مقدمه

حفظ مشروعیت در حکومت‌های استبدادی و اقتدارگرا همیشه برای حاکمان چالش‌برانگیز بوده است. در چنین نظام‌هایی، ثبات و دوام حاکمیت از طریق کارآمدی در مسیر رشد و توسعه، شفافیت و پاسخگویی کسب نمی شود؛ بلکه این نمایش قدرت و احیانا از طریق «ملی گرائی کاذب» یا «ویترین گفتمان مذهبی» است صورت میگیرد. رژیم ولایی نمونه‌ای شاخص از این پدیده است که گفتمان ولایی به‌عنوان ویترین رسمی و نمادین حکومت عمل می‌کند. در ایران، سخنرانی‌ها، رسانه‌های رسمی، هم آیش ها، مناسبت‌های ظاهرا ملی و مذهبی و اقدامات نمادین، همه بخشی از نمایش حکومتی هستند که با هدف مدیریت ادراک جامعه، فریب افکار عمومی و پنهان‌سازی تضادهای داخلی انجام می‌شوند. از منظر هرتزفلد، چنین رویکردی نمونه‌ای از دولت نمایشی است؛ مدلی که در آن تصویر قدرت و مشروعیت از واقعیت عملی اداره امور اهمیت بیشتری پیدا می‌کند (Herzfeld, 1992).

چارچوب نظری

1. دولت نمایشی (Theatrical State)

مایکل هرتزفلد(Michael Herzfeld) در مطالعات خود بر دولت‌های آسیایی و اروپایی نشان می‌دهد که قدرت برخی حکومت‌ها از نه صرفاً از طریق کارآمدی، شفافیت، پاسخگویی و مشروعیت حقوق بلکه طریق نمایش، نمادها و مراسم تثبیت می‌شوند،. ویژگی‌های کلیدی دولت نمایشی عبارتند از:

تثبیت هژمونی از طریق نمادها و مراسم: حکومت‌ها با برگزاری مناسبت‌ها، تشریفات و جشن‌های رسمی، اقتدار خود را نمایان می‌سازند.

تصویر قدرت بر واقعیت عملی نظیر کارآمدی و پاسخگویی اولویت دارد: اداره کشور ممکن است حتی ناکارآمد و با فساد مدیریتی همراه باشد، اما مهم، سازماندهی نمایش و ویترین حکومتی است.

سرکوب نرم اجتماعی از طریق نمایش: مردم از طریق مشارکت یا مشاهده این مراسم، باور می‌کنند که حکومت یکپارچه، مقتدر و مشروع است.

3. گفتمان ولایی به‌مثابه ویترین

در ایران، گفتمان ولایی شامل مجموعه‌ای از نمادها و پیام‌هاست که:

مشروعیت از طریق افسانه سرائی پیرامون اسطورهای دوران کهن.

انسجام و قدرت نظام را به مخاطب داخلی و خارجی القا می‌کند.

تضادها درونی و برونی، فساد مالی-مدیریتی، ناکارآمدی‌ها و بحرانهای اقتصادی را پنهان می‌سازد.

تحلیل گفتمان ولایی ایران

1. نمایش مشروعیت دینی و انقلابی

سخنرانی‌های رسمی رهبران جمهوری اسلامی، از جمله ولی فقیه، غالباً شامل استفاده از پیرامون اسطورهای دوران کهن، مفاهیم آخرالزمانی، برای مشروعیت‌بخشی است. مثال‌ها شامل:

مراسم سالگردها نظیر سالگرد 22 بهمن و روز قدس، که طی آن مراسم حکومتی تلاش میشود تا اقتدار گفتمان حکومت را به نمایش بگذارد.

سخنرانی‌های در اعیاد و مراسم مذهبی، که پیوند بین ولی فقیه و سرسپردگانش صحنه آرائیی می کند.