از پنهانکاری تا تکذیب

پس از آنکه ایندیپندنت فارسی گزارش خرید و انتقال غیرقانونی این هواپیما به ایران و تحویل آن به شرکت هواپیمایی کاسپین را در تاریخ ۶ اسفند ۱۳۹۹ منتشر کرد، مقامات سازمان هواپیمایی کشوری، سازمان صنایع هوایی نیروهای مسلح و مدیران شرکت صنایع هواپیمایی ایران که این هواپیما برای انجام اورهال یا تعمیرات رده سی پیش از بهره‌برداری شرکت هواپیمایی کاسپین به آشیانه سی-۱۳۰ آن منتقل شده بود، انتقال این هواپیما به ایران را تکذیب کردند و حتی کوشیدند تا محل نگهداری این هواپیما را که در تصاویر ماهواره‌ای مشخص بود، مخفی کنند.

سفر هیئت ارمنی به ایران در روز دوشنبه و پیگیری آن‌ها برای بازدید از هواپیمای بویینگ ۳۳-۷۳۷ آر مورد نظر سبب شد تا خریداران ایرانی این هواپیما به دنبال افشای طرح خود برای دور زدن تحریم‌ها مجبور به باز پس فرستادن این هواپیما به ایروان شوند.

متعقابا این هواپیما از تاسیسات شرکت صنایع هواپیمایی ایران (صها) به رمپ داخلی فرودگاه بین‌المللی مهرآباد منتقل شد. پس از آن، گروهی از نفرات فنی شرکت صها به محل پارک هواپیما منتقل شدند تا با باز کردن پوشش موتورهای این هواپیما وانمود کنند هواپیما در حال تعمیر است. تصاویر این هواپیمای در حال تعمیر نمایشی نه تنها در رسانه‌ها به نمایش گذاشته شد، بلکه به هیئت ارمنستانی حاضر در ایران هم ارائه شد.

سرانجام روز ۱۴ اسفند ، مسئولان سازمان هواپیمایی کشوری به‌دنبال افشای انتقال غیرقانونی این هواپیما تصمیم گرفتند تا حضور این هواپیما در ایران را تایید، اما فروش یا انتقال آن به شرکت هواپیمایی کاسپین را تکذیب کنند.

محمد حسن ذیبخش، سخنگوی سازمان هواپیمایی کشوری، مدعی شد که این هواپیما صرفا به دلیل نقص فنی در فرودگاه مهرآباد تهران فرود اضطراری داشته و دلیل حضورش در ایران از آن تاریخ تا به امروز انجام تعمیرات بر روی آن بوده است.

با توجه به افشای حضور این هواپیما به ایران و انتقال آن به شرکت هواپیمایی کاسپین، منبعی آگاه در سازمان صنایع هوایی نیروهای مسلح به نگارنده گفت که بنا به درخواست مقامات ارمنی، هواپیمای EK-FAA قرار است روز دوشنبه، هشتم مارس ۲۰۲۱ برابر با ۱۸ اسفند ۱۳۹۹ به فرودگاه ایروان منتقل شود.

با توجه به آن که برخی منابع در شرکت صنایع هواپیمایی ایران و سازمان هواپیمایی کشوری اعلام کرده‌اند که هواپیما هشت ماه پیش توسط شرکت هواپیمایی کاسپین خریده شده است به‌نظر می‌رسد که پس از بازگرداندن این هواپیما به ارمنستان، هواپیمایی کاسپین باید به دنبال راه دیگری برای انتقال دوباره آن به ایران بگردد.

همان‌طور که شرکت هواپیمایی ماهان پس از خریداری و انتقال دو فروند هواپیمای پهن‌پیکر مسافربری ایرباس آ۳۲۵-۳۱۰ دست دوم از طریق ارمنستان به ایران و پس از افشای آن، مجبور به باز پس فرستادن هواپیماها به ارمنستان و انتقال دوباره آنها به ایران از طریق یک کشور ثالث شدند.

تلاش صها برای قاچاق قطعات بویینگ ۷۳۷ و موتورهای سی‌اِف‌اِم ۵۶ به ایران

در مجموع، ۳۰ فروند هواپیمای مسافربری باریک‌پیکر بوئینگ ۷۳۷ نسل دوم کلاسیک در ایران هست که از این تعداد ۹ فروند سری ۳۰۰، ۹ فروند سری ۴۰۰ و ۱۲ فروند سری ۵۰۰ هستند که در اختیار شرکت‌های هواپیمایی سپهران، کاسپین، آسمان، آتا، تابان، ساها، وارش و فلای پرشیا قرار دارند.

از این تعداد، تنها ۱۳ فروند هواپیما عملیاتی هستند. از میان ۱۷ فروند هواپیمای باقی مانده تعداد هشت فروند در شرکت صنایع هواپیمایی ایران (صها) قرار دارند که به‌علت نبود موتور و قطعات یدکی کار تعمیرات آنها با مشکل مواجه است. البته کمبود مسافر ناشی از شرایط به‌وجود آمده به دلیل شیوع ویروس کرونا در ایران در کاهش تلاش شرکت‌های هواپیمایی برای خرید قطعات به منظور راه‌اندازی این حجم زیادی از بویینگ‌های ۷۳۷ زمینگیر در صها شده است.

پیش از تلاش اخیر شرکت هواپیمایی کاسپین برای انتقال غیرقانونی یک بویینگ ۳۳-۷۳۷ آر خریداری شده خود از طریق ارمنستان به ایران، سه فروند بویینگ ۷۳۷ سری ۵۰۰ یک شرکت هواپیمایی روسی به اسم «اسمارت اویا» (SmartAvia) با علائم ثبت کشور برمودا یعنی VP-BKV، VP-BRG و VP-BQL از سوی یک شرکت پوششی یا صوری ثبت شده در افغانستان به نام «ایست هرایزن ایرلاینز» (East Horizon Airlines ) از سوی سازمان صنایع هوایی نیروهای مسلح ایران خریده شدند و در تاریخ ۳۱ شهریور ۱۳۹۹از طریق فرودگاه کابل در افغانستان به فرودگاه مهرآباد تهران منتقل شدند.

این هواپیماها پس از ورود به فرودگاه مهرآباد برای استفاده از قطعات و موتورهایشان به شرکت صنایع هواپیمایی ایران (صها) منتقل شدند. با استفاده از قطعاتشان تا به امروز اورهال یا تعمیر اساسی یکی از بویینگ‌های ۷۳۷ تحت تعمیر در شرکت صها به پایان رسیده است.

در حال حاضر شرکت‌های هواپیمایی کاربر بویینگ ۷۳۷ بیش از آن که نیازمند خرید هواپیماهای بیشتری از این نوع باشند، در تلاش برای تهیه قطعات و موتورهای سی اِف اِم۵۶ برای عملیاتی نگهداشتن ناوگان بویینگ ۷۳۷های خود هستند. با توجه به آن که شرکت صنایع هواپیمایی ایران (صها) تنها شرکت قادر به انجام تعمیر اساسی این نوع از هواپیماهای مسافربری در ایران است، وظیفه تامین قطعات و موتورهای مورد نیاز آن‌ها را نیز از طریق خرید و اوراق کردن هواپیماهای بویینگ ۷۳۷ فرسوده در محل شرکت خود و یا در فرودگاه هستومِل (Gostomel) در اوکراین و یا کرایوا (Craiova) در جنوب غرب رومانی را بر عهده دارد. بیشتر بویینگ‌های ۷۳۷ که برای قطعاتشان اوراق می‌شوند بیش از ۳۰ سال عمر دارند و میانگین سنی اکثر بویینگ‌های ۷۳۷ که در حال حاضر مورد استفاده شرکت‌های هواپیمایی هستند، ۲۵ سال است.