سال ۱۴۰۰ هم ‌بار دیگر بحث حضور زنان در کابینه جزو وعده‌های همه نامزدهای انتخاباتی بود؛ وعده‌هایی که پس از پیروزی ابراهیم رئیسی بار دیگر به فراموشی سپرده شدند؛ اما آنچه این روزها بحث زنان در کابینه را داغ‌ کرده، نقش پررنگ همسر ابراهیم رئیسی و برادران وی در تصمیم‌سازی‌های مهم ستاد او از جمله به‌کارگیری زنان در دولت است؛ تا جایی که تغییرات روزهای اول در ستاد و اختلاف فرزندان علم‌الهدی (همسر و برادران همسر رئیسی) با نیکزاد کار را به جایی رساند که شایعه شد همسر رئیسی نیکزاد را از ستاد اخراج کرده است.

ازاین‌رو زمانی که گمانه‌زنی‌ برای انتخاب اعضای کابینه مطرح شد، بحث نقش پررنگ همسر رئیسی در چینش برخی تصمیم‌ها انکارناپذیر بود؛ نقشی که هم در به کار نگرفتن زنان در مناصب حساس دیده شد و هم در انتصاب زنان در معاونت‌های خاص مورد توجه قرار گرفت.

در روزهایی که مجلس در حال بررسی برنامه وزرا برای اعتماد به آن‌ها بود، معین‌الدین سعیدی، نماینده مردم چابهار در مجلس، بابت‌ حضور نداشتن زنان در کابینه‌، به‌تندی به رئیسی حمله کرد. او گفت: «ایرادهای جدی بر چینش کابینه وارد است، آنچه حیرت‌آور و بلکه تاسف‌بار است، استفاده نکردن از ظرفیت بی‌بدیل بانوان در کابینه حضرتعالی است؛ نمی‌توان شعار شایسته‌سالاری داد ولی چشم‌ها را بر این ظرفیت بی‌بدیل بست.»

اما سخنان نمایندگان زن مجلس نشان داد که آن‌ها به حضور پررنگ زنان در کابینه رئیسی امید چندانی نداشتند. الهام آزاد، نماینده مردم اصفهان، گفته بود: «فراکسیون زنان به آقای رئیسی نامه‌ای زدند که چه پارامترهایی در انتخاب معاونت زنان در نظر بگیرند. طبیعتا با توجه‌ به اینکه نیمی از جمعیت کشور را زنان تشکیل می‌دهند، باید نقش بیشتری در سکان‌های مدیریتی و وزرای کل کشور داشته باشند. انتظار می‌رفت یک وزیر زن معرفی شود. به‌ هر حال باید در معاونت زنان این اتفاق رخ دهد و به صورتی برای زنان برنامه‌ریزی شود که در جهت توانمندی اجتماعی و اقتصادی زنان گام برداریم و امیدوارم این در دولت سیزدهم اتفاق بیفتد.»

فاطمه رحمانی، نماینده مردم مشهد، نیز در همین رابطه گفته بود: «ما توقع و انتظار داریم که ایشان معاون زن معرفی کنند اما بشود یا نشود به نظر و تصمیم‌گیری ایشان برمی‌گردد.» رحمانی طعنه‌ای هم به رئیسی زده بود: «ایشان ناچارند؛ حداقل باید یک معاون زن برای پست معاونت زنان و خانواده معرفی کنند.»

بماند که همین انتخاب معاون امور بانوان هم برای رئیسی به مسئله‌ای چالش‌برانگیز تبدیل شد. با انتخاب انسیه خزعلی، دختر ابوالقاسم خزعلی، از روحانیون تندرو، به‌عنوان معاونت امور زنان و خانواده به نظر می‌رسید گمانه‌زنی‌ها درباره نقش همسر رئیس دولت سیزدهم در انتخاب‌ها چندان هم دور از حقیقت نبوده است.

انسیه خزعلی چهره‌ای شناخته شده میان اصولگرایان است که مهم‌ترین سمتش پیش‌ از این، ریاست دانشگاه الزهرا بوده است. وی به دلیل مخالفت‌های علنی و تند با مواضع برادرش مهدی خزعلی در رسانه‌ها مطرح شد. او منتقد تندوتیز سند ۲۰۳۰ بود و چهره‌ای با مواضع تند مذهبی شناخته می‌شود. هرچند بعد از این انتخاب، تلاش کرد با به رخ کشیدن برخی تصمیم‌ها در زندگی شخصی‌اش شایعه تندروی در مورد شخصیت مذهبی خود را رد کند؛ او اضافه‌ کردن حق طلاق به‌ شروط ضمن عقد را دستاوردی برای خود دانست که از رویه‌ای غیر از آنچه به او نسبت می‌دهند، نشان دارد؛ اما ازدواجش در ۱۶ سالگی و دفاع از آن مقابل مدافعان حقوق کودکان و مخالفان کودک‌همسری در ایران، نکته‌ای است که به‌واسطه آن نمی‌توان امید داشت او برای حل این موضوع به طور جدی تلاش کند.

خزعلی در همان روزهای نخست مسئولیت خود، در دیدار با نخبگان دانشگاهی به بحث انتخاب نشدن وزیر زن در کابینه رئیسی پاسخ داد و تصریح کرد: «رئیس‌جمهوری انتصاب وزیر زن وعده ندادند و البته انتظار داریم در سایر مدیریت‌ها بیشتر از بانوان استفاده شود و امیدواریم در آینده محقق شود و خانم‌ها توانمندی خود را بروز دهند و آقایان هم آنان را باور کنند.»

از دیگر سخنان خزعلی که نگرانی مدافعان حقوق زنان در ایران را در پی داشته، دفاع او از سیاست‌های حاکمیت درباره فرزندآوری است. مسئله‌ای که این روزها در ایران به خواسته‌ای حاکمیتی بدل شده و در این راستا، به اتخاذ تصمیم‌هایی از قبیل حذف آموزش‌های پیشگیری از بارداری در کلاس‌های آموزشی پیش از ازدواج، فقدان توزیع رایگان کاندوم و قرص‌های ضدبارداری و بحث حذف غربالگری منجر شده است.

در بحث فرزندآوری، مسائل اقتصادی و هزینه‌ بالای مراقبت‌های پزشکی در دوران بارداری و پس از آن سبب شده است که در جامعه ایران کاهش چشمگیر تولیدمثل را شاهد باشیم. منتقدان ایده افزایش فرزندآوری بر این باورند که بدون فراهم آوردن شرایط حمایت اجتماعی مناسب و صرفا با اصرار بر حذف آموزش‌های پیشگیری از بارداری، به‌خصوص در مناطق محروم و حاشیه‌ای، کودکانی متولد می‌شوند که یا به فروش می‌رسند یا تربیت آنان به چالشی اجتماعی بدل خواهد شد.

افزایش چشمگیر تعداد کودکان کار و همچنین خریدوفروش کودکان در ایران شاید این نظر را اثبات کند؛ هرچند خزعلی و مدافعان سیاست‌های اعمال شده در راستای فرزندآوری معتقدند هدف آن‌ها افزایش نرخ باروری در خانواده‌هایی با شرایط عادی است.

یکی دیگر از انتخاب‌های پرسروصدای کابینه، انتصاب زینب اختری به سمت مدیرکل امور زنان و خانواده وزارت کشور است. او از چهره‌های نزدیک به قالیباف و همسر وی است که پیش‌ از این مسئولیت‌هایی از قبیل سرپرست خانوار جمعیت امام رضایی‌ها، مسئولیت بانوان و سلامت بنیاد کرامت امام رضا، مجری طرح ملی حسنا در هشت استان و مسئولیت کمیته نوروبیولوژی جنگ نرم دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله را بر عهده داشته است.

اختری که دکترای فیزیولوژی دارد، کتابی به نام «عفاف و حجاب از دیدگاه نوروبیولوژی» تالیف کرده که این روزها دستمایه شوخی کاربران فضای مجازی با او شده است.

از دیگر حواشی کارنامه کاری او اجرای طرح افکارسنجی از زائران و مجاوران درباره حجاب و پوشش در آستان قدس رضوی است که به‌وضوح، نزدیکی دیدگاه‌های وی با علم‌الهدی را نشان می‌دهد.

جدا از این دو چهره، ابراهیم رئیسی وعده داده است که در سطح معاونان وزرا، مدیران و استانداران از زنان استفاده کند؛ اما انتخاب‌های اخیر نشان می‌دهد که اگر بنا است مدیران مدنظر او از جنس خزعلی و اختری باشند، باید بیشتر منتظر تصمیم همسر آقای رئیس‌جمهور باشیم تا خود او!

این احتمالا نخستین بار در جمهوری اسلامی ایران است که همسر یک رئیس‌جمهوردر تصمیم‌های سیاسی دولت نقشی چنین پررنگ و علنی ایفا می‌کند. آنچه از حالا کابینه رئیسی را به بحث خانواده او گره‌ زده، تاثیر آشکار دیدگاه‌های علم‌الهدی (پدر همسر رئیس‌جمهور) در کابینه او است. به طور مثال در بحث وزیران زن، علم‌الهدی همواره از مخالفان این رویکرد و مطرح‌شدن آن در دولت‌های قبلی بوده است.

ابراهیم رئیسی رئیس‌جمهوری است که دولتش تا اینجای کار حاصل انتخاب حامیان او از علی خامنه‌ای تا سپاه پاسداران و خانواده همسر وی بوده است. دولتی که به‌روشنی نشان داده است حتی در جمهوری اسلامی ایران قدرت رئیس‌جمهور منتخب حکومت بودن با قدرت‌عمل حداقلی رئیس‌جمهور منتخب مردم بودن چقدر متفاوت است.