تداوم همان ذهنیت: تابوی امروز علیه رضا پهلوی

چهار دهه پس از انقلاب اسلامی، شوربختانه همان الگوی ذهنی ضدپهلوی هنوز در بخشی از اپوزیسیون زنده است. رضا پهلوی، که آشکارا از نظام سلطنتی موروثی عبور کرده، از جمهوریت، دموکراسی، سکولاریسم و وحدت ملی سخن می‌گوید و بدون شک اصلی‌ترین و شاید تنها شانس اپوزیسیون برای گذار از جمهوری اسلامی و استقرار نظامی مبتنی بر اتنخاب آزادانه مردم است، همچنان برخی جریان‌ها از همراهی و یا همکاری با او خودداری می ورزند.

این «جبهه امتناع» نه بر اساس برنامه و عملکرد، بلکه مبتنی بر نوعی «تابوی ذهنی چپ‌زده- اسلامی» شکل گرفته که هرگونه همکاری با بازمانده پهلوی را معادل خیانت، عقبگرد یا ارتجاع می‌داند. این ذهنیت، همانقدر که در دهه ۵۰ باعث تقویت روحانیت به‌ عنوان تنها اپوزیسیون فعال شد، امروز نیز مانع اصلی برای شکل‌گیری ائتلاف ملی و گذار موفق از جمهوری اسلامی است.

این امتناع نه تنها از منظر اخلاقی و تاریخی قابل نکوهش است، بلکه در عمل به تقویت سیاست‌های تفرقه‌افکنانه برای تداوم جمهوری اسلامی یاری می‌رساند؛ سیاستی که نتیجه‌ای جز فروپاشی بیشتر پیکره میهن و تداوم رنج مردم ایران ندارد.

آینده را می‌توان (نسبتاً) پیش‌بینی کرد؛ اگر تاریخ را بفهمیم

اگر بپذیریم که زمان، نه صرفاً خطی بلکه پیوسته و قانونمند است، آنگاه باید بپذیریم که آینده، محصول طراحی گذشته و اکنون است. در فلسفه تاریخ، متفکران زیادی هستند که معتقدند تاریخ نه کور است و نه تصادفی، بلکه بر اساس نیروهای فرهنگی، ساختاری و اخلاقی جهت می‌یابد.

تاریخ ملّت‌ها و تمدن‌ها نه حاصل تقدیر از پیش‌نوشته‌شده، بلکه برآیند کنش‌ها و واکنش‌های نیروهای مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در بزنگاه‌های حساس تاریخی است. در لحظاتی چون انقلاب‌ها، اصلاحات بنیادین یا بحران‌های ملی، انتخاب‌ها و کنش‌های فعالان جامعه می‌تواند مسیر آینده را رقم بزند یا آن را به قهقرا بکشاند. این نگاه بر مسئولیت‌پذیری تاریخی تأکید دارد و می‌گوید آینده نه تصادفی است و نه جبری؛ بلکه نتیجه تصمیمات انسان‌ها در بزنگاه‌های سرنوشت‌ساز است.

اگر روند تاریخی ایران از مشروطه تا امروز را یک «پروژه نیمه‌تمام» برای ساخت یک دولت-ملت مدرن بدانیم، اکنون در نقطه‌ای ایستاده‌ایم که یا باید آن پروژه را کامل کنیم؛ یا برای همیشه در گرداب آشوب، تفرقه و زوال فرو رویم. این وظیفه، بیش از آنکه بر عهده ساختارهای بیرونی باشد، بر دوش روشنفکران، فعالان سیاسی، و مردم آگاه است.

نتیجه‌گیری: گذار تمدنی، مسئولیت می‌طلبد

گذار از جمهوری اسلامی به یک نظام مدرن، سکولار و توسعه‌گرا، امری محتوم یا خودکار نیست. تاریخ بارها نشان داده است که تمدن‌ها می‌توانند سقوط کنند، فرصت‌ها می‌توانند از دست بروند، و آینده می‌تواند تاریک‌تر از گذشته باشد؛ اگر نیروهای پیشبرنده مسئولانه عمل نکنند.

اکنون «زمان انتخاب»* است: یا باید تابوهای ذهنی را کنار بگذاریم و برای نجات ایران به ائتلافی بزرگ برای «همکاری ملی» دست یابیم؛ و یا باید منتظر تکرار دوباره فاجعه باشیم. آینده، نه تقدیر است و نه شانس؛ آینده، محصول عملکرد امروز ماست.

*«زمان انتخاب» عنوان یکی از کتاب‌های شاهزاده رضا پهلوی است که در سال ۲۰۰۹ منتشر شد.