احتمال اختلال سهوی یا عمدی در سیستم ناوبری
کیهان لندن - هلی‌کوپتر حامل ابراهیم رئیسی که علاوه بر دو خلبان و یک مهندس پرواز، حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه جمهوری اسلامی، محمد آل‌هاشم امام جمعه تبریز و مالک رحمتی استاندار آذربایجان شرقی و محافظان رئیسی سرنشین آن بودند، روز یکشنبه ۳۰ اردیبهشت در ارتفاعات جنگل‌های ارسباران در ورزقان سقوط کرد.
آنها برای افتتاح سد «قیز قلعه‌سی» (قلعه دختر) به نواحی مرزی رفته بودند که هلی‌کوپتر آنان در مسیر بازگشت به تبریز سقوط کرد. گفته شد علاوه بر هلی‌کوپتر حامل رئیسی و همراهان، دو هلی‌کوپتر دیگر نیز به فاصله کوتاه از هم پرواز می‌کردند که سالم به مقصد رسیدند.
هرچند علت دقیق این سقوط هنوز مشخص نیست اما مواردی وجود دارد که احتمال مشکوک بودن آن را تقویت می‌کند. اولین پرسش مربوط به علت پرواز هلی‌کوپترها در شرایط نامناسب جوّی در شرایطی است که به علت وجود مه غلیظ دید خلبان کافی نبود.
هلی‌کوپتری که رئیسی سرنشین آن بود «بل آگوستا- ۴۱۲» و دو فروند هلی‌کوپتر دیگر «بل آگوستا-۲۱۲» بودند. یک منبع مطلع به کیهان لندن می‌گوید، این هلی‌کوپترها در دوران ریاست جمهوری محمد خاتمی برای جمعیت «هلال احمر» از کانادا خریده شد و هر سه ساخت دهه ۹۰ میلادی هستند اما به علت کمبود هلی‌کوپترهای پرقدرت و مطمئن، برای پروازهای ویژه رؤسای جمهور و اعضای کابینه، آنها را از «هلال احمر» به «آشیانه ریاست جمهوری» در فرودگاه مهرآباد منتقل می‌کنند.
کادر پرواز این هلی‌کوپتر شامل سرهنگ سید طاهر مصطفوی، سرهنگ محسن دریانوش و سرگرد فنی بهروز قدیمی از زبده‌ترین پرسنل نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی بودند.
اگرچه منابع حکومتی اعلام کردند این هلی‌کوپتر «هاردلندینگ» (فرود سخت) داشته اما این فقط یک ادعاست. هاردلندیگ وقتی اتفاق می‌افتد که خلبان ناچار است به علت شرایط اضطراری با انجام مراحلی از پیش تعیین شده که در طول خدمت بارها آن را به صورت آزمایشی تمرین می‌کند هلی‌کوپتر را روی زمین بنشاند. اما شانس نجات در فرود سخت آنهم در مناطق غیرمسطح یا شیب‌دار از جمله مناطق کوهستانی یا جنگلی بسیار کم است.
پرواز هلی‌کوپترها در ارتفاعات کوهستانی به ویژه در شرایط نامساعد جوّی به ندرت انجام می‌شود. تغییر فشار، بادهای شدید و تکان‌های شدید و مداوم (توربولانس) از مواردی هستند که می‌توانند در کوهستان سبب سقوط هلی‌کوپترها شوند. بر اساس تخمین‌های اولیه به نظر می‌رسید این هلی‌کوپتر مستقیم به کوه اصابت کرده باشد.
احتمال اختلال در عملکرد ارتفاع‌سنج و GPS
این احتمال وجود دارد که «ارتفاع‌سنج» (آلتیمتر) هلی‌کوپتر به علت نقص فنی یا عوامل بیرونی مثل یخ‌زدگی «پیتوت تیوب» از کار افتاده یا دقیق عمل نکرده باشد. بعضی ابزار دقیق و نشانگرها در هلی‌کوپترهای قدیمی‌تر بر اساس سیستم مبتنی بر اختلاف فشار کار می‌کنند که از لوله‌ای باریک در دماغه هلی‌کوپتر به اسم «پیتوت تیوب» وارد می‌شود. یخ‌زدگی در ارتفاعات بالا و سرمای شدید یا گرفتگی این لوله عملکرد نشانگرها را مختل می‌کند. اخلال احتمالی در عملکرد «ارتفاع‌سنج» می‌تواند خلبان را در تخمین «ارتفاع واقعی» از سطح زمین یا فاصله از نوک کوه‌ها به ویژه اگر دید کم باشد به اشتباه بیاندازد.
همان منبع به کیهان لندن می‌گوید، «در ایران اغلب هلی‌کوپترهای VIP مجهز به سیستم ناوبری الکترونیک شده‌اند. هر سه هلی‌کوپتر که در این مأموریت پرواز کردند خیلی مجهز بودند، ضمن اینکه خلبان‌های آنها آیپد (تبلت) ناوبری نیز به همراه داشتند.»
پارازیت، جمینگ یا جمر
با توجه به نزدیک بودن محل سقوط به مرز جمهوری آذربایجان و ارمنستان، برخی منابع داخلی به اختلال احتمالی در سیستم الکترونیک و GPS هلی‌کوپتر حامل رئیسی مشکوک شده‌اند. اینکه مشخص شود آیا ارسال پارازیت یا جمر عامل اصلی سقوط بوده در بررسی سانحه کاری دشوار است اما غیرممکن نیست.
اختلال در سیستم ناوبری می‌تواند عامل تأخیر در دریافت اطلاعاتی باشد که خلبان بطور لحظه‌ای و در کسری از زمان به آنها نیاز دارد.
خاموشی دستگاه «ترانسپوندر»
علاوه بر این در پروازهای VIP دستگاه «ترانسپوندر» (هماهنگ‌کننده ترابری)، Squawk می‌شوند. به این معنا که خلبان کدهای اختصاصی و اضطراری دریافت می‌کند و هر لحظه حتا در بدترین شرایط آب و هوایی روی سیستم راداری قابل شناسایی است. به گفته وزیر حمل و نقل ترکیه «ترانسپوندر هلی‌کوپتر حامل رئیسی خاموش شده بود.» مشخص نیست آیا این دستگاه پیش از پرواز خاموش بوده یا حین پرواز یا بعد از اصابت به زمین خاموش شده است.
احتمال اینکه سیستم ناوبری الکترونیک هلی‌کوپتر رئیسی و امیرعبداللهیان دچار نقص فنی شده و یا در آن اختلال ایجاد شده باشد وجود دارد. انواع پارازیت و سیگنال‌های مخرّب، جمینگ و جمر یا مختل‌کننده سیگنال ردیاب GPS می‌تواند از عوامل ایجاد این اختلال‌ها باشد.
در همین ارتباط همان منبع می‌گوید، «هلی‌کوپتر رئیسی مستقیم به کوه برخورد کرده که به نظر می‌رسد ناشی از اختلال در مسیریابی، جهت‌یابی و یا اختلال در تشخیص ارتفاع نیز باشد که می‌تواند عمدی و ناشی از پارازیت باشد.»
از آنجا ه هیچ گزارشی در مورد اینکه خلبان اعلام وضعیت اضطراری کرده باشد وجود ندارد، می‌توان احتمال داد که سقوط خیلی سریع اتفاق افتاده است. مگر اینکه خبر تماس احتمالی خلبان تا کنون منتشر نشده باشد. خلبان‌های هلی‌کوپتر رئیسی علاوه بر برج‌های مراقبت امکان برقراری تماس با دو هلی‌کوپتر دیگر را نیز داشته‌اند.
اسرائیل: کار ما نبود
در همین ارتباط محمد آقامیری عضو شورای اسلامی شهر تهران روز سه‌شنبه اول خرداد در جلسه این شورا گفت، «گزارش و صحبت‌هایی شده که ممکن است این حادثه صرفاً سانحه به خاطر آب و هوا نباشد و مسائل دیگری در کار باشد. دستگاه‌های امنیتی با دقت بررسی کنند.»
آقامیری همچنین خواستار توجه بیشتر به مرگ حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه دولت سیزدهم شده که به شدت در سایه‌ی مرگ ابراهیم رئیسی قرار گرفته است.
در این میان، برخی منابع داخلی انگشت اتهام را به سوی اسرائیل دراز کرده‌اند اما خبرگزاری رویترز به نقل از یک مقام اسرائیلی گزارش داد که «کار ما نبوده است».
مصالح سیاسی، عوامل بیرونی، انگیزه‌های داخلی
هنوز مشخص نیست آیا هر سه هلی‌کوپتر در یک زمان و یا با فاصله زمانی پرواز کرده‌اند. این موضوع از آن جهت مهم است که بررسی شود آیا خلبان‌های دو هلی‌کوپتر دیگر نیز با اختلال مواجه بودند یا نه؟ منبع یادشده به کیهان لندن می‌گوید، «تیم بررسی سانحه حتماً این موارد را هم چِک می‌کند اما به نظر می‌رسد در این مورد خاص مصلحت و دلایل سیاسی تعیین می‌کند که اگر عامل بیرونی باعث سقوط شد، مسئله رسانه‌ای شود یا نه.»
اینکه سقوط هلی کوپتر حامل رئیسی و امیرعبداللهیان ناشی از اختلال در سیستم ناوبری آن باشد یک احتمال است. برای بررسی احتمال اصابت ترکش، یا اصابت پرتابه جنگی باید بقایای بدنه هلی‌کوپتر بررسی شود.
کمتر از یک ماه پس از حمله هوایی اسرائیل به تجهیزات راداری مستقر در پایگاه هشتم شکاری اصفهان که مربوط به رینگ محافظتی نیروگاه هسته‌ای این شهر بود، سقوط هلی‌کوپتر رئیسی می‌تواند «مرموز» ارزیابی شود اما اینکه منشاء هرگونه اختلال در پرواز این هلی‌کوپتر را «عامل خارجی» و از خارج مرزهای کشور دانست صرفا یک احتمال است درست به همان اندازه که شاید منشاء آن داخلی و با انگیزه حذف فیزیکی توسط جریان‌های درون نظام طراحی و اجرا شده باشد.
اختلال در GPS از هفته‌ها پیش از سقوط
مدت‌ها پیش از سقوط هلی‌کوپتر رئیسی، مردم در شهرهای مختلف ایران گزارش می‌دادند علاوه بر اینکه سرعت اینترنت به شدت گاهش پیدا کرده، سیستم موقعیت‌یاب جی‌پی‌اس‌های موبایل آنها نیز از کار افتاده است. این اختلال سبب شد تا رانندگان تاکسی و اسنپ به دردسر بیفتند و یافتن مسیر را برای گردشگران در کویر و جنگل یا برای کوهنوردان دشوار کرد.
در همین ارتباط روزنامه «شرق» ۲۵ اردیبهشت گزارش داده بود که یک «منبع ناشناس» چند هفته است عامل اختلال در GPS و از کار افتادن نقشه‌ها و مسیریاب‌های آنلاین شده است. این در شرایطی است که عمده تجهیزات اخلالگر روی فرکانس‌های ماهواره‌ای و سیگنال‌های جی‌پی‌اس در اختیار نهادهای نظامی و بطور ویژه در دست سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است.
هرچند هنوز گزارش رسمی از دلایل سقوط هلی‌کوپتر رئیسی منتشر نشده اما از آنجا که مرگ و میر مشکوک مقامات جمهوری اسلامی از ابتدای انقلاب دارای سابقه است، اینبار نیز انگشت اتهام به سوی حکومت دراز است. به ویژه آنکه به نظر می‌رسد در واپسین سال‌های عمر علی خامنه‌ای جدال بر سر جانشینی او بین جریان‌های قدرتمند داخل رژیم بیشتر و شدیدتر می‌شود.
