رادیو فردا - دو روز پس از اعلام مخالفت علنی رهبر جمهوری اسلامی با مذاکرات تهران با واشینگتن، نرخ دلار آمریکا در بازار آزاد ایران با جهشی بیش از شش هزار تومانی، از مرز ۹۲ هزار و ۵۰۰ تومان عبور کرد.

علی خامنه‌ای روز ۱۹ بهمن مذاکره با دولت دونالد ترامپ را نه «عاقلانه»، نه «هوشمندانه» و نه «شرافتمندانه» توصیف کرده و دربارۀ علت آن هم گفته بود: «تجربه».

از زمان پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، ریال ایران در برابر دلار ۳۰ درصد سقوط کرده، اما شتاب رشد نرخ دلار طی چند روز گذشته شدت گرفته است.

دقیقا مشخص نیست افت ارزش ریال تا کجا ادامه خواهد یافت، اما سازمان برنامه‌وبودجه حتی در سال ۱۴۰۰ پیش‌بینی کرده بود که اگر تحریم‌ها رفع نشود، نرخ دلار در سال ۱۴۰۴ به ۱۱۰ هزار تومان و در سال ۱۴۰۶ به ۲۸۵ هزار تومان اوج می‌گیرد.

زمانی که سازمان برنامه و بودجه دولت حسن روحانی در مهرماه ۱۴۰۰ این برآورد را کرده بود، نرخ دلار ۲۸ هزار تومان بود.

با گذشت چهار سال، واقعیت بازار ارز نشان می‌دهد که حتی برآورد این نهاد دولتی بسیار خوشبینانه بوده است؛ به‌طوری که نرخ ارز طبق برآورد سازمان برنامه و بودجه قرار بود تا پایان امسال به ۷۰ هزار تومان برسد، اما هم‌اکنون از ۹۱ هزار تومان نیز عبور کرده است.

علل و عوامل افزایش قیمت دلار

بی‌هیچ تردیدی، تصمیمات سیاسی رهبران ایران و آمریکا دربارهٔ مذاکرات و چشم‌انداز احیای برجام، نقش چشمگیر روانی در نوسانات بازار ارز دارد؛ موضوعی که طی روزهای گذشته با امضای «یادداشت ریاست‌جمهوری» سیاست فشار حداکثری علیه جمهوری اسلامی توسط دونالد ترامپ و در پی آن مخالفت علی خامنه‌ای با مذاکرات با آمریکا نمود آشکاری داشت.

جهش‌های آنی نرخ ارز در بازار آزاد ایران طی دو حملهٔ موشکی جمهوری اسلامی به اسرائیل و گمانه‌زنی‌ها درباره ابعاد اقدام تلافی‌جویانه اسرائیل نیز مشاهده شد.

اما نکته این‌جاست که با سپری شدن خطر حملهٔ اسرائیل به زیرساخت‌های اقتصادی و انرژی ایران، نرخ ارز بسیار کمتر از جهشی که داشت، تعدیل شد و پس از مدتی حتی دوباره روند صعودی گرفت؛ موضوعی که نشان می‌دهد جمهوری اسلامی در تامین ارز مورد تقاضای بازار به شدت ناتوان و افسار تعادل بازار ارز عملا از دست دولت خارج شده است.

به نظر می‌رسد دولت با بحران فزایندهٔ ورود ارز از محل صادرات کالا و نفت مواجه شده است.

برای نمونه، دولت برای حل مشکل نقل و انتقالات ارزیِ حاصل از صادرات کالاهای غیرنفتی، از پاییز پارسال بازرگانان را تشویق به واردات طلا به جای ارز می‌کند و در ۱۰ ماههٔ سال جاری نیز واردات شمش طلا با جهشی ۳.۵ برابری نسبت به مدت مشابه پارسال به ۸۱ تن، معادل شش میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار، رسیده است.

یعنی بازرگانی که تا دیروز برای تحویل ارز کالای صادراتی، چه از طریق حواله، چه مرکز مبادله ارز، چه مبادله مستقیم ارز با وارد کننده‌های کالا و چه واردات مستقیم ارز به کشور تلاش می‌کرد، اکنون به‌جای آن، اقدام به واردات طلا به کشور می‌کند.

اما نکتهٔ مهم‌تر، افت درآمدهای نفتی ایران از پاییز امسال و هم‌زمان با دومین حملهٔ گستردهٔ موشکی ایران به اسرائیل و در پی آن تحریم ۴۵ نفتکش دخیل در قاچاق نفت ایران به چین توسط دولت جو بایدن است.