ایندیپندنت فارسی - محمد خیر ندمان
قرار است جو بایدن نخستین سفر خود به‌عنوان رئیس‌جمهوری ایالات متحده آمریکا به خاورمیانه را آغاز و از عربستان سعودی و اسرائیل دیدن کند. به گفته مقامهای آمریکایی، هدف از این سفر دستیابی به صلح، امنیت و ثبات در خاورمیانه است. گرچه با توجه به عقبگرد جو بایدن از اظهارات خود طی کارزار انتخاباتی درباره نقش مقامهای عربستان سعودی در کشته شدن جمال خاشقجی، دیدار او از عربستان سعودی به شکل ویژه‌ای در کانون توجه رسانه‌ها قرار گرفته، دیدار او از اسرائیل و فلسطین به دلیل نقش محوری آمریکا در سیاست خاورمیانه طی چندین دهه گذشته، در بلندمدت از ویژگی خاصی برخوردار است.
دیدار بایدن از اسرائیل در شرایطی صورت می‌گیرد که دولت این کشور پس از انحلال مجلس در ۲۰ ژوئن فرو ریخت و اکنون یک حکومت موقت به نخست‌وزیری یائیر لاپید، وزیر خارجه، قدرت را در دست گرفته و قرار است تا برگزاری پنجمین انتخابات در نوامبر آینده، امور دولت را سرپرستی کند.
از سوی دیگر، شواهد و قراین بر این دلالت دارد که حل صلح‌آمیز مسئله فلسطین در انتهای فهرست اولویت‌های دولت بایدن قرار دارد؛ از این جهت، احتمال اندکی وجود دارد که در دیدار بایدن از اسرائیل، در روند صلح اسرائیل و فلسطینی‌ها پیشرفت دیپلماتیک معناداری رخ دهد.
سیاست دولت دونالد ترامپ درباره روند صلح اسرائیل و فلسطین کاملا روشن بود؛ کنار گذاشتن فلسطینیان و جذب برخی از کشورهای عربی برای معامله مستقیم با اسرائیل و انصراف از «طرح دو کشور». بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر وقت اسرائیل، نیز از جمله مدافعان سرسخت این سیاست بود. دولت بایدن هم پیمان ابراهیم را پذیرفت و حال تلاش می‌کند بر اساس آن، گام بعدی را بردارد. از این رو بایدن کوشش خواهد کرد تا در سفر قریب‌الوقوع خود به خاورمیانه، روابط آمریکا با اسرائیل را مستحکم‌تر کند و روابط آن با تشکیلات خودگردان فلسطین را که در زمان ترامپ آسیب دیده بود، ترمیم کند.
مطالب بیشتر در سایت ایندیپندنت فارسی
بایدن در پایان سفر خود، در نشست سران کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، در کنار رهبران مصر، اردن و عراق حضور خواهد یافت. او همچنین در راستای عملی کردن سیاست آمریکا در منطقه، تلاش خواهد کرد تا مسئله فلسطین را راکد نگه دارد؛ همبستگی منطقه‌ای علیه ایران را تقویت کند و روابط آمریکا با کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس را به مسیر طبیعی‌اش بازگرداند. افزون بر آن، بایدن در جهت اجرایی شدن پیمان ابراهیم از هیچ تلاشی دریغ نخواهد کرد.
با این حال، چالش‌هایی نیز سر راه بایدن وجود دارد که باید در نظر گرفته شوند. یکی از این چالش‌ها کشته شدن شیرین ابوعاقله، خبرنگار شبکه الجزیره و دارنده تابعیت آمریکایی، در خاک اسرائیل است که محکومیت بین‌المللی را در پی داشت و انتقادهایی را در کنگره علیه اسرائیل برانگیخت. از این رو دولت بایدن که با مخالفت‌هایی در درون پایگاه مردمی خود روبه‌رو است، نمی‌تواند این مسئله را نادیده بگیرد و بایدن نمی‌تواند در سفرش به اسرائیل از آن چشم‌پوشی کند.
چالش دیگر بر سر راه دولت جو بایدن، تداوم شهرک‌سازی اسرائیل در کرانه باختری رود اردن و گسترش آن است. چنان‌چه دولت اسرائیل اخیرا مجوز ساخت بیش از چهار هزار خانه جدید را صادر کرد.
این چالش‌ها عملی شدن طرح دو کشور را با دشواری مواجه می‌کنند. همچنین بر اساس تازه‌ترین گزارش وزارت خارجه آمریکا، اقدام‌های خشونت‌آمیز رژیم اشغالگر اسرائیل علیه فلسطینی‌ها با ارزش‌ها و مبانی حقوق بشر آشکارا در تعارض است. اما مداخله نکردن آمریکا در این امور، این پرسش را به میان می‌آورد که آیا در شرایط کنونی، تنها گزینه واقعی و عملی آمریکا تشکیل دولت واحد است؟ اگر چنین باشد، باید دولتی تشکیل شود که تمام شهروندان فلسطینی و اسرائیلی بتوانند در چارچوب آن در صلح و آشتی زندگی کنند و از همه حقوق مدنی و سیاسی برابر برخوردار باشند. اما مقامهای آمریکایی تا چد حد این گونه مسائل را با مسئولان اسرائیلی در میان می‌گذارند؟ اغلب گمان بر این است که به این گونه مسائل به شکلی گسترده پرداخته نخواهد شد.
بایدن ممکن است با هدف ترمیم و تصحیح روابط با تشکیلات خودگردان فلسطین، از بیمارستان المقاصد در قدس شرقی دیدن کند و از این راه همبستگی خود را با ابعاد انسانی مسئله فلسطین ابراز کند؛ هرچند با آرزوهای سیاسی آن‌ها چندان هماهنگی ندارد. همچنین بایدن متعهد شده که کنسولگری آمریکا در قدس شرقی فلسطینی را که ترامپ بسته بود، باز کند؛ هرچند این اقدام با مخالفت شدید حکومت اسرائیل و حامیان آن در کنگره آمریکا روبه‌رو است.
البته ناگفته نماند که جو بایدن در سامان دادن به روابط اقتصادی با تشکیلات خودگردان فلسطین، به‌طور نسبی موفق عمل کرد. دولت او نزدیک به ۵۰۰ میلیون دلار از کمک‌های سالانه آمریکا به فلسطینی‌ها را که در زمان ترامپ متوقف شده بود، بازگرداند و اکثر آن را به نمایندگی سازمان ملل متحد برای کمک و کاریابی به پناهندگان فلسطینی تخصیص داد و قرار است یک‌چهارم آن از طریق نمایندگی آمریکا برای توسعه بین‌المللی در پروژه‌های قابل اجرا در کرانه باختری و نوار غزه هزینه شود.
از این رو احتمال بسیاری وجود دارد که مذاکرات اقتصادی بخشی از دستور کار بایدن در دیدارش از فلسطین را تشکیل دهد. گفتنی است با وجود آن که اسرائیل از این اقدام دولت بایدن مبنی بر بازگرداندن کمک‌ها به فلسطینی‌ها استقبال کرده است، جنجال بر سر آن در کنگره کماکان ادامه دارد.
در کل، تا به حال روشن نیست که موضوع به کجا منتهی خواهد شد. اما به نظر می‌رسد که دیدار جو بایدن از اسرائیل و فلسطین بیشتر نمادین خواهد بود تا یک اقدام دیپلماتیک مهم برای باز کردن افق‌های جدید در مسیر صلح منطقه‌ای.
اما درباره دیدار بایدن از عربستان سعودی، پیش‌بینی می‌شود که رئیس‌جمهوری آمریکا از عربستان سعودی به خاطر کمک در ایجاد ثبات در بازار نفت و نقش آن در اوپک پلاس سپاسگزاری کند. همچنین ممکن است بایدن درباره تهدیدهای جمهوری اسلامی ایران تمرکز کند و برای توسعه روابط میان کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و اسرائیل بر اساس پیمان ابراهیم، تلاش کند.
البته با توجه به اینکه دولت جو بایدن در شرایط کنونی، از داشتن یک راهبرد بلندمدت محروم است، آنچه در این مرحله می‌خواهد از سفر بایدن به خاورمیانه به دست آورد، وقت خریدن و حفاظت از ثبات و استقرار در منطقه است. این در حالی است که فلسطینی‌ها و اسرائیلی‌ها به زمان مناسبی نیاز دارند تا مذاکرات درباره آینده صلح را به شکل جدی آغاز کنند.
