ایران وایر ـ پرویز یاری ـ در سال‌های اخیر بسیاری از نام‌های مشهور کفش در ایران، یکی از پس از دیگری ورشکست شده و از چرخه تولید حذف شده‌اند؛ برندهایی که عمدتا از کارگاه‌هایی کوچک تبدیل به کارخانجاتی بزرگ شده بودند. سرنوشت آن‌ها، نمودی آشکار از بحران در صنعت کفش ایران است.
ورشکستگی برندهای مشهور کفش، تا حدی در اخبار رسانه‌ها و اظهارات مسوولان انعکاس می‌یابد. با این‌وجود در سال‌های اخیر سونامی تعطیلی کارگاه‌های کوچک کفش، حتی جایی در آمارهای رسمی نیز نداشته است؛ کارگاه‌هایی که بار اصلی تولید در این صنعت را بر دوش می‌کشند.
این گزارش روایت مشکلات صنعت کفش در پایتخت کفش ایران (تبریز) و تبعات ورشکستگی تولیدکنندگان و تعطیلی کارگاه‌های کفش در شهر بدون بیکار (هیدج) است.
***
صنعت کفش، به دلیل ویژگی‌های آن در حوزه بنگاه‌های کوچک تقسیم‌بندی می‌شود؛ بنگاه‌هایی عمدتا با تعداد کارگر محدود و گاه کسب‌وکاری خانوادگی. نمونه موفق این بنگاه‌های زودبازده، صنعت تولید کفش «هیدج» است. شهری کوچک در استان زنجان که به همراه تبریز یکی قطب‌های تولید کفش در ایران است. تبریز پایتخت تولید کفش ایران با بیش از یک قرن سابقه است و هیدج در چند دهه اخیر به سرعت تبدیل به یکی از بزرگترین تولیدکنندگان کفش ایران شده‌است.
👈 مطالب بیشتر در سایت ایران وایر
با این‌حال بحران در صنعت کفش باعث تعطیلی گسترده کارگاه‌های تولیدی در هیدج و تبریز شده است. واردات و قاچاق گسترده کفش به ایران، سیاست خارجی تنش‌زای جمهوری اسلامی و کاهش صادرات، افزایش تصاعدی قیمت مواد اولیه، کمبود نقدینگی تولیدکنندگان و نبود حمایت مالی و اعتباری از سوی بانک‌ها، به‌روز نبودن طرح‌ها و کاهش شدید قدرت خرید شهروندان ایرانی، بخشی از عوامل ایجاد بحران در صنعت تولید کفش است.
«پدرم کفاش بود. من هم چهل سال است که کارم تولید کفش است. تا همین چند سال پیش حداقل ۲۰ نفر استادکار و کارگر ماهر در کارگاهم کار می‌کردند؛ اما از سال گذشته تنهایی کار می‌کنم و مجبور شده‌ام با همه کارگرها تسویه‌حساب کنم. کارگاه‌های دیگر هم شرایطی مشابه دارند. بسیاری از تولیدکننده‌های قدیمی یا ورشکست شده‌اند و یا سرمایه خود را از بازار کفش خارج کرده‌اند. آن‌هایی هم که هنوز سرپا مانده‌اند با کمترین ظرفیت کار می‌کنند.»
این جملات بخشی از گفته‌های یکی از تولیدکنندگان کفش در «باشماقچی بازار» (بازار کفاشان) تبریز است. او اصلی‌ترین دلیل رکود در بازار کفش را واردات و قاچاق گسترده کفش به ایران، افزایش قیمت مواد اولیه و کاهش قدرت خرید مردم معرفی می‌کند. این تولیدکننده کفش در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» می‌گوید: «بخشی از مواد اولیه کفش از کشورهای خارجی وارد می‌شود. بالا رفتن قیمت دلار باعث شده که قیمت مواد اولیه چند برابر شود و این هم به معنای گران شدن کفش تولید شده است. طبیعتا مردمی هم که هر روز فقیر‌تر می‌شوند، توان خرید کفش باکیفیت را ندارند. گرانی مواد اولیه باعث شده برخی از تولیدکنندگان از چرم و مواد ارزان و بی‌کیفیت استفاده کنند و این هم به برند کفش تبریز آسیب زده است. تحمیل مالیات سنگین از طرف دولت به تولیدکننده، کمبود نقدینگی به خاطر فروش محصولات با چک و فرسوده شدن ماشین‌آلات و ناتوانی تولیدکننده برای خرید دستگاه‌های به روز هم از دیگر مشکلات تولیدکنندگان کفش تبریز است.»
تبریز سابقه‌ای طولانی در تولید کفش دارد. آغاز صنعتی شدن تولید کفش در این شهر به دوران قاجار باز می‌گردد، قدیمی‌ترین کفش چرمی جهان با قدمت ۵۵۰۰ سال در نزدیکی این شهر کشف شده است، اولین کارخانه مدرن چرم‌سازی در تبریز و در سال ۱۳۱۰ تاسیس شده و کفشِ چرمیِ دست‌دوزِ این شهر در سال ۱۳۹۶ در فهرست میراث فرهنگی ناملموس ایران ثبت شده است. تبریز همچنین دست‌کم در ۱۰۰ سال گذشته قطب تولید کفش‌های چرم در ایران بوده است.
به گفته رییس اتحادیه کفاشان تبریز، این شهر با تولید سالانه ۸۰ تا ۹۰ میلیون جفت کفش، ۶۰ درصد تولید کشور و ۹۰ درصد از تولید کفش دست‌دوز تمام چرم ایران را در اختیار دارد. «علیرضا جباریان فام» همچنین با بیان اینکه اکنون بیشتر واحدهای تولید کفش تبریز با کمترین ظرفیت فعالیت می‌کنند، در گفتگو با رسانه‌ها شش چالش این صنعت را «نبود نقدینگی، کمبود سرمایه در گردش، افزایش قیمت‌ها و نبود مواد اولیه، پراکنده بودن واحدهای تولید کفش در شهر و نبود شهرک‌های تخصصی و رکود بازار»، معرفی کرده است.
یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد کفش تبریز، استفاده از چرم طبیعی است. این چرم از پوست حیواناتی مانند گاو، گاومیش و گوساله تهیه می‌شود. با این‌حال صنعت چرم تبریز نیز همچون صنعت کفش این شهر شرایطی بحرانی را تجربه می‌کند. در صورت تداوم روند کنونی، تبریز جایگاه خود در بازار چرم و کفش ایران از دست خواهد داد و صنعتی که یکی از هویت‌های این شهر است، نابود خواهد شد.
موج بیکاری در شهر بدون بیکار
هیدج (هیه)، شهری ۱۳ هزار نفری در میانه آزادراه قزوین و زنجان است. کشاورزی و تولید کفش مهمترین منبع درآمد مردم این شهر است. از شهرک صنعتی هیدج تا نقاط مختلفی از این شهر می‌توان ردپای کارگاه‌های تولید کفش را دید؛ کارگاه‌هایی عمدتا کوچک و خانوادگی.
سابقه آغاز تولید کفش نیمه‌صنعتی در شهر هیدج، به کمتر از ۵۰ سال می‌رسد. با این‌وجود با سرمایه‌گذاری اهالی هیدج در صنعت کفش، این شهر کوچک در مدت زمان کوتاهی تبدیل به یکی از سه قطب تولید کفش ایران و بزرگترین تولیدکننده کفش بچه‌گانه در کشور شده است.
یکی از تولیدکنندگان هیدجی در گفت‌وگو با ایران‌وایر، از فعالیت بیش از ۲۵۰ واحد تولیدی با تولید سالیانه ۹ میلیون جفت کفش خبر می‌دهد. او می‌گوید: «صنعت کفش، منبع درآمد نیمی از هیدجی‌ها و حتی روستاهای اطراف است. از جوان‌ها تا زنان سرپرست خانوار و کشاورزانی که زمستان خود را به تولید کفش می‌گذرانند، معیشتشان وابسته به تولید کفش است. تا همین چند سال پیش حتی یک نفر بیکار در این شهر نبود، مهاجرت کمتر شده بود و صادرات به کشورهای پاکستان، ترکیه و حاشیه خلیج فارس هر سال بیشتر می‌شد؛ اما خصوصا در سه سال گذشته و با تعطیلی کارگاه‌های تولید کفش دوباره بیکاری و مهاجرت در این شهر آغاز شده است.»
این تولیدکننده کفش معتقد است، مهمترین عامل تعطیلی کارگاه‌های تولیدی در شهر هیدج، واردات وسیع کفش از چین و نبود تسهیلات کم‌بهره بانکی است.
پای دولت و قاچاقچی‌ها در کفش کفاشان
در سال ۱۳۹۷ و بر اساس مصوبات ستاد اقتصاد مقاومتی، به دلیل محدودیت‌های منابع ارزی واردات کفش به ایران ممنوع شد. با این‌وجود به گفته عضو هیات مدیره جامعه صنعت کفش، میزان قاچاق کفش به ایران بین سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۸، ۲۵برابر واردات قانونی بوده‌است.
«علی لشکری» در یادداشت خود برای پایگاه خبری «اتاق ایران آنلاین»، نوشته است: «در سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۸، ارزش صادرات کفش به ایران بر اساس منابع بین‌المللی درمجموع به دو میلیارد و ۱۱۹ میلیون دلار رسید و متوسط صادرات کفش به ایران در این دوره ۷ ساله حدود ۲۶۵ میلیون دلار در سال بوده است. در همین دوره، آمار رسمی گمرک جمهوری اسلامی ایران از واردات رسمی و اظهار شده ۸۴ میلیون دلار است. این یعنی به‌طور میانگین بین سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۸، واردات کفش به ایران از کشورهای مختلف از مبادی گوناگون، حدود ۲۵برابر چیزی بوده که در گمرک و به‌صورت رسمی اظهار شده است.»
این مقام اتاق بازرگانی با بررسی داده‌های کشورهای مبدا صادرات به ایران، نتیجه گرفته‌است که بیشترین نوع کفش قاچاق شده به ایران در بخش‌هایی متمرکز بوده که امکان تولید آن در داخل کشور وجود داشته‌است. او در این یادداشت بحران در صنعت کفش ایران را نتیجه عملکرد مافیای واردات کفش معرفی کرده‌است.
تولید کفش، صنعتی است زودبازده با امکان تولید با سرمایه‌گذاری کم. این صنعت دارای پتانسیلی مناسب برای ایجاد اشتغال و تولید کالا با ارزش افزوده بالا است؛ صنعتی که باعث رونق زنجیره‌ای از مشاغل و صنایع مرتبط نیز می‌شود. نمونه موفق سرمایه‌گذاری در این صنعت، کفش هیدج است. شهری که تا همین چند سال پیش شهری کمتر توسعه‌یافته، مهاجرفرست و فقیر بود، در مدت زمانی کوتاه تبدیل به یکی از قطب‌های تولید کفش در ایران شده است.
با این‌وجود میزان قاچاق کفش به ایران نشان می‌دهد، امکان قاچاق این حجمِ کفش از مبادی غیررسمی وجود ندارد. نفوذ مافیای قاچاق کفش در نهادهای نظارتی، سیاست‌گذاری نادرست و عدم حمایت از تولیدکنندگان داخلی از سوی دولت، موج تعطیلی کارگاه‌های کفش و ورشکستگی تولیدکنندگان را در پی داشته است؛ موجی که در حال نابودی هویت صنعتی تبریز است و هیدج را بار دیگر در سراشیبی فقر قرار داده‌است.
شلیک ضدهوایی در اطراف نیروگاه هسته‌ای بوشهر
