شرق: روز گذشته تولیت آستان قدس رضوی از تأسیس بانک قرض‌الحسنه بدون ربا خبر داد. حجت‌الاسلام سیدابراهیم رئیسی، رقیب حسن روحانی در انتخابات ریاست‌جمهوری، اکنون می‌خواهد وعده بانکداری اسلامی را تحقق ببخشد و درحالی‌که در جمع نماینده ولی فقیه در خراسان جنوبی و بخشی از مدیران و ائمه جمعه استان خراسان جنوبی حضور پیدا کرده، به وعده‌های انتخاباتی رقیبش نیز طعنه می‌زند. رئیسی دیروز گفته «مردم در عرصه‌های مختلف با وجود مشکلات پای کار آمدند و امروز نوبت مدیران است تا گره مشکلات را باز کنند» و به همین دلیل هم از دیدار خود با ولی‌اله سیف، رئیس کل بانک مرکزی خبر می‌دهد.
اشاره به این دیدار در کنار وعده تأسیس بانک قرض‌الحسنه، نشان از جدی‌بودن این نهاد برای حضور در عرصه نظام بانکی ایران دارد. البته تأسیس بانک قرض‌الحسنه بدون ربا، نخستین بانک در این قامت نیست و دو رقیب دولتی و خصوصی هم دارد. این در حالی است که رقبایش یعنی دو بانک قرض‌الحسنه دولتی مهر ایران و بانک قرص‌الحسنه خصوصی رسالت، اکنون از لحاظ مالی اوضاع مساعدی ندارند و با ترفندهایی سر پا هستند. شاید یکی از علت‌های آن هم خدمات سپرده و تسهیلات قرض‌الحسنه در سایر بانک‌ها باشد که جذابیت این دو بانک را زیر سؤال برده است. کارشناسان می‌گویند بانک قرض‌الحسنه در شرایط کنونی اقتصاد و سیستم بانکداری کشور، برای جذب سپرده و منابع به مشکل برخواهد خورد، مگر آنکه آستان قدس رضوی خود از مؤسسات زیرمجموعه‌اش منابع رایگان در اختیار این بانک قرض‌الحسنه قرار دهد که در این صورت احتمال موفقیت آن وجود خواهد داشت، البته موفقیتی با شرط و شروط.
رئیسی همچنین در کنار طرح این موضوع باز هم بازگشت به عقب داشت و در طعنه به رقبای انتخاباتی خود دو موضوع را به رخ دولت کشید و گفت: «در انتخابات گفتیم باید سالانه یک میلیون شغل ایجاد شود که به ما گفتند چگونه این رقم ایجاد می‌شود و گفتند این سخنان پوپولیستی است، اما الان گفتند باید ۹۵۵ هزار شغل ایجاد کنیم». «در انتخابات گفتیم باید به دهک پایین جامعه توجه شود که دو روز بعد از انتخابات گفتند کمک به نیازمندان تحت حمایت را پنج برابر می‌کنیم و خوب است که رقم بخورد».
بانک‌های قرض‌الحسنه زیان‌ده هستند
بهاءالدین حسینی‌هاشمی، کارشناس بانکی، تأسیس بانک قرض‌الحسنه را در اقتصاد ایران ناموفق می‌داند. او در بیان چرایی این دیدگاه میگوید: اکنون دو بانک قرض‌الحسنه دولتی مهر ایران و بانک قرض‌الحسنه خصوصی رسالت وجود دارند که اوضاع مناسبی ندارند و تأسیس بانک تک‌بعدی دیگری با محور قرض‌الحسنه به نظر منطقی نمی‌آید. این کارشناس بانکی با بیان اینکه تأسیس یک بانک قرض‌الحسنه در یک اقتصاد تورمی، توجیه اقتصادی ندارد، ادامه می‌دهد: در یک بانک قرض‌الحسنه، سپرده‌گذاران باید منابع قرض‌الحسنه در اختیار بانک‌ها بگذارند و بانک‌ها بتوانند با آنها وام‌های قرض‌الحسنه بدهند، یعنی بانک باید منابع مجانی داشته باشد تا تسهیلات ارزان‌قیمت بدهد. این مسئله در شرایط کنونی سیستم بانکداری که خود را تابع سیستم بانکداری اسلامی می‌دانند و سودهای بالا می‌دهند، جواب‌گو نیست و مردم ترجیح می‌دهند در بانک‌های دیگر با شرایط بهتر سپرده‌گذاری کنند.
طرح چنین دیدگاه‌هایی، ایده‌آل‌هایی است که به حقیقت نمی‌پیوندد. مگر اینکه مؤسساتی خود بخشی از منابع را به‌عنوان قرض‌الحسنه در اختیار بانک قرار دهند، وگرنه خود آن بانک نمی‌تواند منابع کافی قرض‌الحسنه جمع‌آوری کند و برای اعطای تسهیلات قرض‌الحسنه، اختصاص دهد.
او با بیان اینکه بانک‌ها با دو هزینه عملیاتی و غیرعملیاتی پول روبه‌رو هستند، توضیح می‌دهد: هزینه عملیاتی مربوط به کارمزد و سود برای تجهیز سپرده است. این هزینه در بانک قرض‌الحسنه وجود ندارد، اما هزینه غیرعملیاتی پول در بانک‌ها، مشترک است. این هزینه در سیستم بانکداری ایران چیزی حدود هفت تا هشت درصد است که شامل حقوق و دستمزد، اجاره و در واقع کل هزینه‌های اداره بانک می‌شود که در هزینه تمام‌شده پول اثر دارد. اگر این بانک بخواهد منابع مجانی در اختیار بگیرد و سود چهار درصد برای تسهیلات اختصاص دهد، باز هم حداقل سه درصد کم می‌آورد و در بیانی دیگر زیان‌ده خواهد بود.
ایده بانک‌های قرض‌الحسنه برای جلوگیری از زیان
این کارشناس بانکی به ترفندهایی که بانک‌های قرض‌الحسنه برای جلوگیری از زیان به کار می‌گیرند، اشاره کرده و میگوید: یکی از ترفندها آن است که بانک، منابع مردم را نگه دارد و با بالاترین نرخ سود در بانک‌های دیگر سپرده‌گذاری و سود دریافت کند یا با منابع مردم، دارایی‌‌های مالی با بازده بالاتر بخرد تا منافعی ایجاد کند تا بتواند بانک را اداره کند، وگرنه اگر بخواهد از این دست منابع بگیرد و از آن دست وام بدهد، زیان‌ده خواهد بود. به همین خاطر ممکن است بانک به خرید اوراق خزانه و مشارکت دست بزند یا از بازار سرمایه، سهام بخرد. به گفته او، هرچند این اقدام با بانکداری اسلامی منافات ندارد، اما با رسالت و امتداد اهداف بانکداری قرض‌الحسنه که باید همان آن، وام قرض‌الحسنه در اختیار مردم قرار دهد، در تضاد است.
سپرده‌گذاری قرض‌الحسنه جذابیت ندارد
حسینی‌هاشمی چنین رخدادی را موجب عدم جذابیت سپرده‌گذاری در بانک قرض‌الحسنه برمی‌شمرد و می‌افزاید: یک بانک باید تمام خدمات و محصولات بانکی را ارائه دهد نه اینکه فقط وام قرض‌الحسنه در اختیار قرار دهد، زیرا در این صورت صرفا مشتری خاص و اندک پیدا می‌کند، درحالی‌که عموم مردم نیازهای بانکی دیگری هم دارند و خواهان سپرده‌گذاری در انواع دیگر یا دریافت تسهیلاتی دیگر هم هستند یا ممکن است بخواهند اعتبار اسنادی باز کنند و مسائلی از این دست که در یک بانک صرفا قرض‌الحسنه میسر نیست. او می‌افزاید: اکنون بانک‌های معمولی در کشور هم، حساب قرض‌الحسنه دارند و وام قرض‌الحسنه هم در اختیار عموم قرار می‌دهند، اما نزد مردم صرفا وام قرض‌الحسنه جذابیت دارد و به همین دلیل برای وام‌های ازدواج و درمان و... عموما با کمبود منابع روبه‌رو می‌شود.
به گفته او، چنین تفکری و طرح چنین موضوعاتی، صرفا به دلیل عدم آگاهی نسبت به صنعت بانکداری است.
