جمهوری اسلامی در مسکو: «ما روسوفیل نیستیم!»
حامد محمدی - کیهان لندن
تقریباً یک هفته پیش از آغاز مذاکرات میان جمهوری اسلامی و آمریکا -که دو گفتگو از آن در مسقط و رُم انجام شد- رفت و آمد مقامات جمهوری اسلامی به روسیه برای دیدار و مشورت با کرملین بطور محسوس زیاد شد.
در ایران برخی منتقدان حکومت میگویند ولادیمیر پوتین تا امتیاز قابل توجهی از دونالد ترامپ نگیرد، به رژیم ایران اجازه توافق با آمریکا را نخواهد داد. از سوی دیگر جناحهای درون حکومت که خواهان معامله با آمریکا هستند نسبت به خیانت روسها به جمهوری اسلامی و کارشکنی در روند معامله با دولت ترامپ هشدار میدهند.
در چنین فضایی، باور به اینکه نظام جمهوری اسلامی تحت قیمومیت روسها قرار دارد بیش از هر زمان دیگری برای افکار عمومی آشکار و روشن به نظر میرسد هرچند که کاظم جلالی سفیر جمهوری اسلامی در مسکو ادعا میکند، «ما روسوفیل نیستیم!» و «با روسیه مشورت میکنیم!»
در نقض این ادعا اما عباس عراقچی بعد از نخستین گفتگو در مسقط (پیش از گفتگوی دوم در رم) در سفری یکروزه به مسکو رفت و پیام کتبی علی خامنهای را به ولادیمیر پوتین تحویل داد. به گفته عراقچی، در این نامه آمده «ایران، روسیه را شریک اصلی خود میداند و در مسائل مهم مشورت میکند». واقعیت اما اینست که کُرنش مقامات تهران در مقابل روسیه فراتر از مشورت و ادعاهای مشابه است.
وزیر خارجه جمهوری اسلامی در جریان سفر به مسکو در اواخر فروردینماه پس از دیدار با سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه گفت: «ما از نقش روسیه در توافق برجام بسیار راضی هستیم و نقش بسیار مفیدی را در گذشته در این مسیر ایفا کرده است و انتظار داریم که در هر توافق جدیدی، روسیه نقش مکملکننده خود را ادامه دهد و خوشحال هستم که آقای لاوروف امروز بنده را از نقش سازنده و کمککننده خود در این مسیر مطمئن کردند.»
روسیه و «تجربه برجام»!
کاظم جلالی در بیان اینکه چرا خامنهای به پوتین نامه نوشته است میگوید: «رهبری میخواست آن تجربه تلخی که در برجام بود و ما متحدین خود را پس زدیم، ایندفعه تکرار نشود.»
با اینهمه اما تجربه نشان میدهد که روسها در عمل جمهوری اسلامی را شریک بلندمدت و استراتژیک خود نمیدانند. در همین ارتباط ۸ آوریل (۱۹ فروردین) پس از تصویب توافقنامه «مشارکت راهبردی ۲۰ ساله» میان روسیه و جمهوری اسلامی در «دوما»، آندری رودنکو معاون وزیر خارجه روسیه اعلام کرد که معاهده مشارکت استراتژیک میان روسیه و ایران، به معنای تشکیل اتحاد نظامی نیست و شامل تعهد به کمک نظامی متقابل نمیشود.
اینهمه درحالیست که منابع غیررسمی مدعیاند دولت ترامپ از روسیه خواسته است برای توافق با آمریکا، جمهوری اسلامی ایران را زیر فشار قرار دهد.
ایوو دالدر سفیر پیشین آمریکا در ناتو در مقالهای در پولیتیکو مینویسد: «ترامپ علاوه بر اینکه گزینه نظامی را روی میز قرار داده، پیشنهاد مذاکره مستقیم با خامنهای را نیز مطرح کرد... او نماینده ارشد خود، استیو ویتکاف را برای هدایت مذاکرات فرستاده و با ولادیمیر پوتین نیز تماس گرفته و از مسکو خواسته است که به متقاعد کردن تهران در مورد نیاز به توافق کمک کند.»
روسیه در نقش ضامن
روزنامه «گاردین» چاپ لندن در گزارشی احتمال داده است که روسیه «ضامن» توافق احتمالی میان جمهوری اسلامی و آمریکا شود. در این گزارش آمده که رژیم «ایران میخواهد ذخایر اورانیوم خود را در داخل کشور نگه دارد اما آمریکا این موضوع را رد میکند و خواهان نابودی ذخایر یا انتقال آن به کشوری دیگر مانند روسیه است». به این ترتیب احتمال «نقش روسیه به عنوان نوعی داور در این توافقنامه وجود دارد تا در صورت خروج آمریکا از توافق، ذخیره اورانیوم با غلظت بالای ایران را که احتمالاً در روسیه نگهداری خواهد شد دوباره به ایران بازگرداند.»
برخی منابع از جمله خبرگزاری بلومبرگ گزارش دادند، آمریکا ممکن است آماده باشد که کریمه را به عنوان بخشی از خاک روسیه به رسمیت بشناسد که این یک امتیاز بزرگ برای پوتین به شمار میرود. احتمال توافق یا معامله ترامپ و پوتین، رژیم ایران را به شدت نگران میکند زیرا تحت این شرایط سنبه ترامپ برای فشار بیشتر به جمهوری اسلامی پر زورتر میشود.
در پاسخ به نگرانیهای تهران از معامله پوتین و ترامپ، الکساندر علیموف مدیر بخش همکاریهای بشردوستانه چندجانبه و روابط فرهنگی وزارت خارجه روسیه گفته است، «مسکو صرفاً جهت از سر گرفتن گفتگو با آمریکا، دیگر شرکای خود را فراموش نخواهد کرد.» اما بعید است صحبتهای یک مدیر درجه چندم در وزارت خارجه روسیه برای تهران دلگرمکننده باشد آنهم در شرایطی که مسکو بیپرده و بدون تعارف اعلام میکند «توافق راهبردی با ایران مربوط به همکاری نظامی در مواقع جنگ نیست.»
اگر اسرائیل حمله کند، روسیه برای جمهوری اسلامی دعا میکند!
دستکم انتظار بخشی از طرفداران نظام، حمایت روسیه از جمهوری اسلامی در شرایط سخت است اما چندی پیش البروس کوتراشف سفیر روسیه در عراق در مصاحبهای با الشرقیه عراق گفته بود، «در صورتی که به ایران حمله شود، برای [جمهوری اسلامی] ایران دعا میکنیم.»
در همین ارتباط محمدجواد ظریف وزیر خارجه پیشین جمهوری اسلامی در نشستی با عنوان «روایت و تحلیل ایرانی از تاریخ تحولات روسیه» ادعای عراقچی و سایرین را که میگویند «روسیه شریک راهبردی ایران است» زیر سوال برده و میگوید «نباید انتظار داشته باشیم که اگر ما در جنگ اوکراین اقدامی کردیم، روسیه نیز در ارتباط ما با اسرائیل همان اقدام را انجام دهد.»
جمهوری اسلامی به شرایطی رسیده که دیگر حتی در حفظ ظاهر «استقلال» هم ناکام مانده است. تکیه بیچون و چرا به روسیه در تصمیمگیریهای حیاتی، ارسال پیامهای مستقیم رهبر نظام به پوتین، و امید بستن به کرملین به عنوان ضامن توافق با آمریکا، همه نشانههایی از یک واقعیت تلخاند: این نظام بدون حمایت یا هماهنگی با قدرتهای بزرگ، حتی توان مذاکره برای بقا را هم ندارد! سیاست خارجی جمهوری اسلامی بجای تکیه بر منافع ملی و استقلال سیاسی، به بازی در زمین دیگران و چشم دوختن به تصمیمات بازیگران قدرتمند جهان خلاصه شده؛ وضعیتی که بیش از هر زمان دیگری، نشان از افول قدرت و فقدان اقتدار واقعی در ساختار حاکمیت دارد.

آرزو داشتم که بمیرم