساس نمی‌کنند.

وقتی از تلويزيون فيلم يا سريالی پخش می‌شود اصطلاحات يا کلمات گفتاری شخصيت‌ها بر زبان مردم می‌افتد و حتا به راحتی تکيه کلام مردم می‌شود. اين مسأله نشان‌دهنده تأثيرگذاری بالای اين رسانه در فرهنگ گفتاری و رفتاری مردم است. اما با اين همه، تلويزيون به عنوان قدرتمندترين و تأثيرگذارترين وسيله اشاعه فرهنگ، در زمينه فرهنگ‌سازی برای جايگزينی واژه‌های فارسی به جای بيگانه به خوبی عمل نکرده است.

قدمت برخی کلمات و واژه‌های خارجی در ايران يکی دو روز يا يک سال نيست و مردم سال‌هاست که اين کلمات را به کار می‌برند و حذف اين واژه‌ها به زمان نياز دارد. کلمات و اصطلاحات جديد بيگانه هر روز وارد زبان فارسی می‌شوند و نمی‌توان مانع آن‌ها شد.

اگرچه برخی از واژه‌های معادل يا جايگزين عموميت يافته‌اند، اما تعداد آن‌ها نسبت به فوج لغت‌های بيگانه در کشور زياد نيست. مثلا مردم ياد گرفته‌اند و می‌دانند که بايد به جای "سوبسيد" بگويند "يارانه" و به جای "کنسل" بگويند "لغو"، اما اين مسأله برای همه لغت‌های بيگانه صدق نمی‌کند. ناگفته نماند که برخی کارشناسان نيز معتقدند، دليل جا افتادن واژه "يارانه"به خاطر اجرای طرح هدفمندی يارانه‌ها بوده است، وگرنه اين واژه نيز به اين راحتی‌ها سر زبان‌ها نمی‌افتاد.

آيا واژه "يارانه" که به جای "سوبسيد" به کار می‌رود، برای مردم هم همين معنی را می‌دهد؟ برای مردم يارانه يعنی فقط پولی که ماهانه به حساب‌شان واريژ می‌شود. در کل مردم دوست دارند راحت حرف بزنند و واژه جديد همان معنی واژه بيگانه را برای آن‌ها تداعی کند.

دلايل مختلفی برای نبود تمايل يا پذيرش کلمات جايگزين وجود دارد که شايد مهم‌ترين اين دلايل عموميت نيافتن به‌کارگيری اين کلمات از سوی همه مردم باشد.

در تمام دنيا همه مردم واژهايی همچون فست‌فود، فلاش‌ تانک، کامپيوتر، بالکن و آکواريوم را به کار می‌برند و نمی‌توان انتظار داشت که خيلی سريع مردم به جای واژهايی قديمی و يا رايج کلماتی همچون "غذافوری"، "آب‌شويه"، "رايانه"، "ايوانک"و "آبزی‌دان"را جايگزين کنند. اين جايگزينی برای مردم کوچه و بازار که چيزی از فرهنگستان و واژه‌های معادل نمی‌دانند، دشوار است.

اگر از مردم دليل عموميت نيافتن يا پذيرش واژگان را بپرسيد، به نواقصی همچون سنگين بودن تلفظ،، خوش‌آهنگ نبودن يا بی‌ارتباطی معنی واژه جديد با واژه بيگانه اشاره خواهند کرد.

از ديدگاه کارشناسان زبان فارسی، وقتی برخی کلمات بيگانه از سال‌های گذشته در زندگی و گفتارهای روزمره مردم جا افتاده‌اند، به آسانی نمی‌توان کلمات معادل را جايگزين آن‌ها کرد. به عنوان مثال آيا می‌توان انتظار داشت مردم پس از سال‌ها به جای نام جاافتاده "کامپيوتر"، "رايانه" را به کار ببرند؟

البته در برخی مواقع ديده می‌شود که اغلب مردم با واژه‌های جديد و معادل آشنايی ندارند و اين نبود اطلاع باعث نبود پذيرش و تمايل آن‌ها می‌شود. در اين زمينه بايد ارگان‌های متولی فرهنگ همچون صدا و سيما و رسانه‌ها که نقش اثرگذاری در ايجاد فرهنگ در جامعه ايفا می‌کنند، در برنامه‌ها و سريال‌های تلويزيونی و آثار مکتوب از واژگان جديد استفاده کنند.

چطور انتظار داريم فرهنگی که نه در کتاب‌های درسی و نه در مجله‌ها و نه در رسانه‌ها وجود ندارد، به يک‌باره در بين گفت‌و‌گوهای مردمی شکل بگيرد؟ برای رواج و به کار بردن واژه‌های جديد بايد آن‌ها را در کتاب‌های درسی از سطوح دبستان تا دانشگاه گنجاند. اين که فقط در طول سال کلماتی را ساخت و بدون اين که در جايی يا نهادی يا رسانه‌ای ديده و شنيده شود، آن‌ها را دو سه روز بعد در صحبت‌های مردم شنيد، انتظاری غيرمنطقی و دور از دسترس است.

برخی می‌گويند، واژگان جديد مصوب و يا معادل از نظر معنايی مصنوعی بوده و زيبايی خاصی ندارند و دلنشين نيستند و به راحتی نمی‌توان در گفتارهای روزمره از آن‌ها استفاده کرد.

در رسانه‌های مختلف نقدهايی بر فرهنگستان و نحوه واژه‌گزينی می‌شود که مهم‌ترين اين نقدها مسأله نبود ارتباطی تنگاتنگ بين فرهنگستان با مردم است؛ اين‌که فرهنگستان راه خود را می‌رود و ارتباط چندانی با مردم ندارد، به اين می‌ماند که معلمی هر روز در کلاس درس دهد و به وظيفه تدريس خود عمل کند، اما هيچ ارتباطی با دانش‌آموزان خود برقرار نکند و اين مسأله در حد ارتباطی يک‌طرفه باشد.

فرهنگستان بايد برای بهبود اين شرايط همچون سال‌های گذشته فعاليت نکند و ارتباط خود را چه با رسانه‌ها و چه با مردم بيش‌تر کند. تمام زبان‌ها در کشورهای مختلف دنيا بنا به دلايلی ممکن است در طول زمان دچار تغييراتی شوند. کشورهای فارسی‌زبان نيز از اين قاعده مستثنا نيستند. اما آيا لازم است برای تمام واژه‌های بيگانه واردشده به کشور معادل‌سازی کرد؟ اين سؤالی است که ذهن اغلب صاحب‌نظران زبان و ادب فارسی را به خود مشغول کرده است.

در کل واژگانی که برای مردم عادی ساخته می‌شوند، بايد سادگی در تلفظ داشته و کاملا عاميانه باشند. نمی‌توان کلماتی سنگين برای مردم ساخت. استادان و متخصصان زبان فارسی که در فرهنگستان فعاليت می‌کنند، بايد چنين نکاتی را در کار خود در نظر بگيرند و دلايل پذيرش و عموميت يافتن و در مقابل، دلايل مورد پذيرش قرار نگرفتن برخی از واژه‌ها را مورد بررسی دهند. چه بسا لازم باشد در واژه‌گزينی در کنار استفاده از نظر متخصصان، از نظرها و پيشنهادهای مردم عامه هم استفاده کرد.