درمان از راه دور به كمك IT، همشهری

سمیه شرافتی

تصور كنيد تيم يا پزشكي بتواند با سرعت هرچه بيشتر و بدون مراجعه بيمار به مطب وضعيت او را بررسي كرده نتايج آزمايشگاهي او را دريافت كند و تجويز مورد نياز را انجام دهد.

همه اينها نمونه‌هايي از فناوري جديدي است كه به عنوان تله‌مديسين و يا پزشكي مسافت دورشنارخته مي‌شود. تله‌مديسين از نگاه فناوري اطلاعات به معني فراهم‌سازي‌ سرويس‌هاي پزشكي از يك مسافت دور و از طريق شبكه‌هايي است كه انتقال صدا، ويدئو و داده‌هاي رايانه‌اي را پشتيباني مي‌كنند. از نظر تاريخچه پزشكي از راه دور و كاربردهاي آن مي‌توان گفت سال 1920 را آغاز چنين تحولي در پزشكي مي‌دانند يعني زماني كه سازمان فضايي آمريكا توانست با كمك فناوري تله‌مديسين وضعيت سلامت فضانوردان خود را در موقعيت‌هاي مختلف كنترل كند.

تله‌مديسين با استفاده از ابزارهاي چند رسانه‌اي و با كمك ارسال تصاوير و صداي زنده و همچنين با ارسال پرونده بيمار و پارامترهاي حياتي او، مي‌تواند بهترين خدمات خود را در مناطق دورافتاده و محروم ارائه كند.

در حقيقت ساده‌ترين كاربرد تله‌مديسين ارائه مشاوره از راه دور است، اين امر در درمان بيماري‌هاي روحي و مشاوره‌هاي طولاني مدت به‌دليل صرفه‌جويي در هزينه درمان و زمان مراجعات، كاربردهاي زيادي دارد. در سطح بالاتر هم تله‌مديسين قادر خواهد بود تا با كمك ربات‌ها به انجام جراحي از راه دور بپردازد.

البته همراه با واژه تله‌مديسين ايجاد پرونده الكترونيك و ســلامت الكترونيك نيز مطرح شده است به اين ترتيب كه با كمك سوابق بيمار در بانك‌هاي اطلاعاتي ايجاد شده توسط مراكز درماني، پزشك مي‌تواند به اطلاعات مورد نظر در هر شرايطي دسترسي يابد.

همچنين تيم‌هاي پزشكي مي‌توانند به بررسي گروهي و همزمان پرونده بيمار بپردازند. از طرف ديگر با ايجاد پرونده الكترونيك، پزشك يا تيم پزشكي به راحتي مي‌تواند روند بهبود بيماري، تداخلات دارويي، حساسيت‌ها و نتايج آزمايشگاهي را به راحتي بررسي كند.

هنوز عقبيم!

اما اينكه وضعيت اين سيستم در كشور ما تا چه حد قابل پيشرفت بوده و اينكه ما تا چه ميزان توانستيم از اين نظر خود را با استانداردهاي جهاني تطبيق دهيم، امري است كه مهندس مقبل، رئيس مركز مديريت آمار و فناوري اطلاعات وزارت بهداشت در رابطه با آن به همشهري اين طور توضيح مي‌دهد: امروزه در بسياري از كشورهاي جهان توجه ويژه‌اي به مقوله سلامت الكترونيكي مي‌شود و از آن به‌عنوان راهكار بسيار مؤثري در بهبود كيفيت خدمات سلامت و همچنين ارتقاي سطح عدالت اجتماعي در حوزه سلامت استفاده مي‌شود.

وي با اشاره به اينكه نظام سنتي سلامت داراي مشكرلات فراواني است كه مديريت و نظارت در اين حوزه را دچار مشكلات فراواني كرده است، در ادامه مي‌افزايد: تبادلات كاغذي اطلاعات سلامت و عدم‌ثبت الكترونيكي آنها موجب از دست رفتن اين اطلاعات ارزشمند و عدم‌دسترسي سريع به آنها در مواقع لزوم شده است.

حتي در مواقعي كه اين اطلاعات به‌طور الكترونيكي ثبت مي‌شوند، به‌دليل عدم‌يكپارچگي و وجود استانداردهاي لازم، در اكثر موارد براي تصميم‌گيري‌هاي كلان، قابل استفاده نيستند.
مهندس مقبل در ادامه با بيان اينكه در كشور ما نيز از سال‌هاي گذشته تلاش‌هاي گسترده‌اي در اين حوزه صورت گرفته است، خاطرنشان مي‌كند: اما همواره اين حوزه دچار ناهماهنگي قابل توجهي بوده است.

اما علت اصلي اين ناهماهنگي‌ها چيست؟ مهندس مقبل اين علت را كه متأسفانه موجب شكست پروژه‌هاي متعدد و موازي كاري و عدم‌پرداختن به حوزه استانداردسازي (و كلا فعاليت‌هايي كه نياز به مديريت متمركز دارند) در گذشته شده است را به عدم‌وجود مركزي كه متولي، هماهنگ‌كننده و مرجع پديده سلامت الكترونيكي در كشور باشد، نسبت مي‌دهد.

«خوشبختانه در دولت نهم به اين نياز به‌طور جدي پرداخته شد و در حوزه وزارت بهداشت در گام اول، مركز مديريت آمار و فناوري اطلاعات وزارت بهداشت تاسيس شد و با شروع فعاليت اين مركز، حركتي بنيادين در هر دو حوزه آمار و فناوري اطلاعات نظام سلامت كشور آغاز شد.»

به تحول اميدواريم

اما رئيس مركز مديريت آمار و فناوري اطلاعات وزارت بهداشت ضمن پرداختن به كاستي‌هاي نظام سلامت ما در زمينه پزشكي از راه دور، به اين عبارات نيز اشاره كرده و مي‌گويد: هم‌اكنون طرح‌هاي متنوعي توسط اين مركز به جريان افتاده است كه از مهم‌ترين آنها مي‌توان از طرح پرونده الكترونيكي سلامت نام برد.

اين در حالي است كه طرح پرونده الكترونيكي سلامت يك طرح زيربنايي و درازمدت است كه طيف وسيعي از خدمات سلامت الكترونيكي را شامل مي‌شود.

به عقيده مهندس مقبل هدف از اين طرح ذخيره‌سازي الكترونيكي تمامي اطلاعات سلامت شهروندان در طول زمان و در دسترس قرار دادن آنها براي افراد مجاز (مثلاً پزشكان معالج) است.

«علاوه بر اين، امكان بهره‌گيري ساكنان مناطق دورافتاده و محروم از خدمات مشاوره متخصصان توسط سيستم‌هاي دورا پزشكي فراهم مي‌شود و بسياري از خدمات نويني كه مي‌تواند كيفيت خدمات سلامت كشور را متحول سازد، اجرا خواهد شد.»

شنيدن اين عبارات از زبان مهندس مقبل در حالي است كه هم‌اكنون اجزاي مختلف اين طرح به‌طور جدي در حال انجام است و پروژه توليد مرحله اول نرم افزار پرونده الكترونيكي سلامت و همچنين پروژه‌هاي توليد استانداردها و الگوهاي اطلاعاتي مورد نياز براي آنها شروع شده است.

اما از ديگر اقدامات مهم مركز مديريت آمار و فناوري اطلاعات وزارت بهداشت، شروع ساماندهي نظام آماري سلامت كشور است كه خود شامل طرح‌هاي متنوعي است.

رئيس مركز مديريت آمار و فناوري اطلاعات وزارت بهداشت با بيان اينكه در آينده با به ثمر نشستن اين طرح‌ها شاهد فراهم‌سازي آماري دقيق و به موقع براي مديران و برنامه‌ريزان نظام سلامت خواهيم بود، در ادامه توضيح مي‌دهد: ايجاد پورتال سازماني براي اطلاع‌رساني سريع و صحيح به شهروندان و توسعه و ارتقاي زيرساخت شبكه ارتباطي به‌منظور راه‌اندازي اتوماسيون مكاتبات اداري و همچنين ايجاد مركز تماس به‌منظور تكريم و كاهش مراجعات حضوري ارباب رجوع از اقدامات ديگري است كه در نهايت موجب تسريع و افزايش كيفيت خدمات رساني به شهروندان خواهد شد.

مهندس مقبل در پايان خاطرنشان مي‌كند: همچنين از ديگر برنامه‌هاي اين مركز مي‌توان به ايجاد نظامي براي تدوين استانداردهاي سيستم‌هاي اطلاعاتي حوزه سلامت، فرهنگ‌سازي و آموزش عمومي و تخصصي حوزه سلامت الكترونيكي، ايجاد رشته دانشگاهي انفورماتيك پزشكي براي تربيت نيروي انساني متخصص در اين حوزه، و ايجاد پايگاه‌هاي داده سلامت اشاره كرد.

مزاياي جراحي از راه دور (Telesurgery)

جراحي از راه دور مبتني بر حضور دورادور است. در سيستم جراحي از راه دور پيشرفت‌هاي مخابراتي با تكنولوژي رباتيك تركيب شده است.

جراحي از راه دور در قالب پزشكي از راه دور قابل مطرح شدن است. اين سيستم جراحي اين امكان را فراهم مي‌كند كه جراحان مجرب در هر جاي جهان عمل جراحي لازم را انجام بدهند. با استفاده از اين ايده براي يك عمل جراحي خاص مي‌توان يك تيم از جراحان برجسته را كه در اقصي نقاط جهان ساكن هستند، گرد هم آورد بدون اينكه نيازي به خارج شدن آنها از محل اقامتشان باشد يا در آموزش جراحي به دانشجويان در هر نقطه از جهان مي‌توان از اين سيستم بهره برد.

يك استاد مجرب در يك دانشگاه معتبر بدون خروج از دفتر كار خود مي‌تواند آخرين تجربيات خود را در مورد يك عمل جراحي خاص به دانشجويان جراحي در نقاط مختلف جهان آموزش دهد يا اينكه با استفاده از سيستم جراحي از راه دور مي‌توان جراحي‌هاي تخصصي را در نقاط دور افتاده انجام داد.