ممنوعیت حضور نظامیان در سیاست دیگر جذاب نیست
ایران وایر - حتی تحلیلگران هوادار جمهوری اسلامی نیز انتظار ندارند که انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ با مشارکت بالای مردم همراه باشد؛ با این حال اظهار نظرهای انتخاباتی در بین محافظه‌کاران داغ است و نامزدهای احتمالی هم یا سپاهی‌اند یا مورد حمایت سپاه. در چند روز اخیر یک سردار سپاه که فعالیت انتخاباتی را آغاز کرده حکم مشاوره از فرمانده کل سپاه دریافت کرد و یک سردار دیگر هم غیرمجاز بودن حضور نظامیان در انتخابات را از اساس رد کرد و گفت نامزدی در انتخابات حق شهروندی نظامیان است. فرماندهان سپاه پنهانکاری را کنار گذاشته‌اند و پرداختن به سخنان صریح روح‌الله خمینی درباره ممنوعیت حضور نظامیان در عرصه سیاست نیز نه فقط از تابو بودن خارج شده، بلکه اساسا به موضوعی کم‌اهمیت تبدیل شده است.
درک عجیب از مفهوم شهروندی
حسین دهقان، وزیر سابق دفاع و مشاور نظامی رهبر جمهوری اسلامی، از جمله نظامیانی است که از مدت‌ها پیش تمایلش برای شرکت در انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ را علنی کرده است.
👈مطالب بیشتر در سایت ایران وایر
دهقان روز سه‌شنبه در توییتی نوشت: «همانگونه که رای دادن نظامیان حق شهروندی آنها محسوب می‌شود، نامزدن شدن فرد نظامی در هر انتخاباتی هم حق شهروندی اوست.»
در چند سال گذشته استدلالی که برای کنار گذاشتن قانون ممنوعیت حضور نظامیان در سیاست آورده می‌شد این بود که «نظامی بازنشسته یا استعفاداده دیگر نظامی محسوب نمی‌شود و می‌تواند وارد سیاست شود».
این استدلال، گذشته از نادرستی نظری‌اش، در عرصه عمل نیز بی‌اساس بود؛ مثلا اسماعیل کوثری سال‌ها از فرماندهان ارشد سپاه بود، بعد در دو مجلس هشتم و نهم نماینده شد و بعد دوباره لباس نظامی بر تن کرد و فرماندهی یکی از مهم‌ترین قرارگاه‌های امنیتی تهران، یعنی «قرارگاه ثارالله»، را در دست گرفت.
با این حال استدلال حسین دهقان از استدلال قبلی هم سست‌تر و عجیب‌تر است. نخست به دلیل مغشوش بودن مفهومی به نام «حق شهروندی» در ذهن او، و دوم اینکه او به طور حیرت‌انگیزی بین رای دادن و نامزد انتخابات شدن تفاوتی قائل نشده است.
تغییر استدلال و بی‌اهمیت شدن ممنوعیت
با اینکه سخنان حسین دهقان حاوی استدلالی عجیب است، اما ضمنا نشان می‌دهد بحث ممنوعیت ورود نظامیان به سیاست چگونه از موضوعی جنجال‌برانگیز و تابو در سه دهه پیش به بحثی بی‌اهمیت و حاشیه‌ای در دوره فعلی تبدیل شده است.
در سال ۸۶ فقط یک جمله محمدعلی جعفری، فرمانده وقت سپاه پاسداران، که درباره ضرورت «حمایت بسیج از جریان اصولگرایی» در انتخابات مجلس هشتم حرف زده بود جنجالی به پا کرد و انبوهی از واکنش‌های تند را برانگیخت.
اما در دو سال گذشته بارها بحث‌هایی مشابه مطرح شده و هر بار واکنش‌هایی کمتر و کم‌رنگ‌تر در پی داشته است.
یکی از آخرین موارد که واکنش‌هایی جسته و گریخته به همراه داشت سخنان اسماعیل کوثری بود که آبان امسال در خبرآنلاین منتشر شد. او گفته بود رئیس جمهور شدن سپاهی‌ها ترس ندارد و مخالفت‌هایی که می‌شود «جنگ روانی» است.
خمینی‌زدایی
ممنوعیت ورود نظامیان به عرصه سیاست یک اصل پذیرفته در تمامی کشورهای دارای حاکمیت مدنی است اما در جمهوری اسلامی به دلیل منع صریح روح‌الله خمینی به قوانین و مقررات راه یافت.
خمینی چندین بار به «فسادآور» بودن ورود نظامیان به عرصه سیاست سخن گفت و در وصیتنامه‌اش نیز تاکید کرد: «قوای مسلح مطلقا، چه نظامی و انتظامی و پاسدار و بسیج و غیر اینها، در هیچ حزب و گروهی وارد نشده و خود را از بازی‌های سیاسی دور نگه دارند.»
به دنبال تاکیدهای خمینی، این ممنوعیت در مقررات نیروهای نظامی، از جمله ماده ۴۰ قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح، ماده ۴۷ اساسنامه سپاه پاسداران، ماده ۱۶ قانون استخدامی سپاه پاسداران، ماده ۲۹ قانون ارتش، و ماده ۱۶ قانون استخدام نیروی انتظامی، به صراحت ذکر شد.
با آغاز رهبری علی خامنه‌ای، او ترجیح داد در بسیاری از موارد آرایش سیاسی مد نظر خود را رقم بزند و از سلف خود تنها به نام و یادی بسنده کند.
با این حال تابو بودن حضور نظامیان در سیاست تا اواسط دهه ۷۰ برقرار بود. رفته رفته این حضور و دخالت آشکارتر شد و یکی از مهم‌ترین نمونه‌های آن در نامه تهدیدآمیز فرماندهان سپاه به محمد خاتمی، رئیس جمهور وقت، جلوه‌گر شد.
در سال‌های بعد این دخالت بسیار گسترده‌تر شد اما فرماندهان سپاه همواره ناچار بودند هنگام اشاره به اظهار نظر صریح خمینی با وعی شرمندگی به انواع توجیهات چنگ بزنند یا گاه بی‌سر و صدا از روی آن بپرند.
با این حال این شرم و توجیه جای خود را به اظهار نظرهایی صریح‌تر داد. ابتدا گفتند منظور خمینی این بوده که نظامی‌ها حتما باید قبل از نامزدی در انتخابات از مقام خود استعفا کنند. اما رفته رفته به صراحت گفتند: «منظور امام زمان جنگ بود.»
سپاه، انتخابات بی رقیب، مشارکت حداقلی
حضور سپاه در عرصه سیاسی از دهه ۸۰ پررنگ‌تر و علنی‌تر شد و به تدریج غرابت قبلی از میان رفت. اگر انتصاب سردار علیرضا افشار به ریاست ستاد انتخابات کشور در دولت نهم جنجال‌ساز شد، در انتصاب‌های بعدی مخالفت‌های بسیار کمتری صورت گرفت و سرداران سپاه بی هیچ چالشی تا ریاست قوه مقننه هم پیش رفتند.
ریاست مجلس فعلی، البته همچون دو دوره قبل از آن، با یک فرمانده پیشین سپاه است و حدود دوسوم هیات رئیسه مجلس را نیز فرماندهان سپاه و بسیح تشکیل می‌دهند.
سپاه همچنین اقتصاد کلان کشور را به طور کامل قبضه کرده و از همین رو سودای چنگ انداختن تمام‌عیار بر سیاست ایران را دارد.
گذشته از محمدباقر قالیباف، سردار پیشین سپاه که اکنون بر صندلی ریاست مجلس تکیه زده و صحبت از نامزدی احتمالی او در انتخابات ریاست جمهوری مطرح است، در بین نامزدهای احتمالی دیگر نیز این اسامی پیشینه سپاهی دارند: حسین دهقان که زمانی فرمانده نیروی هوایی سپاه بود؛ سعید محمد که تا چند روز پیش فرمانده قرارگاه خاتم‌الانبیا بود و اکنون مشاور فرمانده کل سپاه شده است؛ و همچنین عزت‌الله ضرغامی، محسن رضایی، پرویز فتاح و مهرداد بذرپاش. درباره تمایل یا عدم تمایل علی لاریجانی برای حضور در انتخابات نیز گزارش‌های ضد و نقیضی منتشر شده است.
برخی دیگر از نامزدهای احتمالی نیز روابطی نزدیک با سپاه دارند و بعید نیست، بسته به شرایط، حتی به نامزد اصلی سپاه تبدیل شوند. از جمله می‌توان به سعید جلیلی، محمد مخبر، محمد قمی، علی نیکزاد و علیرضا زاکانی اشاره کرد.
انتخابات ریاست جمهوری ایران قرار است ۲۸خرداد۱۴۰۰ برگزار شود و آغاز به کار رئیس جمهور جدید به طور معمول در مرداد است.
