رسانه‌های اختصاصی جنبش سبز: رونق، مورد تهاجم، تثبیت، مجید محمدی، راديو فردا

جنبش اعتراضی سبز برای همگان غیر منتظره بود و بر این اساس در ابتدا رسانه‌ای اختصاصی نداشت. رسانه‌های مخالفان و منتقدان حکومت در داخل و خارج کشور تلاش کردند این جنبش را پوشش دهند. اما با توجه به این که اکثر نشریات و سایت‌های مستقر در داخل که از جنبش حمایت می‌کردند بسته شدند و رسانه‌های خارج کشور نیز بر اساس محدودیت‌ها و ملاحظات تامین‌کنندگان مالی گام بر می‌داشتند (دولت‌ها، شرکت‌های خصوصی و افراد حقیقی)، گروه‌هایی تصمیم گرفتند خود رسانه‌هایی اختصاصی برای جنبش به راه بیندازند.

رسانه‌های اختصاصی جنبش سبز در دو مقوله‌ مطبوعات اینترنتی (نشریه‌ای که همانند دیگر نشریات صفحه‌بندی شده ولی به صورت پی دی اف بر روی وب قرار گرفته است) و سایت‌های اینترنتی قرار می گیرند. علی رغم تلاش بسیاری از فعالان سیاسی، این جنبش هیچ گاه دارای رادیو یا تلویزیون اختصاصی نشد. در این بررسی صرفا به رسانه‌هایی که خود را رسانه‌ جنبش سبز می خوانند - از هر گروه و گرایش و جهت‌گیری - می پردازم.

پایگاه‌های اینترنتی

در دوران انتخابات ریاست جمهوری پایگاه‌های اینترنتی بیشماری در داخل کشور مشغول به کار شدند که تقریبا همه‌ آنها در جریان اعتراضات فیلتر و گردانندگان آنها دستگیر شدند. در نهایت چند پایگاه جدید تاسیس شدند که اداره کنندگان آنها به احتمال زیاد در خارج کشور مستقر هستند.

جرس یا «جنبش راه سبز» عمدتا توسط طیف مذهبی و بعضا اسلامگرای طرفدار جنبش راه‌اندازی شد. بر خلاف بسیاری از سایت‌های اینترنتی این سایت اعضای شورای سیاست‌گذاری خود را معرفی کرد (عبدالعلی بازرگان، فاطمه حقیقت جو، احمد صدری، محمود صدری، محسن کدیور، و سید عطاء الله مهاجرانی) اما سردبیر آن توسط خود سایت معرفی نشد (برخی از فعالان جنبش سردبیر این سایت را در نوشته‌های خود معرفی کردند). برخی از این افراد و برخی از نویسندگان این سایت (مثل حسین کمالی و حمید دباشی) به دلیل برخی سیاست‌ها بعدا از این سایت جدا شدند. این سایت عمدتا به اخبار، گزارش‌ها و یاداشت‌های تحلیلی در مورد جنبش سبز اختصاص دارد، در حالی که به نفی و نقد دیگر رسانه‌ها (مثل بالاترین) و فعالان جنبش از نگاه مذهبی و گاه اسلامگرایانه می‌پردازد. مواردی از سانسور مطالب نیز در این سایت مشاهده شده است (به عنوان نمونه نگاه کنید به مطلب «جرس از بهار می ترسد» از جمشید اسدی، گویا نیوز، ۲۴ اردیبهشت ۱۳۸۹) .

جایی نیز برای ویدیوهای مربوط به جنبش اعم از گزارش خبری یا موسیقی و فضایی نیز برای شعر جنبش در جرس اختصاص یافته است. جرس نوید یک رادیو و تلویزیون اینترنتی را داد اما موفق به راه‌اندازی آن نشد. منابع مالی این سایت نیز همانند دیگر رسانه‌های جنبش سبز روشن نیست. همچنین بسیاری از مطالب به اسم مستعار منتشر می‌شوند، حتی مطالب کسانی که در خارج از کشور زندکی می‌کنند.

«موج آزادی» بیشتر به دیدگاه‌های نیروهای ملی و مذهبی و حزب مشارکت نزدیک و مبلغ اسلام تازه‌ای به نام اسلام سبز در برابر اسلام سیاه و اسلام سرخ بود. این سایت و عموم مطالبش بی‌هویت و مطالب انتقادی آن علیه نیروهای سکولار و غیر مذهبی جنبش هم غیر اخلاقی و هم غیر حرفه‌ای بودند. این گونه مطالب که باب دندان اقتدارگرایان بود هیچ خطری برای نویسندگان ایجاد نمی‌کرد تا مولفان آنها به ضرورت گمنام بمانند. این وب سایت به خوبی شعر و موسیقی و دیگر آثار گرافیکی و تجسمی جنبش سبز را منعکس می‌کرد. اما مهم‌تر از همه گزارش‌ها و مطالب معطوف به عمل این سایت بود که افراد و گروه‌ها را در حرکت‌های جمعی مثل روز قدس یا ۱۶ آذر بر می انگیخت. این سایت آرا و دیدگاه‌های اصلاح‌طلبان مذهبی را که هنوز به چارچوب‌های بنیادین گفتمان عصر خمینی باور دارند بازتاب می داد (مثل مخالفت با اقدامات مربوط به دوستی با ملت آمریکا).

این سایت همانند دیگر سایت‌های سبز مورد حملات دستگاه‌های امنيتی قرار گرفت که کار آن را برای زمانی کوتاه مختل کرد. این اقدامات شامل بودند بر هجوم بازدیدهای ساختگی تا تلاش‌ برای ورود به صفحات داخلی پایگاه، هک کردن ایمیل‏ها، تماس‌های شدیداللحن و تهدید‌آمیز با منابع خبری (خصوصا منابع خبری در درون جریان اصولگرا و نمایندگان مستقل‌تر مجلس) و در نهایت ایمیل‌های تهدید‌آمیز از نشانی‌های شناخته‌شده به پست الکترونیک رسمی و ارسال ایمیل‏ جعلی به اسم این پایگاه. همچنین انبوهی از اخبار جعلی و رویدادهای ساختگی برای فریب فعالان مدنی طراحی و اجرا می‌شد تا با گمراه کردن روزنامه‌نگاران غیروابسته کار خبری آنها را بی اعتبار کند. این سایت توسط ارتش سابیری سپاه هک شد و از فعالیت بازماند.

«اعتصاب برای ایران» ابتدائا اخبار و بیانیه‌های گروه شرکت کننده در اعتصاب غذای نیویورک در ژوییه ۲۰۰۹ برای آزادی زندانیان سیاسی جنبش سبز را منعکس می‌کرد و بعدا به ارگان کمپین مقابله با جنایت علیه بشریت تبدیل شد. این کمپین به دنبال محاکمه‌ سران جمهوری اسلامی در دادگاه بین المللی کیفری است. سایت این کمپین عمدتا اخبار و گزارش‌های این کمپین و نوشته‌ها و سخنرانی‌های امضا کنندگان متن اولیه‌ی کمپین را بازتاب می‌داد.

با خروج برخی از نیروهای جنبش از کشور سایت‌های دیگری شکل گرفت. یکی از اینها پایگاه اینترنتی «ندای سبز آزادی» است که عمدتا جنبه‌خبری و گزارشی دارد. این سایت پس از مدتی فعالیت، نسخه‌های انگلیسی و عربی خود را نیز راه اندازی کرد. بر خلاف جرس و موج سبز، این سایت به نفی هیچ فرد یا گروه یا گرایشی نمی‌پردازد و تنها به اطلاع رسانی و گزارش وقایع مربوط به جنبش اختصاص دارد.

پایگاه‌های اینترنتی دیگری که خود را سبز می دانند عبارتند از تحول سبز، میزان، رای ما کجاست، سحام نیوز (سایت رسمی کروبی و حزب اعتماد ملی) و کلمه (سایت رسمی میر حسین موسوی). دو سایت آخر بیشتر به انعکاس مواضع کروبی و موسوی اختصاص دارند و سایت‌های دیگر به انعکاس اخبار جنبش سبز و دیدگاه های فعالان این جنبش اقدام می‌کنند. دو سایت نوروز و امروز که بیشتر مواضع حزب مشارکت و مجاهدین انقلاب اسلامی را عرضه می کنند نیز پس از انتخابات بیشتر به ارگان های نیمه رسمی جنبش البته از نگاه دو حزب مذکور تبدیل شده‌اند.

مطبوعات، اما آنلاین

با بسته شدن اکثر مطبوعات اصلاح‌طلب و تحت فشار قرار گرفتن چند روزنامه و نشریه‌ باقی مانده‌ نیمه مستقل در دست عوامل غیر نظامی و غیر امنیتی از یک سو، و عطش مخاطبان برای اطلاع‌گیری از تحولات داخلی نیروهای مطبوعاتی در صدد بر آمدند تا در قاب و چارچوب هفته نامه نشریاتی را بر روی وب بگذارند.

برای نمونه سبزینه خود را نشریه‌ای معرفی می‌کند «که به جمع‌آوری مطالب و خبرهای وقایع جنبش سبز در ایران در قالب نشریه‌ای الکترونیکی می‌پردازد.» سبزینه به عنوان ارگان رسمی نامزدهای انتخابات و بعدا دسته‌ای از سران جنبش عمل می‌کرد. بیانیه‌های سران جنبش یعنی میر حسین موسوی و مهدی کروبی و گزارش‌ها و مصاحبه ها در مورد زندانیان سیاسی بخشی دیگر از مطالب این نشریه در هر شماره بودند. گزارش‌های مربوط به سرکوب‌ها و اعمال حاکمیت و تصویر کردن عمق فاجعه از جمله مواد این نشریه‌اند. همچنین برخی از گزارش‌های این نشریه به افشاگری در مورد سران نظامی و امنیتی رژیم که رهبران کودتا معرفی می شوند اختصاص پیدا می‌کند.

نشریه‌ «خیابان» را نمی‌توان مشخصا به جنبش سبز و استراتژی‌ها و تاکتیک‌هایش نسبت داد اما اگر به جنبش اعتراضی مردم ایران در سال ۱۳۸۸ به عنوان یک جنبش اعتراضی عام نگاه کنیم می‌توان بدان در این نوشته پرداخت. خیابان (که تا کنون ۶۹ شماره‌ آن منتشر شده) با تمرکز بر گزارش رویدادهای روزهای اعتراضات آغاز کرد اما به سرعت مشی خود را در پیش برد یک انقلاب آشکار کرد (تیتر اصلی شماره‌ چهارم این بود: «مرگ بر خامنه‌ای» شعار مردم شد). این نشریه پس از چند شماره به جایی رسید که چنین نشریه‌ای حتی بدون رخداد جنبش سبز نیز می‌رسید یعنی انتقاد از اصلاح طلبان‌داخلی. خیابان نافی کلیت نظام و برانداز آن بود و رهبران جنبش مثل موسوی و کروبی را آنجا که از حرکت در چارچوب نظام سخن می گفتند مسکوت می‌گذاشت.

خیابان صرفا اخبار سرکوب‌ها را پوشش می‌داد تا خون انقلابی به جنبش تزریق کند. با دیدن هر شماره‌ خیابان خواننده (در صورت عدم دسترسی به نشریات دیگر) می‌پنداشت که رژیم سیاسی عن قریب سقوط خواهد کرد. این نشریه به دلیل گرایش ایدئولوژیک خود سعی می‌کرد در تیترهای صفحه‌ اول نقش کارگران را در جنبش سبز پر رنگ سازد. همچنین برای پرهیز از ادبیات اصلاح‌طلبان ذکری از جنبشی با عنوان سبز نمی‌رفت. موسوی و کروبی همکاران حکومت و با خوشبینانه‌ترین نگاه سازشکار معرفی می‌شدند.

مطالب خیابان بالاخص در شماره‌های اول بدون ذکر نام نویسنده منتشر می‌شد و سپس مطالب با نام مستعار یا اسامی واقعی افزایش یافت. این نشریه در روزهای پس از انتخابات هر روز و با عنوان روزنامه منتشر می‌شد اما با کاهش راهپیمایی‌ها انتشار این نشریه نیز کند تر شد. همچنین با گذشت زمان و فاصله گرفتن از روزهای پر هیجان میزان مطالب ترجمه‌ای عمدتا از کمونیست‌های بلوک شرق افزایش یافت.

نشریه‌ اینترنتی پل که به چند زبان منتشر می‌شود (و تا زمان نوشتن این مطلب شش شماره از نسخه‌ی انگلیسی آن بر روی وب گذاشته شده است) جنگی است از مطالب دیگر نشریات در مورد جنبش سبز. برخی از این مطالب با اسم مستعار عرضه شده‌اند. برخی دیگر مطالبی است از سایت‌های دیگر بدون ذکر نام نویسنده و منبع.

سه دوره‌ تحول

رسانه‌های اختصاصی جنبش سبز سه دوره‌ تحول را پشت سر گذاشتند: دوره‌ رونق که چند ماه پس از انتخابات و در دوران اوج تظاهرات اعتراضی تا عاشورای ۱۳۸۸ بود، دوره‌ دوم که بسیاری از آنها مورد تهاجم ارتش سایبری سپاه قرار گرفته یا گردانندگان آنها به خارج کشور کوچ کردند و دوره‌ استقرار که با تثبیت وضعیت روزنامه‌نگاران در خارج کشور همراه است و سایت‌های اینترنتی سبز هویت و تداوم پیدا می‌کنند. برخی نشریات اینترنتی مثل سبزینه پس از فروکش کردن اعتراضات خیابانی متوقف شد و باید آنها را مختص دوره‌ اول دانست. جرس در دوره دوم در خارج کشور شکل گرفت و علی‌رغم تهاجمات حکومتی به حیات خود ادامه داد اما موج سبز آزادی در این دوره متوقف شد. تحول سبز و ندای سبز آزادی به دوره‌ سوم تعلق دارند که پس از دوره‌ای کوتاه از فعالیت جای خود را پیدا کرده و به اطلاع‌رسانی مشغولند.

پس از تثبیت وضعیت در دوره‌ سوم، هفت پایگاه اینترنتی با عنوان رسانه های جنبش سبز(سایت‌های امروز، تحول سبز، جرس، ندای سبز آزادی، میزان، رای من کجاست و سحام‌نیوز) در آستانه‌ی سالگرد این جنبش عزم خود را برای فعالیت تا پیروزی جنبش اعلام کرده‌اند.