چین فشار‌های زیادی بر طالبان وارد کرده تا این گروه، ارتباط خود با جنبش ترکستان شرقی را قطع کند با این حال هنوز روشن نیست که آیا "شبکه حقانی" که اکنون در ائتلاف با طالبان است و شماری از قدرتمندترین وزارتخانه‌های افغانستان را در کنترل خود دارد، تمایلی داشته باشد که درخواست‌های پکن را اجرایی کند.

نیت چین جهت استقرار مقر امنیتی جدید در خاک تاجیکستان و در نزدیکی مرز‌های مشترک این کشور با افغانستان، حاکی از نگرانیِ عمیق پکن در مورد طالبان و ارتباطات آن با گروه‌های خارج از خاک افغانستان است. ولایات شمالی افغانستان مکان‌های امنی برای بسیاری از گروه‌های تروریستی هستند که در این کشور فعال هستند. از جمله آن‌ها می‌تواتن به "داعشِ خراسان" و یا "جنبش ترکستان شرقی" اشاره کرد. نباید فراموش کرد که داعش خراسان گروهی ضدطالبان است که با اویغور‌های چینی و تاجیک ها، ارتباطات نزدیکی دارد و سعی دارد به آزادی اویغور‌ها در خاک چین کمک کند. هدفی که بیش از همه با هدف تقویت صفوف آن از شبه نظامیان جدید و تازه نفس دنبال می‌شود.

بر اساس گزارشی که در ماه ژوئن سال ۲۰۲۱ توسط سازمان ملل متحد منتشر شده، چیزی در حدود ۸ تا ۱۰‌هزار جنگجوی خارجی در خاک افغانستان فعال هستند. در این راستا، نیرو‌های گروه موسم به جنبش ترکستان شرقی، کمک‌های زیادی را به طالبان کردند تا طالبان بتواند بر ولایت بدخشان افغانستان که با چین و تاجیکستان مرز مشترک دارد مسلط شود و کلا این ولایت از دست دولت سابق افغانستان خارج شود.

گزارش سازمان ملل تاکید دارد که گروه‌های نظیر جنبش ترکستان شرقی، نه تنها با القاعده، داعش خراسان و دیگر گروه‌های افراطی همزادپنداری دارند، بلکه به نوعی دامنه اهداف خود را ورای خاک افغانستان نیز تعریف کرده اند. در این رابطه، تحلیلگران معتقدند که با سقوط افغانستان به دست طالبان، به احتمال فراوان جنگجویان گروه‌های نظیر جنبش ترکستان شرقی، قدرت بیشتری نیز گرفته اند و با دیگر گروه‌های افراط گرا هم متحد شده اند. امری که به طور خاص در موضع گیری‌های "شی جین پینگ" رئیس جمهور چین و ابراز نگرانی وی از حرکت‌های مسلحانه شبه‌نظامیانِ متحد با اویغوری‌ها در خاک تاجیکستان و حملات آن‌ها علیه چین، بازتاب یافته است.

تصویری از نیرو‌های داعشِ خراسان در یکی از کمپ‌های آموزشی این گروه در خاک افغانستان

***

مقام‌های تاجیکستان در سال‌های اخیر قریب به سه هزار تبعه اویغوری را به چین استرداد کرده اند. امری که موجب شده تا بسیاری از سازمان‌های حقوق بشری، تاجیکستان را به همدستی با دولت چین در امر سرکوب مسلمانان اویغوری محکوم کنند.

جدای از همه این ها، پکن نگرانی‌های منطقه‌ای گسترده تری را نیز مد نظر دارد. استان سین کیانگ یکی از مناطق کلیدی در چهارچوب ابتکار "یک کمربند، یک راه" است و عملا چین را به مناطق آسیای مرکزی و جنوب آسیا متصل می‌سازد. چین حتی تمایل خود جهت متصل ساختنِ افغانستان به کریدور زیرساختیِ چین و پاکستان که چین آن را تامین مالی کند نیز اعلام کرده است. هدف چین از راه اندازی این ابتکار، افزایش تجارت و تشدید درهم تنیدگی اقتصادی در منطقه بوده است.

اگرچه پکن به طالبان پیشنهاد داده گه در ازای جلب سرمایه گذاری و کمک‌های مالی چین، گروه‌های افراط گرا در خاک خود را نابود سازد با این حال طالبان تاکنون در این زمینه اقدام جدی انجام نداده است. در این راستا حتی شاهد بوده ایم که از زمان فتح کابل به دست طالبان تاکنون، میزان کمک‌های اقتصادی چین به این گروه مدام در حال کاهش بوده است.

بسیاری از ناظران و تحلیلگران بر این باروند که اقدام اخیر چین در ساخت یک مقر امنیتی در خاک تاجیکستان، به وضوح حاکی از تردید‌های جدیِ چین نسبت به نیات واقعی طالبان است. اگرچه چینی‌ها به احتمال فراوان حضوری آشکار در مقر امنیتی مذکور نخواهند داشت با این حال شدیدا از طریق آن، تحرکات طالبان و دیگر گروه‌های افراطی را رصد خواهند کرد. باید توجه داشت که عمده تجهیزاتِ جاسوسی که قرار است در پایگاه جاسوسیِ در حال ساخت در تاجیکستان نصب شوند، ساخت چین هستند که همین مساله حضور تکنسین‌ها و نیرو‌های چینی را نیز در پایگاه مذکور، اجتناب ناپذیر می‌کند.

جدای از این ها، چین و تاجیکستان قرارداد‌های امنیتی گسترده‌ای را نیز پیشتر با یکدیگر امضا کرده اند که تنها بر اساس یکی از آن‌ها (سال ۲۰۱۵)، چین می‌تواند ۳۰ الی ۴۰ پاسگاه نظامی در خاک تاجیکستان و مرز مشترک آن با افغانستان، با حضور نیرو‌های نظامی چینی ایجاد کند. در این رابطه نیرو‌های نطامی چینی آزاد به تردد نیز هستند و حتی می‌توانند به راحتی با حضور در پمپ بنزین‌های تاجیکستان، سوخت مورد نیاز خود را نیز تامین کنند.

به طور کلی چین نگرانی‌های جدی در مورد طالبان و نیات آتی آن دارد. این نگرانی‌های به طور خاص در دیدار اخیر "وانگ یی" وزیر خارجه چین با "ملا عبدالغنی برادر" معاون نخست وزیر طالبان در دوحه قطر نیز نمود پیدا کرده اند.

در جریان دیدار مذکور، وانگ یی به صراحت اعلام کرد که حمایت چین از دولت طالبان مشروط به قطع روابط با جنبش‌هایی نظیر جنبش ترکستان شرقی، و همچنین دیگر گروه‌های افراطی و تروریستی است. با این حال، در حالی که مقام‌های چینی از وعده شناسایی سیاسی طالبان و کمک‌های اقتصادی به آن سخن می‌یوند، در عین حال، اقدام به ساخت پایگاه‌های جاسوسی و نظامی نیز در اطراف مرز افغانستان و به طور خاص در خاک تاجیکستان می‌کنند تا از این طریق ابزار‌های کافی جهت برخورد قهری با طالبان را نیز در دست داشته باشند».