توسعه توريسم غيرصنعتي، همشهری

دست‌كم 4 سال است كه سازمان ميراث‌فرهنگي، صنايع‌دستي و گردشگري بر طبل رونق توريسم مي‌كوبد و 2سال است كه آمارهاي ميليوني سفر در نوروز به رخ مردم كشانده مي‌شود اما در عمل نمي‌توان نشانه‌هاي اين اعداد و ارقام را ديد يا لمس كرد.

به گفته قائم‌مقام اتحاديه فروشندگان محصولات صنايع‌دستي در شهر تهران در 4 سال گذشته تعداد فروشگاه‌هاي محصولات صنايع‌دستي به‌دليل نبود گردشگر حدود 95 درصد كاهش يافته و اينك از يك هزار و 200 فروشگاه در دهه قبل به 60 فروشگاه رسيده است.

فروشگاه‌هاي خيابان منوچهري تهران كه چشمشان به توريست‌هاي خارجي خوش بود تا عتيقه‌هاي قديمي خود را به آنها بفروشند، مدت هاست با كسادي بازار مواجهند. اينك 20 روز از شروع تابستان سپري شده و مي‌گويند كه موعد سفرهاي تابستاني است اما واقعا سفر چيست و مسافر كدام ‌ است تا ببينيم اوضاع گردشگري ما چه درجه‌اي از دما را داراست؛ تب دارد يا حالش خوب است؟ به‌نظر مي‌رسد ما ديد و بازديدهاي فاميلي و دوستانه را با آنچه در دنيا صنعت توريسم مي‌نامند اشتباه گرفته‌ايم.

وقتي نوروز امسال به پايان رسيد، سازمان ميراث فرهنگي، صنايع‌دستي و گردشگري خوشحالانه خبر داد كه ركورد شكستيم. به عبارت سازمان ياد شده از 28 اسفند 1387 تا 14 فروردين 1388 يعني در مدتي كه سفرهاي نوروزي رقم مي‌خورد 99 ميليون و 295 هزار و 908 نفر سفر و تردد در استان‌هاي مختلف كشور انجام شد. البته هيچ‌گاه مبناي اين آمارگيري مشخص نشد. البته اين در حالي بود كه جمعيت ايران حدود 70 ميليون نفر است.

براساس تعاريف گردشگري در جهان هر كس يك شب در يك مقصدي اقامت كند، توريست محسوب مي‌شود اما كارشناسان توريسم اين نكته را هم اضافه مي‌كنند كه اين اقامت بايد در زمينه‌هاي موجود گردشگري رقم خورده باشد تا آن تعريف معنا يابد. به عبارت ديگر اگر سفر در قالب تور، هتل، رستوران و جاذبه‌هاي توريستي رقم خورده باشد مي‌تواند به ازاي هر 10 مسافر يك شغل ايجاد كند وگرنه آنچه رقم مي‌خورد معناي ديگري مي‌يابد. براي تحليل بهتر اين ماجرا بايد ببينيم جامعه‌شناسان رفتارهايي كه ما به‌عنوان مسافرت قلمداد مي‌كنيم را چه مي‌نامند.

‌ مثلث پرايد، چادر و گاز پيك‌نيك

اين روزها مي‌توان پرايد را به‌عنوان جايگزين بلامنازع خودروي پيكان در شهرها ديد. براساس اطلاعات و آمار موجود يك دهه قبل، تعداد كل خودروهاي كشور به اندازه تعداد خودروهايي است كه اينك در تهران تردد مي‌كنند. به عبارت ديگر اينك حدود 15ميليون خودرو در ايران تردد مي‌كنند در حالي كه يك دهه قبل حدود 4 ميليون خودرو در حال تردد بودند. اين وضع فرضيه‌اي را تقويت مي‌كند كه مردم اين روزها به‌دليل داشتن خودروي شخصي مي‌توانند ديد و بازديد‌هايي را با فاميلشان در شهرستان‌هاي ديگر رقم بزنند. غيراز اين مردم مي‌توانند با داشتن چادرهايي كه به سادگي برپا و جمع مي‌شوند اقامت كنند و هر آنچه در خانه قرار بوده بخورند را با خود همراه كنند و در محل توقف استفاده كنند. بنابراين يك پرايد، يك گازپيك‌نيكي و يك چادر براي يك گردش و مسافرت چند روزه كافي است.

دكتر امان‌الله قرايي‌مقدم، ‌جامعه‌شناس، در اين باره مي‌گويد:
« با اين فرضيه موافقم. اگر توريسم را به 2 بخش داخلي و خارجي تقسيم كنيم وضع توريست خارجي ما به دلايلي از جمله احساس عدم‌امنيت، محدوديت‌ها، محذوريت‌ها، عدم‌تبليغات صحيح خوب نيست و نتوانسته‌ايم همچون تركيه، مصر و يونان درآمدي را متوجه كشور كنيم.»

او در وصف گردشگري داخلي مي‌افزايد:« در اين زمينه هنوز فرهنگ و اقتصاد ما نتوانسته به سمتي پيش برود كه در غرب به‌عنوان ويژگي‌هاي صنعت توريسم مي‌شناسند و هنوز ما با اين ويژگي‌ها فاصله داريم. جامعه ما هنوز با ويژگي‌هاي سنتي به مسافرت تن مي‌دهد و با توجه به آنچه مي‌گويد هر ديدي يك بازديد دارد به اين موضوع مي‌پردازد و سفرها هم اينگونه رقم مي‌خورد.»

تحليل اين جامعه‌شناس اينگونه ادامه مي‌يابد كه اصولا در جامعه ايراني ما از نظر سنتي و ملي درست نمي‌دانند كه دوست يا خويشاوندي به شهرشان بيايد و به هتل برود و در آنجا اقامت كند براي همين در سفرها ما اقامت در خانه خويشان و با مهمان‌نوازي آنان رقم مي‌خورد كه اين با ويژگي‌هاي صنعت توريسم در خارج از ايران كه تور، اقامت در هتل و پذيرايي در رستوران‌ها شكل مي‌گيرد، تفاوت دارد.

با اين وصف مي‌توان پذيرفت كه در يك دهه اخير در كشور ما قدرت ديد و بازديد‌هاي خانوادگي و دوستانه به‌دليل آنكه تعداد بيشتري از مردم صاحب خودروي شخصي‌ شده‌اند بيشتر شده است و آنچه در نوروز ما شاهدش هستيم نوعي از ديد و بازديد است و گردشگري نيست.موضوع ديگر اين است كه در كشور ما قواعد كمپينگ نيز اجرا نمي‌شود و مردمي كه مي‌خواهند در مكاني چادر بزنند نه از امكانات يك مكان مناسب كمپينگ نظير آب، برق و ... برخوردار مي‌شوند و نه بهايي براي اقامت مي‌پردازند كه خود نوعي درآمد گردشگري محسوب مي‌شود.

‌ نبود ويژگي‌هاي صنعت توريسم

در 4 سال اخير طرح‌هاي بسياري مطرح شده و با برجسته‌سازي آنها اينگونه وانمود شده كه كارهايي براي رونق گردشگري صورت گرفته است؛ يكي از آنها طرح سفركارت ملي بوده است. اين طرح عملا وظيفه داشته تا در مواقع غير از پيك مسافرت مردم را ترغيب به سفر و اقامت در هتل و استفاده از رستوران كند. آنچه در نوروز و تابستان به‌عنوان سفر رقم مي‌خورد همان پيك مسافرت است و زماني كه هتلداران حاضر به ارائه تخفيف نيستند.

محمدعلي فرخ‌مهر، رئيس اتحاديه هتل‌‌ها و هتل‌آپارتمان‌هاي تهران دراين‌باره تاكيد مي‌كند:
« آنچه در كشور ما به‌عنوان سفر رقم مي‌خورد آن چيزي نيست كه مورد نظر در بحث گردشگري باشد. الان تمام هتلداران تهران با طرح سفركارت‌ملي هماهنگ هستند و با آن قرارداد دارند ولي اين براي مواقعي غيراز پيك سفر است. دراين حالت و در ايامي مثل تابستان و نوروز كه پيك سفر است و مردم غذاي خانه خود را با خود برمي‌دارند و به سفر مي‌روند و در چادر اقامت مي‌كنند اين به توسعه و گردش مالي اماكن گردشگري نظير رستوران، هتل و... نمي‌انجامد. بنابراين اصلا به توسعه توريسم ايران كمكي نمي‌كند.»
به عقيده اين فعال گردشگري آنچه به گردشگري و توسعه صنعت توريسم مي‌انجامد با اين نوع گردشگري داخلي رقم نمي‌خورد.

‌ ناتوان در تورسازي

رقيه حاتمي‌پور، آژانس‌دار و فعال گردشگري نيز معتقد است با آمارهايي كه عده‌اي مسافر از استاني به استان ديگر وارد شده‌اند، نمي‌توانيم نشان دهيم كه گردشگري ما و سفر در كشورمان رونق گرفته است.

او درباره اينكه وضعيت تورهاي ما هم خوب نيست كه سفر از طريق تورها جريان بگيرد، مي‌گويد: «نه تورهاي ما وضع خوبي دارند و نه ابزار خوبي براي ايجاد تور داريم. در واقع يك آژانس كه طبق قانون اجازه راه‌اندازي و ايجاد تور براي مسافرت را دارد ابزار مناسبي براي اين كار ندارد كه بتواند تور خوبي راه‌اندازي كند.»

حاتمي‌پور با اشاره به مقاصد تابستاني مي‌افزايد:
« مقصدي مثل سرعين اينك بايد رونق خوبي براي ايجاد تور و مسافرت داشته باشد اما نه پرواز مناسب داريم كه بتوانيم مسافران را با هواپيما به آنجا ببريم و نه تعداد كافي هتل استاندارد. در نتيجه مجبوريم از اتوبوس استفاده كنيم و وقتي به هتل‌هاي سرعين مي‌نگريم مي‌بينيم ظرفيت استاندارد، كافي هم نيست با اين وضع از مسافر چه انتظاري است كه به سراغ تورها برود.»اين زن فعال گردشگري همچنين توضيح مي‌دهد:«وقتي ما در كشورمان اتوبوس مناسب و استاندارد براي توريست نداريم مجبوريم از اتوبوس‌هاي موجود استفاده كنيم كه بسياري از مؤلفه‌هاي اتوبوس مناسب گردشگري را ندارند».

به گفته حاتمي‌پور اگر قرار است توسعه‌اي در گردشگري رقم بخورد همه مؤلفه‌ها بايد با هم توسعه پيدا كنند و نمي‌شود هتل‌ بسازيم ولي ناوگان حمل‌ونقل ما اعم از هوايي، ريلي و جاده‌اي مناسب نباشد.

به همين دليل فرض اين است كه ما در زيرساخت‌هايي براي تورسازي ناتوان هستيم و نمي‌توانيم تورهاي خوبي طراحي كنيم تا مسافرت‌هاي گروهي خوبي را هم طراحي و اجرا كنيم كه معمولا در آن اقامت در هتل صورت مي‌گيرد، پذيرايي در رستوران و گردش به سمت مراكز توريستي، موزه‌ها و... هدايت مي‌شود.