سکوها بازتاب خشونت و سرکوب اجتماعی

فوتبال، در ذات خود، باید میدان رقابت، هیجان، همبستگی و شادی جمعی باشد؛ جایی که اختلاف رنگ‌ها به نفرت بدل نشود و کری‌خوانی از مرز کرامت انسانی عبور نکند. اما آنچه امروز در استادیوم‌های فوتبال ایران می‌گذرد، فاصله‌ای عمیق با این تصویر آرمانی دارد. سکوها دیگر فقط محل تشویق یا اعتراض نیستند؛ به صحنه‌ای برای فحاشی‌های رکیک، تحقیر فردی و خشونت کلامی سازمان‌یافته تبدیل شده‌اند.

نمونه‌های اخیر دیدارهای پرسپولیس و تراکتور، صرفاً یک «استثنا» یا «هیجان لحظه‌ای» نیستند. چند ماه پیش در مسابقه‌ای، بخشی از تماشاگران پرسپولیس بازیکنان تراکتور را هدف الفاظ رکیک جنسیتی قرار می‌دهند و در بازی دیگری، تماشاگران تراکتور همین رفتار را علیه بازیکنان و مربی پرسپولیس تکرار می‌کنند. این چرخه‌ی معیوبِ «تلافی» دقیقاً همان نقطه‌ای است که فوتبال از ورزش به نزاع اجتماعی سقوط می‌کند.

در فوتبال اروپا، همین واژه‌ی «تلافی» خط قرمز است. بازیکن یا مربی‌ای که فحاشی را توجیه کند، نه‌تنها از سوی رسانه‌ها بلکه از طرف باشگاه و افکار عمومی تحت فشار قرار می‌گیرد. در حالی که در فوتبال ایران، یکی از بازیکنان بعد از فحاشی های طرفداران این تیم به سرمربی تیم رقیب، بدون محکوم کردن نفس فحاشی، این فحاشی ها را پاسخ فحاشی های قبلی می داند و به طور صریح از آن دفاع می کند.

در این جا است که چنین اظهاراتی نه‌تنها عجیب نیست، بلکه گاه با همدلی بخشی از هواداران همراه می‌شود. این تفاوت، تفاوتِ فرهنگ پاسخ‌گویی است.

استادیوم در ایران سال‌ها یکی از معدود فضاهای همبستگی ملی بود؛ جایی که مردم، فارغ از شکاف‌های سیاسی و طبقاتی، در کنار هم می‌ایستادند و شادی جمعی را تجربه می‌کردند. اما جمهوری اسلامی این آخرین سنگر اجتماعی را نیز، مانند بسیاری از نهادهای دیگر، مصادره و تخریب کرده است. امروز فوتبال ایران نه فقط از بحران فنی، بلکه از بحران مشروعیت اجتماعی نیز رنج می‌برد.

نقطه عطف این گسست، جنبش «زن، زندگی، آزادی» بود. جایی که بخش بزرگی از بازیکنان تیم ملی ـ آگاهانه یا از سر ترس و منفعت ـ از ایستادن در کنار مردم خودداری کردند و در مواردی به ابزار تبلیغاتی رژیم بدل شدند. از همان‌جا، تیم ملی از نماد وحدت به نماد تفرقه تبدیل شد. مردمی که عزیزانشان در خیابان‌ها کشته شدند، طبیعی بود که دیگر نتوانند با تیمی همذات‌پنداری کنند که در بزنگاه تاریخی، پشت جامعه را خالی کرده بود.

به همین دلیل و دلایل دیگر، اگر محبوبیت فوتبال را نه با پول و زیرساخت، بلکه با نفوذ اجتماعی، فراگیری مردمی و نقش هویتی بسنجیم، ایران به لحاظ محبوبیت فوتبال در گروه کشورهای برزیل، آرژانتین، اوروگوئه و ترکیه قرار دارد اما به لحاظ شرکت مردم در استادیوم ها درجه متوسط را در بین کشورهای دنیا دارد. یعنی عشق به فوتبال بسیار بالاست اما حضور فیزیکی در استادیوم پایین‌تر از ظرفیت واقعی جامعه است

دلایل اصلی این عدم حضور در استادیوم ها را شاید بتوان در موارد چهارگانه زیر خلاصه نمود:

۱. حکومتی بودن فوتبال

۲. حذف زنان (عامل بسیار مهم)

۳. فضای غیرورزشی استادیوم ها

۴. نبود اعتماد به بازیکنان

در سطح باشگاهی، اوضاع از این هم وخیم‌تر است. فوتبال ایران عملاً به ملک خصوصی نهادهای نظامی و امنیتی، به‌ویژه سپاه پاسداران، تبدیل شده است. مدیریت باشگاه‌ها، فدراسیون فوتبال و حتی سکوها زیر کنترل مستقیم یا غیرمستقیم حاکمیت قرار دارد. در چنین ساختاری، فوتبال دیگر نه رقابت ورزشی، بلکه ابزاری برای مهندسی افکار عمومی و تخلیه کنترل‌شده خشم اجتماعی است.

در اینجا است که می توان به دلایل عدم مقابله جدی حاکمیت و نهادهای ورزشی جمهوری اسلامی با فضای خشن و ناسالم استادیوم ها، پی برد. حاکمیت از فوران خشم مهارشده تماشاگران بر علیه یکدیگر استقبال می کند و آنرا سوپاپ اطمینانی بر علیه فوران خشم عظیم انباشت شده جامعه علیه حاکمیت می داند. حکومت ترجیح می دهد تماشاچیان حتی با کلمات رکیک علیه همدیگر و علیه بازیکنان و مربیان و داوران شعار دهند تا علیه حکومت و حکومت رانان.

محمد خاکپور بازیکن سابق تیم ملی و از همراهان و حمایت کنندگان جنبش زن زندگی آزادی در ارتباط با وقایع تاسف برانگیز فحاشی های رکیک تماشاگران در مسابقه اخیر تیم های پرسپولیس و تراکتور، اظهار می دارد؛

" گاهی توهین از نفرت نمی‌آید؛ از فشار می‌آید. از جایی که اقتصاد له می‌کند، روان خسته می‌شود، آینده مبهم می‌شود، و انسان دنبال جایی می‌گردد تا خشمِ فروخورده‌اش را خالی کند. و چه تلخ که آن «جای امنِ تخلیه»، آدم‌های محترم، آرام و بی‌ادعا می‌شوند. جامعه‌ای که صدایش شنیده نمی‌شود، دادش را بر سر نزدیک‌ترین نمادِ بی‌دفاع می‌زند. نه چون او مقصر است، بلکه چون او در دسترس است."

یکی از فاجعه‌بارترین نتایج این سیاست‌ها، حذف سیستماتیک زنان از استادیوم‌هاست؛ تصمیمی ایدئولوژیک و تلاشی آگاهانه برای مردانه، خشن و عقب‌مانده نگه داشتن فضای عمومی است. جمهوری اسلامی با بیرون راندن زنان از ورزشگاه‌ها، استادیوم‌ها را به محیط‌هایی آلوده به فحاشی و خشونت کلامی تبدیل کرده است. این اتفاق تصادفی نیست؛ جامعه‌ای که نیمی از جمعیتش حذف شوند، حجم عظیمی از ظرفیت های اخلاقی و انسانی اش فرو می‌ریزد.