محيط زيست سالم حق بنيادين انسان ها، فريد انصاری دزفولی، سايت انجمن حمايت از معلولين ايرانی

در سال ۱۹۷۲ از طرف سازمان ملل روز پنجم ژوئن بعنوان روز جهانی محيط زيست نام گذاری شد. بمناسبت بزرگداشت اين روز مطلب زير را نوشته ام.
حق داشتن محيط زيست سالم بعنوان حقی از حقوق انسانها در حيطه حقوق بشر و حقوق محيط زيست شناخته شده است.
از آنجائيکه حق حيات نحستين و اساسی ترين حق از حقوق انسانها محسوب می شود پس مبداء و خاستگاه تمامی حقوق ديگر بشر می باشد.
تنها با وجود آن می توان از حقوق ديگر سخن گفت و در صورت نبود و فقدان آن ديگر حقوق نيز جايی نخواهد داشت. هدف از ذکر اين مطلب پيدا کردن رابطه بين عوامل تشکيل دهنده محيط زيست و عوامل بقای حيات يک انسان است.
محيط زيست عبارت است از محيطی که مجموعه حيات را فرا گرفته باشد و شامل طبيعت، جوامع انسانی ونيز فضاهايی که با فکر و بدست انسان ساخته شده اند .

مهمترين عناصر تشکيل دهند محيط زيست عبارتند ار خاک- آب و هوا
۱) خاک: از عوامل اصلی تشکيل دهنده محيط زيست موجودات زنده و تامين کننده مواد آلی و معدنی برای رشد گياهان محسوب ميشود. همه غذايی که ما انسان ها می خوريم و نيز همه غذايی که موجودات زنده استفاده می کنند ريشه در خاک دارند.
بنابراين برای استفاده و تهيه غذای سالم بايستی خاک سالم داشته باشيم. مواد شيميايی، راديو اکتيو و مواد زائد جامد صنعتی و خانگی آلوده از عوامل مهم در آلودگی خاک می باشند.
۲) آب: يکی از عناصر تشکيل دهنده محيط زيست می باشد. اهميت آب بر کسی پوشيده نيست.

آلاينده های آب عبارتند از آلاينده های محلول، آلاينده های معلق، آلاينده های گازی، آلاينده های راديو اکتيو و... می باشند.
۳) هوا: کره زمين توسط قشری از هوا احاطه شده است. هوايی که تنفس می کنيم، به طور ذاتی و طبيعی سالم می باشد ولی هر گونه تغيير در ترکيبات هوا که باعث تغيير کيفيت آن شود به گونه ای که برای سلامتی عمومی مضر باشد، آلودگی هوا ناميده می شود. آلودگی هوا عبارت است از هرگونه تغيير در ترکيب شيميائی، فيزيکی و حتی بيولوژيکی جو که برای انسان، گياه يا حيوان خطرناک بوده و برای اشياء و متعلقات زندگی مضر باشد و مخل آسايش جسمی و روانی انسان گردد.

آلودگی سه عنصر خاک و آب و هوا باعث نقص حق برخورداری از سلامت و در نهايت حق حيات ميشود.

بنابراين عناصر تشکيل دهنده محيط زيست شامل ( هوا ـ آب و خاک است که خاک ريشه و منشاء غذايی است که انسان استفاده می کند) می باشد که خود اساسی ترين عناصر هستند که باعث بقای يک موجود زنده اعم از انسان ، گياهان يا حيوانات می شوند يعنی عواملی که باعث می شود يک موجود زنده بتواند به حيات خودش ادامه دهد عبارتند از: ۱ ـ هوا ۲ ـ آب ۳ـ غذا
۱.هوا: يک موجود زنده بدون وجود هوا نمی تواند زنده بماند.
۲.آب: يک موجود زنده بدون وجود آب حداکثر تا چند روز می تواند زنده بماند.
۳.غذا: غذا از خاک توليد ميشود و يک موجود زنده بدون وجود غذا حداکثر تا چند روز می تواند زنده بماند.
پس عواملی که باعث بقای حيات يک موجود زنده می شوند يعنی باعث باقی ماندن حق حيات می شوند، همان عواملی هستند که محيط زيست آن موجود را تشکيل می دهند.
بنابراين اهميت حق برخورداری از محيط زيست سالم بعنوان حق بنيادين انسانها و ديگر موجودات زنده در اين جا مشخص می شود و اين همان حقی است که کارشناسان شهرسازی، محيط زيست و حقوق به آن «حق بر محيط زيست سالم» اطلاق می کنند؛ يعنی هر انسان حق دارد از محيط زيست سالمی برخوردار باشد و هيچ کس حق ندارد به هر طريقی و با هر عنوانی باعث آلوده نمودن محيط زندگی (آلودگی آب ـ خاک ـ هوا) انسان ها شود.
سابقهٔ «حق بر محيط‌ زيست سالم» خيلی طولانی نيست.
امروزه خطر بزرگی که بشر از ناحيه ی مشکلات زيست محيطی احساس می کند، نه تنها آرامش و امنيت زندگی او را برهم زده، بلکه موجوديت او را هم در معرض تهديد و خطر قرار داده است. بنابراين، در کنار مشکلاتی که بشرِ امروز دارد، فاجعه ی به هم خوردن تعادل زيست محيطی يکی از مهم ترين مسائل و دغدغه های اوست.
مشکل آلودگی محيط زيست امروزِ جهان، مشکل تنها يک کشور و يا يک قلمرو خاص نيست، بلکه مشکل کل جهان است که در بردارنده ی مسائل مختلفی نيز هست که از جمله می توان به آلودگی آب و هوا، گرم شدن کره ی زمين، بالا آمدن سطح آب درياها، انهدام گونه های گياهی و جانوری، فرسايش لايه ازن، تخريب جنگلها ، باران های اسيدی، آلودگيهای صوتی، آزمايشهای هسته ای و ... اشاره کرد. اين همه، نتيجه ی عملکرد خود انسان است. هرچند تأثير انسان بر محيط زيست پيرامون خود عمری به قدمت حيات او دارد، اما تخريب و نابودی آن، به دنبال انقلاب صنعتی و افزايش سريع جمعيت،گسترش شهرسازی و توسعه نامتعارف سرمايه داری به گونه ای خطرناک شکل يافت و پيشرفت علم و فن آوری انسان را قادر ساخت تا طبيعت را مقهور خويش سا خته و موجب انهدام تدريجی، اما مستمر محيط زيست گردد. تحقيقات علمی نشان داده است که اجزای مختلف محيط زيست درياها، رودخانه ها، هوا، خاک، حيوانات ، گياهان و ... همه به يکديگر وابسته و مرتبط هستند و به لحاظ همين وحدت و يکپارچگی، هرنوع آلودگی می تواند موازنه و تعادل ميان عناصر مزبور را بر هم زند . از اين رو به منظور حفظ و حراست از طبيعت و محيط زيست، به تدريج انديشه وضع قواعد و مقررات جهانی شکل گرفت و از رهگذر کنفرانس ها و سازمان های بين المللی تکامل يافت . در اين قواعد و مقررات، جلوگيری از آلودگی محيط زيست مورد تأکيد قرار گرفت و معيارهای جهانی مشترکی ، جهت به نظم در آوردن فعاليتهای مرتبط با محيط زيست انجام شد.
برای نخستين بار، در جريان کنفرانس «محيط زيست انسانی» سازمان ملل در استکهلم سوئد (تابستان ۱۹۷۲) بود که به حق بنيادين انسان‌ها برای زيستن در محيط زيستی سالم اشاره شد. در مادهٔ اول اعلاميه استکهلم آمده است: «انسان، داری حق بنيادين بر آزادی، برابری و زندگی در محيط ‌زيستی است که حيات شرافتمندانه او را توام با رفاه تامين کند...»
کنوانسيون آفريقايی حقوق بشر (۱۹۸۱) تنها کنوانسيون منطقه‌ای در ارتباط با مسائل حقوق بشری است که به طور مشخص به لزوم بهره‌مندی ملت‌ها از «محيط زيستی سالم» اشاره دارد. البته لازم به ذکر است که در پروتکل الحاقی به کنوانسيون آمريکايی حقوق بشر (۱۹۸۸) نيز مشخصاً به «حق بر محيط زيست سالم» اشاره شده است.

پس اهميت محيط زيست سالم در اين جا مشخص می شود و اين همان حقی است که کارشناسان شهرسازی، محيط زيست و حقوق به آن «حق بر محيط زيست سالم» اطلاق می کنند.
بنابراين آشنايی با حقوق و آزادی‌ها، نخستين گام برای مطالبه‌ و پيگيری آن‌ها است. همه انسانهای جهان و از جمله مردم ايران می‌بايد «بهره‌مندی از محيطی زيست سالم» را حق بنيادين خود بدانند و نسبت به تضييع و پايمال شدن جدی آن حساس باشند. شکی نيست که بدون دامن زدن به چنين حساسيتی، شکل‌گيری «سازمان‌های مستقلِ مردم‌نهاد» حتی در قالب يک ساختار سياسی آزاد نيز امکان‌پذير نخواهد بود.

شاد باشيد
www.iraniandsa.com