گرانیگاه تحلیل‌ها این بود که قرار است پس از خروج ترامپ از برجام، اروپایی‌ها مناسبات خود را با جمهوری اسلامی ایران حفظ کنند تا راه بازگشت به مذاکره میان ایران و آمریکا بسته نشود و جمهوری اسلامی با از سرگیری غنی‌سازی اورانیوم نگرانی‌های موجود قدرت‌های منطقه‌ای به ویژه اسرائیل و عربستان سعودی را تشدید نکند.

اینستکس یک بورس مبادلاتی است

سخناان وزیرخارجه آلمان در بخارست درواقع همین تحلیل‌ها را تایید می‌کند. اینستکس که موجودیت آن از روز ۳۱ ژانویه رسما اعلام شده است، به نوشته روزنامه دیتسایت آلمان نیز در واقع «یک بورس مبادلاتی» بیش نیست. کار این «ساز و کار» آن است که پول حاصل از فروش نفت ایران را بجای اینکه در اختیار جمهوری اسلامی قرار گیرد، در اختیار آن شرکت‌های اروپایی بگذارد که در مرحله نخست تنها مواد غذایی و دارو تحویل ایران می‌دهند. این نوع کالاها و بسیاری دیگر از کالاهای ضروری برای زندگی روزمره مردم ایران، اصولا در لیست تحریم‌های آمریکا نیستند.

با این همه، همزمان با اعلام موجودیت رسمی اینستکس، دونالد ترامپ به اروپایی‌ها هشدار داد که تحریم‌های اعمال شده علیه ایران را دور نزنند. یعنی بابت هیچ کالایی غیر از آنچه در لیست تحریم‌های آمریکا قرار نگرفته پول به شرکت‌های خود ندهند. در اینجا این پرسش پیش می‌آید که آیا اصولا هیچ شرکت اروپایی در حال حاضر خدمات و فنآوری استراتژیک در اختیار جمهوری اسلامی قرار می‌دهد؟ پاسخ این پرسش منفی است زیرا از زمان اعمال تحریم‌های آمریکا تا کنون تقریبا همه شرکت‌های بزرگ غربی که در صنعت نفت، گاز، اتومبیل‌سازی و سایر صنایع زیربنایی ایران حضور داشتند، این کشور را ترک کرده‌اند و اکنون تنها شرکت‌های متوسط و کوچکی در ایران مانده‌اند که جایی در بازار بزرگ آمریکا و جهان ندارند و از تحریم در این بازار نمی‌ترسند.

مطالب بیشتر در کیهان لندن

آرزویی که امکان برآورده شدن ندارد

عباس عراقچی معاون وزیرخارجه جمهوری اسلامی، بلافاصله پس از اعلام اینستکس ضمن استقبال از اقدام سه کشور اروپایی آلمان، فرانسه و بریتانیا، ابراز امیدواری کرد که پشتیبانی این شرکت به مواد غذایی و دارویی محدود نشود و اروپایی‌ها قدم‌های بزرگتری در مسیر از سرگیری معاملات خود با ایران بردارند.

اما دیتسایت آلمان در گزارش مفصل روز پنجشنبه خود از جمله می‌نویسد: «اینستکس در واقع یک واسطه است که معاملات پایاپای [تهاتری] شرکت‌های اروپایی و ایرانی را با یکدیگر جوش می‌زند و شبیه یک بورس مبادله خواهد بود. ایران بابت صادرات خود نه پول، بلکه کالا دریافت خواهد کرد. به این ترتیب ایران می‌تواند به عنوان مثال نفت یا سایر تولیدات خود را به اروپا صادر کند، اما پول آن از طریق بانک‌ها روانه ایران نخواهد شد بلکه در اختیار شرکت‌های اروپایی قرار خواهد گرفت که به عنوان مثال دارو، مواد غذایی و کالاهای صنعتی به ایران می‌فروشند.» البته آن کالاهای صنعتی که از نظر آمریکایی‌ها دومنظوره محسوب نمی‌شوند و امکان ندارد در صنایع نظامی مورد استفاده قرار گیرند. به این ترتیب، آنچه معاون وزارت خارجه جمهوری اسلامی آرزو می‌کند، تا اطلاع ثانوی برآورده شدنی نیست.

نکته‌ی روشن در همین آغاز اینستکس این است که آمریکا اقدامات اروپا را در چارچوب این «ساز و کار» با هوشیاری و به دقت زیر نظر دارد و یک اشتباه کوچک این نهاد در معامله با ایران کافی است تا با مجازات‌های آمریکا روبرو شود.

به گزارش رسانه‌های آلمانی، برای جلوگیری از هرگونه سوء تفاهم، هم‌اکنون طرح صدور یک بیانیه مشترک از سوی اروپایی‌ها ریخته شده است که به زودی تصویب و منتشر خواهد شد. در این بیانیه

اروپایی‌ها بار دیگر نسبت به برنامه‌های موشکی ایران و نقش تهران در تنش‌های منطقه‌ای از جمله در سوریه و یمن ابراز نگرانی می‌کنند. آنها همچنین مسئله تلاش‌های تازه جمهوری اسلامی برای ترور مخالفان خود در اروپا را مورد تاکید قرار می‌دهند.

این بیانیه قرار است در پی اعلام موجودیت رسمی اینستکس به زودی به عنوان دیدگاه نهایی اروپا در برابر جمهوری اسلامی ایران انتشار یابد، اما تاریخ دقیق انتشار آن هنوز اعلام نشده است.

بازار ایران برای شرکت‌هایی که در آمریکا جایی ندارند

تقریبا همه گزارش‌های رسانه‌های آلمانی بر این نکته تاکید می‌ورزند که تشکیل اینستکس تنها می‌تواند مدیران آن گروه از شرکت‌های اروپایی را خوشحال کند که برای آنها معامله با ایران عملی‌تر از معامله با آمریکاست.

این بدان معناست که تا تحریم‌های آمریکا برقرار است، پای هیچ شرکت مهم و بزرگ اروپایی به ایران باز نخواهد شد زیرا سهم و و سود و سرمایه این شرکت‌ها در بازار ایالات متحده آمریکا ده‌ها و گاه صدها برابر سهم و سود و سرمایه آنها در ایران است.

نکته مهمتر این است که اینستکس توانایی پشتیبانی از شرکت‌های اروپا را در صورت تحریم شدن از سوی آمریکا ندارد. به همین دلیل است که‌ هایکو ماس وزیرخارجه آلمان دو روز پیش از اعلام تاسیس این مرکز به صراحت گفت: «اینستکس تنها از معاملاتی پشتیبانی می‌کند که مشمول تحریم‌های آمریکا نباشند.» در این حد نیز باز تصمیم با شرکت‌هاست که با همین شرایط نیز حاضر به معامله با جمهوری اسلامی ایران باشند یا نه.

با توجه به همه آنچه گفته شد، تشکیل اینستکس برای اروپایی‌ها تنها این خاصیت را دارد که برجام را حفظ کند. برای دولت روحانی نیز این امتیاز را ایجاد می‌کند که بتواند در برابر مخالفان خود در مجلس شورای اسلامی و نهادهای انتصابی حکومت کمی قویتر از امروز ظاهر شود. از فردای خروج آمریکا از برجام، اصولگرایان تندرو و رقیبان خودی نظام، روحانی را به باد انتقاد گرفتند که برجام نه‌تنها «برد- برد» نبوده بلکه دولت آن را باخته است. اکنون خود روحانی نیز می‌داند که اینستکس، در محدوده و تعریف فعلی، گره‌ای از بحران‌های عدیده‌ی جمهوری اسلامی نخواهد گشود، با اینهمه، می‌تواند با استفاده از مغلطه و سفسطه آخوندی نزد منتقدان خود وانمود کند که با اینستکس بخش مهمی‌از تحریم‌های آمریکا دور زده می‌شود. روحانی به تازگی در یک نشست علنی گفت: «ما افتخار می‌کنیم که توانسته‌ایم تحریم‌ها را دور بزنیم!»

در این میان، یک نکته باریکتر از مو را نباید از دیده پنهان داشت: اروپایی‌ها با اعلام موجودیت «ابزار حمایت از مبادلات تجاری» در روز یازدهم بهمن، بدترین وقت را برگزیدند. آنها، خواسته یا ناخواسته به جمهوری اسلامی کمک کردند تا یک کارزار تبلیغاتی تازه برای کشاندن نیروهای وابسته به خود به خیابان به راه بیاندازد، چیزی که در چهلمین سالگرد یک انقلاب به تمام معنا شکست‌خورده، از هوا نیز برای زمامداران ایران حیاتی‌تر است.

نظام جمهوری اسلامی احتمالا حداکثر جنجال تبلیغاتی را بر سر این اقدام کم‌ثمر اروپایی‌ها به راه خواهد انداخت و دست‌کم تا ۲۲ بهمن، که قرار است جیره‌خواران و مؤمنان خود را برای آخرین قدرت‌نمایی به خیابان بکشاند، هیاهوی تبلیغاتی به راه خواهد انداخت.

*در تهیه این گزارش از رسانه‌های آلمانی استفاده شده است.