دویچه وله ـ ۱۴ کشور عضو سازمان اوپک و ۱۰ کشور غیراوپک تولید کننده نفت از جمله روسیه پذیرفتند که کاهش سقف تولید نفت را تا پایان سال ۲۰۱۸ تمدید کنند. این تصمیم چه تاثیری بر اقتصاد ایران که به درآمدهای هنگفت نفتی متکی است، دارد؟
اعضای سازمان کشورهای تولیدکننده نفت (اوپک) و تولیدکنندگان غیراوپک در اجلاس (۳۰ نوامبر/ ۹ آذر) توافق کردند که تولید نفت را در سطح کنونی ثابت نگه دارند و از افزایش آن خودداری کنند. این تصمیم تولیدکنندگان نفت تاثیر مثبتی بر بازار انرژی داشت و بهای نفت بعد از این توافق کمی افزایش پیدا کرد.
مهم‌ترین دستاورد نشست وین تمدید توافق کاهش تولید نفت است. طبق این توافق، تولید نفت کشورهای اوپک روزانه به میزان یک میلیون ۲۰۰ هزار بشکه تا پایان سال ۲۰۱۸ کاهش می‌یابد. کشورهای غیر عضو اوپک امضا کننده توافق نیز (آذربایجان، بحرین، برونئی دارالسلام، قزاقستان، مالزی، مکزیک، عمان، روسیه، سودان و سودان جنوبی) هم داوطلبانه پذیرفتند ۵۵۸ هزار بشکه از تولید روزانه خود را کاهش دهند.
برد ایران از تمدید توافق کاهش نفت
بیژن زنگنه وزیر نفت جمهوری اسلامی ایران از تمدید توافق اوپک در وین حمایت کرد. او گفت که کشورهای تولیدکننده نفت مصمم و جدی هستند و ایران موافق کاهش تولید نفت است. به گفته زنگنه میزان تولید نفت و میعانات گازی در ایران بین ۳.۸۰ تا ۳.۸۵۰ میلیون بشکه است و میزان صادرات هم به ۲.۵ میلیون بشکه می‌رسد.
اگرچه در ظاهر و بنابه محاسبه مقامات ایران، صادرات نفت ایران سهمی کمتر از ۱۵ درصد در تولید ناخالص داخلی دارد، اما عملا ناف اقتصاد کشور به دلارهای نفتی بسته است. اولا صنعت نفت، بزرگترین بخش اقتصادی کشوراست که دارایی‌های آن به ۴۰۰ میلیارد دلار می‌رسد و سهم بزرگی در اقتصاد و صنعت کشور دارد.
دوم اینکه بیش از نیمی از آنچه ایران به عنوان صادرات غیرنفتی گزارش می‌دهد، عملا محصولات خام نفتی هستند مانند میعانات گازی که نوعی نفت خام فوق سبک است که از چاه‌های گازی تولید می‌شود، یا پروپان و بوتان که نوعی گاز خام هستند که بیشتر از میادین نفتی تولید می‌شوند و بسیاری از محصولات نیمه خام پتروشیمی و پالایشگاهی مانند قیر که معلوم نیست چرا ایران این موارد را در سبد صادرات غیرنفتی قرار می‌دهد.
صادرات نفت خام با میعانات گازی قبل از تحریم‌ها سالانه ۱۱۰ میلیارد دلار ارز به ایران سرازیر می‌کرد که هم اکنون بخاطر افت قیمت نفت به نصف کاهش یافته است.
دالغا خاتین اوغلو کارشناس نشریه تخصصی "نچرال گس وورلد" در لندن می‌گوید، اینکه این درآمد نفت چه تاثیری بر معیشت مردم دارد، بسته به نحوه استفاده از این درآمدها هست. اما به گفته او کاهش این درآمدها وضعیتی را مشابه آنچه افت چشمگیر ارزش پول ایران در سال‌های تحریم بود را رقم خواهد زد. خاتین اوغلو تاکید می‌کند، سرآخر می‌توان این نتیجه را گرفت که تصور اقتصاد ایران بدون درآمدهای هنگفت نفتی اصولا غیرممکن است. این وضعیت در اکثر کشورهای تک محصولی تولید کننده نفت صادق است.
"شرکت‌های آمریکایی بازندگان تحریم ایران"
بزرگترین چالش ایران جذب سرمایه‌گذاران خارجی به صنعت نفت است. وزیر نفت ایران می‌گوید "هیچ مشکلی برای حضور شرکت‌های آمریکایی در پروژه‌های صنعت نفت ایران نداریم".به گفته زنگنه "شرکت‌های آمریکایی بازندگان تحریم ایران" هستند.
او همچنین یادآور شد: «آنها نمی‌توانند در بزرگترین پروژه‌های نفتی جهان در ایران در غرب کارون، آزادگان، آب تیمور، منصوری و یادآوران، مشارکت داشته باشند؛ ما به میلیاردها دلار سرمایه و فناوری نیاز داریم و هیچ مشکلی برای حضور شرکت‌های آمریکایی در پروژه‌های صنعت نفت ایران نداریم.»
خاتین اوغلو، کارشناس نشریه تخصصی "نچرال گس وورلد" می‌گوید این مشکل را بیشتر شرکت‌های سرمایه‌گذار انرژی دارند. او ادامه می‌دهد: «شرکت‌های آمریکایی که عملا از شرکت در پروژه‌های نفت ایران منع قانونی شده‌اند. درباره اروپا نیز، همه شرکت‌های مهم نفتی به نوعی وابسته آمریکا هستند. برخی به لحاظ اینکه بخشی از سهامداران آنها آمریکایی هستند، برخی بخاطر اینکه در خود آمریکا پروژه دارند و برخی دیگر بخاطر اینکه وابسته به تکنولوژی آمریکایی هستند.»
شرکت توتال، تنها شرکتی که با ایران قرارداد نفت و گاز برای توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی امضا کرده، به دفعات گفته است که نگران تحریم‌های آمریکا است. شرکت توتال با شش شرکت غول آمریکایی، ازجمله شورون، پتروبراس، نویستار اینترنشال و غیره ده‌ها پروژه در آمریکا و جهان توسعه می‌دهند و این شرکت سهمی ۴۰ درصدی در بزرگترین پالایشگاه تولید نفتی جهان و دو پالایشگاه دیگر دارد که در تگزاس واقع است. لذا بایستی به منافع ده‌ها میلیاردی توتال در بازار آمریکا توجه داشت.
به گفته خاتین اوغلو ایران بازهم شاید تنها برنده توافق وین باشد، چرا که میادین نفتی فعال ایران اکثرا در نیمه دوم عمر خود هستند و سالانه ۸ درصد تولید آنها افت می‌یابد. ایران تمام تلاش خود را می‌کند که با توسعه میادین جدید جلوی افت تولید و صادرات خود را بگیرد. با توجه به اینکه بدون سرمایه و تکنولوژی غربی توسعه میادین ایران با مشکل مواجه است، انتظار نمی‌رود ایران رشد تولیدی داشته باشد. در این میان دیگر همقطاران ایران در اوپک ظرفیت مازاد تولید دارند که نخواهند توانست استفاده کنند، خصوصا عراق و عربستان.
هدف ایران کسب جایگاه دوم در اوپک
امید شکری کله سر، تحلیل‌گر امنیت انرژی از واشنگتن هم می‌گوید، اولویت ایران پس از رفع تحریم‌ها بازیابی ظرفیت تولید نفت ایران تا پیش از تحریم‌ها بود. در پایان دوره اول ریاست جمهوری روحانی ایران توانست به هدف اولیه خویش تا حدودی دست یابد. هدف بعدی ایران کسب جایگاه دوم تولید کنندگان نفت در بین اعضای اوپک بود که با توجه به سرمایه‌گذاری عراق در میادین نفتی‌اش هنوز ایران نتوانسته به این هدف دست یابد و در نتیجه نخواهد توانست به اهداف خویش در سند چشم انداز توسعه دست یابد.
طبق سند چشم انداز توسعه ایران تا سال ۱۴۰۴ باید به ظرفیت تولید روزانه ۵ میلیون و ۶۰۰ هزار بشکه نفت در روز دست باید. افرایش تولید از میادین مشترک نفتی از اولویت‌های ایران بوده است که این امر مستلزم جذب سرمایه گذاری و تکنولوژی عظیم خارجی است. احتمال وضع تحریم‌های جدید توسط کنگره آمریکا علیه ایران شرکت‌های نفتی برای سرمایه‌گذاری در صنعت انرژی ایران با شک و تردید روبرو کرده است.
اخیرا رئیس شرکت توتال از احتمال بازبینی در قرارداد این شرکت با ایران برای توسعه فاز ۲۲ پارس جنوبی خبر داد. چرا که به عقیده او حفط منافع اقتصادی توتال در آمریکا مهم‌تر از روابط و قرارداد این شرکت با کشور و پروژه خاصی است. به باور این کارشناس ایران نمی‌تواند به جایگاه سابقش به عنوان دومین صادر کننده اوپک دست یابد.
تصمیم اعضای سازمان کشورهای تولیدکننده نفت (اوپک) و تولیدکنندگان غیراوپک برای تمدید کاهش تولید نفت در اجلاس وین زمانی برای ایران برد حساب خواهد شد که ایران بتواند رضایت غول‌های نفتی را برای سرمایه‌گذاری در صنعت نفت خود جلب کند.
