بی بی سی - اردیبهشت ماه سال گذشته وقتی خبر از انتشار کتاب "آیت الله احمد جنتی به روایت اسناد" منتشر شد شاید کمتر کسی مشتاق بود بداند او قبل از انقلاب چه سوابقی داشته است. مخاطبان شاید بیشتر مایل هستند اسنادی از عملکرد او پس از انقلاب و نقش او در انتخابات منتشر شود تا تحلیل واقع بینانه تری از نقش او بر تحولات سه دهه اخیر ایران ارائه شود زیرا هر جا سخن از "جمهوریت نظام" به میان آمده پای او هم به وسط کشیده شده و حضور پررنگ‌اش غیر قابل کتمان است.
او در زمان انقلاب اسلامی حدود ۵۲ ساله بود و با سابقه و فعالیت‌هایی که علیه حکومت شاه داشت، سوار قطاری شده بود که برای حفظ و ادامه حیاتش می خواهد هر کاری بکند. انتشار این کتاب بعد از گذشت چهار دهه از انقلاب اسلامی، شاید تجلیلی بود از خدمات مردی که با عناوین "عمار انقلاب"، "بهشتی زمان"، "معتمد نظام"، "چشم بینای نظام" و تعابیر و القابی از این دست برای او بکار می‌رود.
احمد جنتی و ماموریت‌های غیرممکن
احمد جنتی، بعد از فوت دو نماینده مجلس خبرگان رهبری در دو سال گذشته، مسن‌ترین سیاستمدار ایرانی است که در ۹۴ سالگی ریاست مجلس خبرگان رهبری و دبیری شورای نگهبان و چند سمت دیگر را یدک می‌کشد این دو سمت کلیدی علاوه براینکه نقش تعیین کننده‌ای به طور مستقیم در مجلس خبرگان و غیرمستقیم در شورای نگهبان با تایید سطح اجتهاد نامزدهای مجلس خبرگان، در انتخاب رهبری آینده دارد، در بعد "جمهوریت نظام ایران" موثرترین نقش را تا به امروز بازی کرده است.
با اینکه او از زمان تاسیس شورای نگهبان، اول اسفند ماه ۱۳۵۸ با حکم رهبر سابق ایران به عنوان عضو فقیه شورای نگهبان منصوب شد اما مردم از طریق رسانه‌ها او را بیشتر به عنوان رئیس سازمان تبلیغات اسلامی می‌شناختند و اگر راهپیمایی، روز قدس و این‌گونه مناسبت‌هایی پیش می‌آمد تصویر او در تلویزیون دیده می شد یا صدایش در رادیو پخش می‌شد. او در شورای نگهبان در سایه کسانی مثل لطف الله صافی گلپایگانی، یوسف صانعی و محمدرضا مهدوی کنی قرار گرفته بود اما از دهه هفتاد، بخصوص نیمه دوم آن دهه است که نام احمد جنتی سرزبان‌ها می‌افتد و بیشتر شنیده می‌شود. آقای جنتی از مهرماه ۱۳۷۱ دبیر شورای نگهبان می‌شود و این جایگاه را همچنان حفظ کرده است. او حالا رکورددار"ترین‌ها" در شورای نگهبان است، باسابقه‌‌ترین عضو این شورا، قدیمی‌‌ترین فقیه با ۴۰ سال و طولانی‌ترین دبیر این نهاد با حدود ۲۸ سال است. او خودش رمز ماندگاری‌اش را اطاعت محض از رهبر پیشین و فعلی جمهوری اسلامی می‌داند .
او می‌گوید هر وقت هم نمی‌داند چه موضعی بگیرد از رهبری سوال می‌کند . وقتی صحبت از جمهوریت در انقلاب اسلامی می شود، بدون نام او نمی‌توان تاریخ جمهوریت را بخصوص در سه دهه اخیر جمهوری اسلامی ورق زد، احمد جنتی در شاهراه یا گلوگاه جمهوریت نظام ایستاده و یا نشانه یا سمبل چنین مساله‌ای در تاریخ جمهوریت است او همواره در تلاش بوده سایه اسلامی بودن نظام بر جمهوری بودنش بچربد چنانکه آیت الله روح الله خمینی در سی‌ام تیرماه ۱۳۵۹ در دیدار اعضای شورای نگهبان به آنها تاکید می‌کند "اصولاً آنچه که باید در نظر گرفته شود خداست نه مردم، اگر صد میلیون آدم، اگر تمام مردم دنیا یک طرف بودند و شما دیدید که همه آنها حرفی می‌زنند که بر خلاف حکم قرآن است بایستید و حرف خدا را بزنید، و لو اینکه تمام بر شما بشورند."
آیت الله علی خامنه‌ای هم در مراسم بیعت اعضای شورای نگهبان با او در بیست و یکم خرداد ماه۱۳۶۸ می‌گوید این شورا "عماد ملت و دین و مایه‌ی اطمینان و سکینه قلب مؤمنین است و در حقیقت نبض نظام اسلامی به شمار می رود." در چنین جایگاهی که دو رهبر گذشته و فعلی ایران برای این نهاد قائل بوده اند، عملکرد احمد جنتی قابل بررسی است.
او در طول این سال‌ها شاید تنها کسی باشد که در جایگاه و شغلی که به او سپرده شده تمام و کمال و حتی فراتر از خواسته آنان را عملی کرده است و با تکیه بر موقعیت حوزوی، این اختیار را برای خودش قائل بوده تا قرآن و شریعت را براساس درک و فهم خودش تعبیر و تفسیر کند و از آن هم عدول نکند و مایه "اطمینان و سکینه" آیت الله خامنه‌ای باشد.
انتخابات آزاد "کلید فتنه"
احمد جنتی به عنوان دبیر شورای نگهبان "ریش و قیچی" جمهوریت نظام در دستش بوده است و نه تنها تامین کننده نظر رهبر حکومت در برگزاری انتخابات بوده بلکه در جهت حمایت از رهبری و جا انداختن دیدگاه‌های او درباره انتخابات هم گام برداشته است، وقتی صحبت از انتخابات آزاد می‌شود او در بیست و یکم دی ماه ۹۱، چند ماه مانده به انتخابات ریاست جمهوری، می‌گوید "انتخابات آزاد" کلیدواژه فتنه و شورش جدید علیه نظام اسلامی است.
او می‌گوید "شکست خورده‌های سیاسی این روزها صحبت از انتخابات آزاد می‌کنند و یکی از آنها که از همه گردن کلفت‌تر است مدتها قبل این موضوع را مطرح کرده و بقیه هم پشت سر او این خط را دنبال کردند". سخنان او در حالی از جایگاه نماز جمعه تهران پخش شد که سه روز قبل از آن، آقای خامنه‌ای به کسانی که صحبت از انتخابات آزاد می‌کنند هشدار داده بود و گفته بود در هیچ کجای دنیا به آزادی انتخابات در ایران نیست، آقای جنتی هم با ادبیات خودش کسانی مثل اکبر هاشمی رفسنجانی را که صحبت از انتخابات آزاد کرده بود به عنوان "گردن کلفت" می‌خواند در واقع بخش ناگفته آقای خامنه‌ای را او بیان می‌کند از این رو بی‌راه نیست اگر گفته شود احمد جنتی به دنبال تامین و جا انداختن نظرات فقهی آقای خامنه‌ای و تثبیت جایگاه ولایت فقیه گام برداشته و همواره یک رابطه مرید و مراد با مقام بالا دستش داشته است.
احمد جنتی و حمایت از نامزدها
احمد جنتی اگر حائز چندین رکورد در جمهوری اسلامی است از منظر حکومت می‌توان صفت با "بصیرت ترین" هم به صفات دیگر او اضافه کرد او همواره به عنوان سربازی که گوش فرمانده‌اش است، به دنبال نیت‌خوانی فرمانده‌اش هم بوده است.
آیت الله خامنه‌ای به صراحت در رسانه‌ها از نامزدی حمایت نمی‌کند و چنین مطرح می‌شود که در دیدارهای خصوصی هم چنین رویه‌ای دارد اما او تلاش کرده و می‌کند "منویات رهبری" را کشف وعملی کند چنان که در جریان انتخابات جنجالی سال ۱۳۸۸ با وجود اینکه که شورای نگهبان باید بی‌طرف باشد به صراحت از نامزدی محمود احمدی‌نژاد حمایت کرد و در پنجم فروردین سال ۱۳۸۸ از دولت "پرتلاش" و "پرکار" محمود احمدی‌نژاد، تمجید کرد و نسبت به روی کار آمدن رئیس جمهوری که به دشمن نزدیک باشد هشدار داد.
سخنان او زمانی مطرح شد که احتمال داده می‌شد میرحسین موسوی نامزد دیگر انتخابات ممکن است برنده انتخابات شود. او در پاسخ به منتقدان می‌گوید "غالباً مواضع و شاخصه های وجودی رئیس جمهور (محمود احمدی‌نژاد) را می‌‌پسندم " شاید علاقه و مواضع او بخاطر تعریف و تمجیدهای بی‌شمار آقای خامنه‌ای از محمود احمدی‌نژاد برمی‌گشت یا زمانی که رهبر حکومت در نماز جمعه تهران در میانه اختلاف‌های آقای احمدی‌نژاد و آقای هاشمی رفسنجانی جانب رئیس جمهور وقت را گرفت و گفت "نظرم به محمود احمدی‌نژاد نزدیک‌تر" است.
البته او فقط نقش حذفی نداشته در جریان همان انتخابات سال ۱۳۹۲ سخنگوی وقت شورای نگهبان در مصاحبه‌ای گفت صلاحیت حسن روحانی و محمدرضا عارف با میانجی‌گیری آقای جنتی تایید شده است، اقدامی که به نظر می‌رسید با نظر رهبر حکومت و دفتر او صورت گرفته باشد.
جنتی قهرمان محافظه‌کاران و هیولای اصلاح‌طالبان
برای بررسی ابعاد شخصیتی آقای جنتی و نقش او در جمهوری اسلامی شاید نتوان او را یک هیولا برای یک گروه یا یک نجات دهنده برای گروهی دیگر دانست احتمال دخالت یا نفوذ نیروهای بیرونی در تصمیم‌های این شورا کم نیست از سفارش‌هایی که از دفتر رهبری به شورای نگهبان می‌رسد تا سفارش‌هایی که نیروهای امنیتی به او می‌کنند.
چنانکه در جریان رد صلاحیت اکبر هاشمی رفسنجانی در انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۲ بنا بر گفته آقای هاشمی رفسنجانی در ۲۱ خرداد ماه ۹۲ در جمع دانشجویان تهران و قم و دوازدهم آبان ماه ۹۵، در جمع شماری از استادان دانشگاه و دانشجویان تاریخ می‌گوید در ابتدا در شورای نگهبان تایید صلاحیت می‌شود اما "در جلسه دیگر شورای نگهبان، وزیر اطلاعات (حیدر مصلحی) به همراه چهار نفر از معاونانش وارد جلسه شدند و بعد از مخالفت شدید با حضور ایشان در انتخابات، اعلام می‌کنند که با شروع تبلیغات، موجی برای آقای هاشمی به راه خواهد افتاد و ایشان بیش از هفتاد درصد رای خواهد آور".
در کنار نفوذ امنیتی‌ها و دفتر رهبری، فساد مالی هم در شورای نگهبان رخنه کرده است. در جریان انتخابات مجلس یازدهم که با رد گسترده نامزدهای اصلاح طلبان و نماینده‌های مجلس دهم روبرو بود خبر از تایید صلاحیت اشخاصی برای نامزدی با پرداخت رشوه از ۶۰۰ میلیون تومان تا ۴ میلیارد تومان شد.
سخنگوی این شورا در ابتدا تکذیب کرد اما بعدا دادستانی تهران تایید کرد که دوازده نفر در فرایند تایید صلاحیت بازداشت شده‌اند.
احمد جنتی در ۹۴ سالگی چون گذشته فرمان شورای نگهبان را در دست ندارد. او شماری از مسوولیت‌هایش را به خاطر وضعیت جسمی‌اش از جمله امامت موقت جمعه تهران در سه سال پیش کنار گذاشته اما همچنان در مسند دبیری شورای نگهبان و ریاست مجلس خبرگان تکیه داده است.
جانشین‌های احتمالی احمد جنتی
احمد جنتی چهارمین دبیر شورای نگهبان است. پیش از او محمدرضا مهدوی کنی، لطف الله صافی گلپایگانی، محمد محمدی گیلانی در این سمت بودنند. از تیرماه سال ۷۱ تا به امروز عملا هیچ گزینه‌ای برای جایگزینی آقای جنتی مطرح نشده یا رسانه‌ها وقتی صحبت از "ابقا"ی آقای جنتی کرده‌اند نگفته‌اند که آیا عضوی دیگر از این شورا با آقای جنتی رقابت داشته یا نه. شاید یکی از دلایل تداوم دبیری او در این شورا، نبود جایگزینی در حد او باشد وگرنه می‌توانست خیلی زود این شغل را مثل اقامه نماز جمعه تهران رها کند.
اما در میان فقهای شورای نگهبان محمد یزدی نزدیکترین منش و روش را با احمد جنتی دارد، پنج سال از آقای جنتی جوان‌تر است و ارتباط نزدیکی هم با رهبر حکومت دارد اما وضعیت جسمی و سن و سالش مانع از این می‌شود که برای این سمت پا پیش بگذارد. دو عضو کمتر شناخته شده شورای نگهبان یکی محمدرضا مدرسی یزدی است که برای سه دوره متوالی در این شورا منصوب شده است، پدرش جواد مدرسی یزدی از نزدیکان آیت الله خمینی بود. آقای مدرسی یزدی رابطه نزدیکی با محمدتقی مصباح یزدی، روحانی نزدیک به آیت الله خامنه، دارد.
مهدی شب زنده‌دار عضو دیگر فقهای شورای نگهبان فرزند حسین شب زنده‌دار است. پدرش شهرت فراوانی در بین روحانیون داشت و با رهبر پیشین و فعلی حکومت بسیار نزدیک بود آقای شب زنده‌دار دو دوره است که در شورای نگهبان منصوب شده است.
صادق آملی لاریجانی عضو دیگر شورای نگهبان، فرزند میرزا هاشم آملی از مجتهدان مورد وثوق آیت الله خمینی است او می‌تواند یکی از نامزدها برای جایگزینی احمد جنتی باشد اما موضوع فساد در دوران ریاست قوه قضاییه در دوران او ممکن است مانع بزرگی برای او باشد. اگرچه آیت الله خامنه‌ای از او در برابر این اتهامات دفاع کرده اما معاون اجرایی او، اکبر طبری با حکم سنگین قوه قضاییه به اتهام فساد و پولشویی به ۳۱ سال زندان محکوم شده است. گزینه آخر علیرضا اعرافی است او هم مانند فقهای قبلی شورای نگهبان پدرش روحانی بود، محمد ابراهیم اعرافی با بنیانگذار جمهوری اسلامی رابطه نزدیکی داشت اما آقای اعرافی با آیت الله خامنه‌ای رابطه نزدیکی دارد و با حکم او مدیر حوزه‌های علمیه سراسر کشور و امام جمعه قم شد. به نظر می‌رسد در بین گزینه‌های جانشینی آقای جنتی، آقای اعرافی بیشترین شانس را در دبیری این شورا داشته باشد.
انتخابات ۱۴۰۰ و آخرین ماموریت احمد جنتی
در انتخابات خردادماه ریاست جمهوری ۱۴۰۰، احمد جنتی ۹۵ ساله است. اگر به اصطلاح عمری باشد و استعفایی در کار نباشد، شاید آخرین ماموریتی باشد که او در انتخابات ایران ایفا می‌کند چرا که در انتخابات بعدی برای مجلس دوازدهم ۹۸ ساله خواهد بود.
یک سال پیش آقای خامنه‌ای صحبت از روی کار آمدن یک دولت "جوان انقلابی" کرد. به نظر می‌رسد او هرچه انرژی دارد در این دور از انتخابات هم هزینه خواهد کرد تا زمینه‌ساز شکل‌گیری چنین دولتی باشد.
رفتن احمد جنتی از قدرت به دلیل فوت کردن یا استعفا بخاطر ناتوانی جسمی، شاید آرزوی دیرینه خیلی از مخالفانش باشد کسانی که تمام مشکلات و کاسه و کوزه‌های انتخابات را سر او می‌شکنند و معتقدند با رفتن او نفس راحت‌تری خواهند کشید اما به نظر نمی‌رسد با روندی که پیش رو است و محافظه‌کاران تندرو قدرت بیشتری گرفته‌اند، با رفتن آقای جنتی چنین اتفاقی رخ دهد. شاید برای گروه‌های محافظه‌کار که پشت سر او سنگر می‌گرفتند بیشتر احساس خلاء کنند اما برای آقای خامنه‌ای خسران بیشتری خواهد بود، عملا رهبر حکومت یکی از نزدیکترین، وفادارترین و معتقدترین نیروهایش را از دست می‌دهد. با وجود اینکه جانشینش، احتمالا جا پای آقای جنتی خواهد گذاشت و همان طریق و سنت را ادامه خواهد داد اما برای آقای خامنه‌ای، احمد جنتی نخواهد بود.
