دیوید اعتباری - کیهان لندن
در سال‌های گذشته، به دنبال راهی بودم فراتر از شعارهای سیاسی و طرح‌های تکراری برای آینده ایران. راهی که بر پایه واقع‌گرایی علمی، برنامه‌ریزی فنی و ظرفیت ملی بنا شده باشد. نتیجه این تلاش‌ها، کتابی است که به تازگی به انگلیسی منتشر کرده‌ام: «فراتر از ایدئولوژی: نقشه‌راه تکنوکراتیک برای رسیدن به ایرانِ آزاد».
این کتاب برآمده از تجربیاتم در فعالیت‌های سیاسی و حقوق بشری است و از پیشینه‌ام در مهندسی و امور مالی تغذیه می‌کند. هدف، ارائه چارچوبی ساختارمند و قابل اجرا برای عبور ایران از بن بست کنونی به نظمی پایدار، شایسته‌سالار و غیرایدئولوژیک است. طرحی که عملکرد را بر جناح‌بندی، شایستگی را بر هویت، و پایداری بلندمدت را بر هیجان زودگذر ترجیح می‌دهد.
کتاب به هیچ جریان یا ایدئولوژی خاصی وابسته نیست. در عوض، این دیدگاه را مطرح می‌کند که آینده ایران در گرو عبور از روایت‌های فرسوده و طراحی مسیر تازه‌ای است که بر اساس اصول فن‌سالاری، پاسخگویی و اجرای مرحله‌به‌مرحله مبتنی باشد.
درس‌هایی از تاریخ
این کتاب تنها نگاهی به آینده ندارد، بلکه در امتداد تجربه‌های تاریخی ایران نوشته شده است. از ساختار اداری دوران هخامنشیان تا اصلاحات تکنوکراتیک دوران پهلوی، هرگاه تخصص بر ایدئولوژی غلبه کرده، ایران به ثبات و انسجام بیشتری رسیده است. این نگاه البته نوستالژیک نیست؛ بلکه با تحلیل تاریخی بررسی می‌کند که کدام تجربه‌های مدیریتی و کشورداری در گذشته مؤثر بوده‌اند، کدام ناکارآمد بوده‌اند، و چه الگوهایی برای امروز قابل اقتباس‌اند.
فرا‌روایت‌های شکست‌خورده و مرسوم
در فصل‌های ابتدایی، کتاب به نقد چهار چارچوب‌های رایج در جامعه سیاسی و سیاست ایران می‌پردازد:
• انقلابیگری ایدئولوژیک: وعده دگرگونی سریع بدون جایگزین واقعی
• دین‌سالاری ایدئولوژیک: درآمیختگی دین و دولت، با پیامدهایی چون سرکوب و ناکارآمدی
• ناسیونالیسم نوستالژیک: تکیه بر گذشته‌ای که دیگر برای امروز کارآمد و ابزار تحول ندارد.
• پوپولیسم: احساس‌گرایی و فردمحوری بجای برنامه‌ریزی، سیستم‌محوری و نهادسازی
بر اساس آنچه در این کتاب استدلال شده، این فرا‌روایت‌ها نه‌تنها ناکارآمد شده‌اند، بلکه مانع تفکر استراتژیک، تحولات نهادین و بازسازی ساختاری‌اند.
«ابتکار گذار ایران به دموکراسی»: استراتژی دو‌ساختاری برای دوران گذار
بجای شعارهای کلی درباره تغییر رژیم، کتاب یک مدل گذار ساختاری و روشن را پیشنهاد می‌دهد که بر دو نهاد تکنوکراتیک مکمل استوار است:
۱- گروه پژوهش و برنامه‌ریزی: نهادی متشکل از متخصصان، پژوهشی و فراجناحی برای برنامه‌ریزی پروسه گذار، زمان‌بندی، ارزیابی ریسک‌ها و طراحی ساختار مدیریت و کشورداری در دوران گذار
۲- ستاد اجرایی گذار: یک نهاد عملیاتی برای اجرای نقشه گذار از رژیم حاکم و سپس حفظ نظم، تأمین خدمات و مدیریت ساختار نظام و دولت گذار جانشین. تفکیک طراحی از اجرا، برای جلوگیری از بی‌برنامگی و تمرکز خطرناک قدرت، حیاتی است. همان عواملی که بسیاری از تجربه‌های ناکام گذار در منطقه را به شکست کشاندند.
هفته هم‌افزایی ملی؛ گذار با برنامه، نه اعتراض بی‌برنامه
یکی از ارکان اصلی این طرح، ابتکار «هفته هم‌افزایی ملی» است؛ رویدادی هماهنگ که دست‌کم شش ماه پیش اعلام می‌شود تا شبکه‌های درون‌مرزی و برون‌مرزی-- از متخصصان گرفته تا نیروهای میدانی-- بتوانند خود را برای اجرای طرح آماده کنند، تا بسیج و هم‌افزایی ملی با حمایت بین‌المللی، نظام نو را جایگزین نظام کهنه کند.
برخلاف مدل‌هایی که صرفاً بر اعتراض ناگهانی تکیه دارند، این رویکرد بر آمادگی مدنی، زمان‌بندی دقیق و سازماندهی گسترده تأکید می‌کند. مردم تماشاگر نیستند؛ بلکه متخصصان، هماهنگ‌کنندگان میدانی و کنشگران ارتباطی‌اند که در شکل‌گیری نظم جدید نقش دارند. جریان‌های سیاسی با پیشینه‌های مختلف می‌توانند هر کدام مستقل و یا هماهنگ در این بسیج و هم‌افزایی ملی نقش ایفا کنند.
بودجه‌ای واقعی، با فرمولی ساده
یکی از ملموس‌ترین بخش‌های کتاب، مدل مالی آن است. هزینه برآوردشده برای کل فرآیند گذار-- از طراحی و امنیت گرفته تا ارتباطات و خدمات پایه-- بین ۵۴ تا ۱۳۵ میلیون دلار است.
شاید این عدد برای برخی زیاد به نظر برسد، اما در مقایسه با میلیاردها دلاری که برای مهار جمهوری اسلامی صرف می‌شود، این مبلغ بسیار اندک است-- حتی کمتر از هزینه یک هواپیمای مسافربری.
محاسبه ساده است: اگر فقط ۸ میلیون ایرانی در سراسر دنیا، ماهانه ۱ دلار یا سالانه حدود ۱۰ دلار کمک کنند، در مجموع ۸۰ میلیون دلار جمع خواهد شد-- بودجه‌ای که می‌تواند تمام مراحل طرح را پوشش دهد و در «صندوق آزادی» با نظارت یک شرکت بین‌المللی حسابرسی مستقل مدیریت شود. راه‌های مختلفی برای جمع‌آوری هزینه لازم در کتاب بررسی شده است. با نظامی که پول، اسلحه و نیروی انسانی در اختیار دارد، نمی توان با دست خالی روبرو شد.
.
از امنیت سایبری تا طراحی کابینه
برخلاف کلی‌گویی‌های رایج، کتاب وارد جزئیات می‌شود: از طراحی ساختار دولت موقت و بازآرایی وزارتخانه‌ها، تا مقابله با نفوذ اطلاعاتی جمهوری اسلامی، ایجاد نهادهای نظارتی، و شیوه‌های مدیریت بحران و ارتباطات عموم-- همه چیز با منطق سازمانی و متکی بر تجربه ارائه شده است.
صدایی مکمل: قدردانی از نقش نازنین افشین‌جم
در فصل چهارم، از همکاری‌های نازنین افشین‌جم کنشگر شناخته‌شده حقوق بشر و دموکراسی‌خواهی، برنده جوایز بین‌المللی بهره گرفته شده است. مقاله ژانویه ۲۰۲۵ او در اورشلیم پست یکی از نخستین تحلیل‌های عمومی درباره طرح گذار تکنوکراتیک بود که اکنون در این کتاب بطور کامل تشریح شده است. او همچنین دیباچه‌ای بر این کتاب من نوشته است.
نقشه‌ای آغازین برای ساختن جایگزین ممکن
فراتر از ایدئولوژی ادعای نسخه نهایی ندارد. به زبان نازنین افشین‌جم: «این کتاب مانیفست نیست؛ یک برنامه است. سندی راهبردی و سنجیده که بجای اعتراض بدون هدف، چارچوبی عملی برای گذار از جمهوری اسلامی ارائه می‌دهد؛ با اولویت نظم، شایستگی و تخصص.»
در فصل مربوط به مدیریت و کشورداری دوران گذار، چارچوبی شفاف برای وزارتخانه‌ها، نهادهای نظارتی و ساز و کارهای اجرایی ترسیم شده است. اینها طرح‌های انتزاعی نیستند؛ بلکه نقشه‌ای اولیه‌اند که باید توسط «گروه پژوهش و برنامه‌ریزی» تکمیل و توسط «ستاد اجرایی متخصص گذارمحور» در میدان واقعیت اجرا شوند.
همه چیز با یک ایده‌ی قابل اجرا آغاز می‌شود و «فراتر از ایدئولوژی»، همان نقطه‌ی آغاز است: آغاز ساختن جایگزینی فن‌سالار، نهادمحور و غیرایدئولوژیک برای رژیمی که دیگر نه مقبولیت دارد، نه کارآیی و نه آینده. زیرا راه پیش رو، تنها امید نمی‌خواهد بلکه طرح و اقدام می‌خواهد تا به واقعیت بدل شود. به زبان نازنین افشین‌جم: «این طرح را نه فقط به عنوان یک خواننده، بلکه به عنوان کسی که می‌تواند در آینده‌ی ایران نقش داشته باشد، بخوان. از خودت بپرس: جایگاه من کجاست؟ چگونه می‌توانم در ساختن و تقویت تیمی که این چشم‌انداز را پیش خواهد برد مشارکت کنم؟»
چرا ابتدا به انگلیسی؟
در پاسخ به این پرسش که کتاب چرا به انگلیسی نوشته و منتشر شده، به دو دلیل اشاره می‌کنم: دوران تخصص آکادمیک و کاری من در آمریکا سپری شده و تجربه علمی، پژوهشی و گزارش‌محور من به زبان انگلیسی شکل گرفته است. پس برایم طبیعی بود که این مهم را به زبان علمی عملی که در آن تجربه دارم، تدوین کنم.
از طرفی، با اینکه براندازی رژیم حاکم و جایگزینی آن دغدغه اکثر ایرانیان است، اما معضل رژیم نامتعادل جمهوری اسلامی امروز نگرانی مشترک کشورهای منطقه از جمله اسرائیل و همچنین آمریکا، اروپا و سایر کشورهای جهان نیز هست و چه بهتر که آنان نیز بدانند که فراتر از ایدئولوژی، کلی‌گویی و خیال‌پردازی، امروز راهکاری تخصص‌محور و عملگرا نیز ارائه شده است؛ راهکاری که همه می‌توانند برای منافع مشترک ملی و به سهم خود، در امکان‌پذیر شدن آن نقش داشته باشند.
«فراتر از ایدئولوژی: نقشه‌گذاری تکنوکراتیک برای رسیدن به ایرانِ آزاد» اکنون به زبان انگلیسی در آمازون، بطور غیرانتفاعی و تنها با قیمت هزینه‌ی انتشار در سه قالب منتشر شده است: نسخه جلد سخت، نسخه جلد نرم، و نسخه دیجیتال با قیمت کمتر از یک دلار! نسخه فارسی این کتاب نیز در چند ماه آینده منتشر خواهد شد.
اکنون زمان ساختن است. با تخصص، با نقشه، و با هم.
ایرانِ آزاد و دشمنانش، دارکوب
