شاعری که قربانی فراز و نشیب‌ها شد

هفتم آبان‌ماه سال‌روز درگذشت تیرداد نصری است؛ شاعر و منتقدی که گفته می‌شود، قربانی فراز و نشیب‌های تاریخ شعر نو شده است.

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، تیرداد نصری سال 1331 در سیاهکل به دنیا آمد. او پس از سال‌ها زندگی در تنکابن از اواخر دهه 70 به لندن مهاجرت کرد و هفتم آبان‌ماه 1386 به علت سکته قلبی در لندن از دنیا رفت.

«و در همه بندرگاه‌ها از کشتی گم‌شده حرف بود» و «دو قدم به خاکستر» آثار شعری او هستند که به‌صورت اینترنتی منتشر شدند.

گفته می‌شود، شعر تیرداد نصری یکی از اولین نمونه‌های شعر متحول دهه 70 است که در صفحات شعر نشریات آن سال‌ها ظهور کرد، اما از آن‌جا که شاعر امکان یا علاقه‌ای به چاپ این آثار نداشته، انتشار آثار او به همان صفحات ادبی محدود مانده است. با این حال، تأثیر نگاه و سلیقه شعری تیرداد نصری را می‌توان در شعر برخی شاعران دیگری که در همان سال‌ها به شهرت رسیدند، مشاهده کرد. تیرداد نصری در عرصه تئوری ادبی نیز صاحب نگاه بود.

نوع دیگری از شعر را آغاز کرد

علیرضا بهنام، شاعر، نقش تیرداد نصری را در مطرح شدن چهره‌های شعری دهه 60 بسیار مؤثر می‌داند و می‌گوید: نوری علا در «صور و اسباب شعر» درباره نصری مطالب مفصلی دارد؛ ازجمله شعر او را با احمدرضا احمدی مقایسه کرده و در بعضی جاها شعرش را بهتر از احمدی ارزیابی می‌کند... ما بخشی از توضیح و تلقی از شعر را مدیون نصری هستیم؛ چراکه او در شعر بسیاری از شاعرانی که در دهه 70 متحول شدند، با نقدها و شعرهایی که گاه و بی‌گاه در مجلات چاپ می‌کرد، تأثیر گذاشت... او همچنین در معرفی چهره‌های شاخص شاعران دهه 60 تأثیر فراوانی داشت؛ ازجمله نقدی که بر شعرهای سلمان هراتی نوشته بود، از نقدهای مهم آن روزگار بود.

او همچنین یادآوری می‌کند: زمانی بود که زبان و سلطه شعر احمد شاملو در فضای شعر دیده می‌شد. تیرداد در آن فضا نوع دیگری از شعر را آغاز کرد که امروز نتیجه آن را می‌بینیم. اگر حلقه اتصال به گذشته را نشناسیم، در آینده نیز دچار مشکل خواهیم شد.

شعر نصری قربانیِ فراز و نشیب‌های تاریخ شعر نو

احمد میراحسان، منتقد ادبی، درباره تیرداد نصری می‌گوید: این شاعر در دوره‌ای در مجله فردوسی شعر می‌گفت و شاعر مدرنی بود و زمانی که دوران آوانگاردیسم در ایران در منتهاالیه خود قرار داشت، تیرداد نصری شعرهایش را در این نشریه چاپ می‌کرد... بعد از آن از شعر او بی‌خبر بودم؛ گویی انقلاب ماجرای تازه‌ای را پدید آورده بود که در چیزهای مختلف تأثیر داشت، و یکی از آن‌ها گرایش به سبک کلاسیک و دیگری غلبه بر آرمان‌های ایدئولوژیک و همچنین تنگ شدن فضا برای تجربه مدرنیستی و آوانگاردیسم در آن اوایل بود، که شعر نصری امکان بالیدن نمی‌یافت و به این دلیل، مسکوت ماند.

او شعر نصری را یکی از قربانیان فراز و نشیب‌های تاریخ شعر نو ما می‌داند و می‌گوید: ‌این اتفاق در دوره‌ای پیش آمد که درگیری و مشغله‌ها، جریانی از شعر نو را که در دهه‌ی 50 داشت رشد می‌کرد، به ورطه‌هایی کشاند که امکان رشد را از آن گرفت. البته بعدها با رشد شعر مواجه شدیم. هرچند یکی از مهم‌ترین گرایش‌های شعر بعد از انقلاب با تکرار شعر نیمایی اتفاق افتاد و در عالی‌ترین شکل به وسیله‌ی شاعران پرورده شد و در بطن انقلاب، شاعرانی مانند سیدحسن حسینی و قیصر امین‌پور ظهور کردند.

نقد نصری از جنس نقد الیوت

اما حافظ موسوی، شاعر، درباره نقدنویسی تیرداد نصری می‌گوید: در حوزه نقد دیدگاه او به نقد نو نزدیک‌تر است. توصیه‌های بازگشت به نیما یوشیج را ارائه کرده و نقدش از جنس نقد الیوت است.

مهرداد فلاح، شاعر، هم معتقد است: تیرداد یک نابغه در شناخت و برخورد با شعر بود. از قدرت و درک و نفوذ او به شعر، به حیرت می‌افتادم. همان مقدار را که نوشت، ارائه نشد و جامعه شعری درباره‌ی او زیاد ندانست. او در حوزه نقد، افرادی را معرفی کرد که شاید کم‌تر کسی آن‌ها را می‌شناخت و به سراغ‌شان می‌رفت. او را، هم از نظر سن و سال و هم از نظر زیبایی‌شناختی باید متعلق به نسل چهارم شعر معاصر فارسی بدانیم. نقد او، نقد قائم به خود است و کم‌تر موردی از نقد او را می‌یابید که شما را به بیرون از متن خود ارجاع دهد. ارتباط خود را با متن‌های دیگر درونی می‌کرد. این نوع نقدنویسی را می‌توان به نیما هم نسبت داد. نقد او نقدی فنی در حوزه شعر است و سویه‌های ژورنالیستی در آن کم‌تر دیده می‌شود. نقد او نقد معطوف به متن است و حتا نقد به فراسوی متن را نیز می‌توان به او نسبت داد.

معرف بیژن نجدی و شاعران دهه‌ی 70

جلیل قیصری، شاعر، درباره نصری گفته است: در مورد زندگی او زیاد نمی‌توانم حرفی بزنم؛ چون یک تراژدی بی‌پایان است. سه شاخصه بزرگ داشت؛ یا در حال آموختن، یا آموزاندن و یا در حال درونی کردن آموخته‌های خود در سکوت بود. از نوآوران و نکته‌سنجان شعر و نقد معاصر بود. بهترین شاعران دهه 70 را او به جامعه معرفی کرد. حتا به نظر من بیژن نجدی را نیز که خود اهل انزوا بود‌، تیرداد نصری معرفی کرد.

مانند یدالله رویایی بود

م. مؤید (حسین مهدوی)، شاعر، نیز با شرح خاطراتش از آشنایی با تیرداد نصری، می‌گوید: اواخر دهه 50 که شرایط روشنفکری در کشور به گونه‌ای شد که اوایل آغاز مدرنیته خود به خود به‌نوعی سیاست‌بازی و درگیری کشیده شد و نصری نیز به آن جریانات سوق یافت. این باعث فاصله ما شد و دیگر او را ندیدم، تا این‌که با علیرضا قزوه ارتباط پیدا کرد و مطالب او در روزنامه «اطلاعات» چاپ می‌شدند.

او در ادامه می‌افزاید: نصری شاعر بسیار مستعدی بود و می‌توانست بسیار درخشان باشد؛ چراکه دریافت او از شعر بسیار عمیق بود و به گونه‌ای مانند یدالله رویایی بود و اگر قدر خود را می‌دانست، می‌توانست در گستره ادبی ما تأثیر بسیاری بگذارد.