بزرگداشت مهندس بازرگان در بند زندانیان سیاسی زندان اوین

زندانیان سیاسی بند ۳۵۰ اوین، در مراسمی به بزرگداشت مهندس بازرگان، نخست وزیر دولت موقت جمهوری اسلامی ایران، در زندان اوین پرداختند.

به گزارش خبرنگار کلمه، آیین هجدهمین سالروز درگذشت مهندس مهدی بازرگان پنج شنبه ۲۸ دی امسال در محل حسینیه بند ۳۵۰ زندان اوین برگزار شد.

در این مراسم که با استقبال گروه‌های مختلف از زندانیان سیاسی همراه بود، سیدعلیرضا بهشتی شیرازی و سید امیر خرم به ایراد سخنرانی پرداختند. عماد بهاور، مسئول شاخهء جوانان نهضت آزادی ایران،دیگر زندانی سیاسی نیز خلاصه‌ای از زندگینامه مرحوم بازگران را بیان کرد و پس از آن مصطفی بادکوبه‌ای، شاعر، سروده‌ای در بزرگداشت مرحوم بازرگان و شرح رویدادهای تاریخی تاریخ معاصر را قرائت پرداخت.

عقلانیت شرعی و شرع عقلانی

سید امیر خرم، عضو شورای مرکزی نهضت آزادی ایران از جملهء سخنرانان این برنامه بود. وی، درباره “عقلانیت شرعی و شرع عقلانی” سخنرانی کرد. خرم نخست تصریح کرد: هدف من از این گفتار بیان تفاوت میان جایگاه عقل در نگاه فقهی به دین با نگاهی که به دنبال کاربرد عقل در تبیین دین است. این نگاه نحله‌ای از روشنفکری دینی است که مرحوم بازرگان چهره برجسته آن است.

خرم مشخصه‌های دین فقهی را این چنین برشمرد: نخست اظهار کفایت به ظاهر عبادات و دستوارت دینی، دوم صدور حکم به جای برنامه، سوم جامعه فقهی الزاما یک جامعه اخلاقی نیست، چهارم دین فقهی مدعی دینی جامع و حداکثری است، پنجم نگاه دین فقهی به انسان نگاهی فرا تاریخی است نه تاریخی که متاثر از شرایط اجتماعی است. ششم فقه علمی تکلیفی است نه حقی حقی. وی افزود: بر پایه این مولفه‌ها جایگاه عقل در دین فقهی تنها محدود به کشف نقل قول و اثبات اعتبار کلام معصوم (ع) است نه بیشتر و عملا سنت، تنها منبع احکام فقهی است و سایر منابع یعنی قرآن، اجماع و عقل چندان محل رجوع محسوب نمی‌شود.

عضو شورای مرکزی نهضت آزادی ایران تصریح کرد: البته جریانی عقل گرا از گذشته در حوزه‌ها وجود داشته است که شخصیت‌های چون سید مرتضی، علامه نائینی، آیت الله حائری یزدی، آیت الله العظمی منتظری و مرحوم احمد قابل به عنوان افراد شاخص این جریان به شمار می‌آیند. این جریان فکری بر این باور است که جایگاه عقل تنها محدود به فهم فروغ احکام نیست و تبیین عقلانی اصول فقه از ضروریات امروز است.

خرم افزود: اگر چه تلاض این جریان فکری ستودنی است اما تا تبدیل شدن آن به جریانی قدرتمند و تاثیر گذار در حوزه‌های علمیه راه درازی در پیش است.

وی درباره نوع عقلانیت این جریان عقل گرا در حوزه گفت: نوع عقلانیت این جریان فکری عقلانیتی اعتزالی است که با عقلانیت مدرن متفاوت است.

سیدامیر خرم ادامه داد: نگاه سوم به جایگاه عقل در حوزه دین‌شناسی نگاهی است که مرحوم بازرگان در واپسین نگاشته خود، آخرت و خدا، تنها هدف رسالت انبیا، مطرح می‌کند. به عقیده بازرگان به جز مفاهیم خداوند و آخرت که از دایره عقل بشری خارج است سایر مفاهیم را باید انسان به کمک عقل خود کشف کند

وی افزود: بازرگان در این نگاه خود، عقل را کلا از دایره فقه خارج می‌کند و به تعریف کانتی از عقل مدرن نزدیک می‌کند.

خرم تصریح کرد: به عقیده بازرگان انسان معتقد به خدا و آخرت نسبت به انسان منکر این دو مفهوم به همه موضوعات زمینی نگاهی متفاوت دارد. این اعتقاد اثر خود را در شیوه به کارگیری عقلانیت بر جای می‌گذارد، به دیگر سخن از دریچه نگاه مرحوم بازرگان جهان عرصه حضور انسان‌های دیندار است نه عرصه حضور مستقیم احکام دینی.

زندانیان سیاسی بندهای عمومی زندان اوین، همچنان و علی رغم محدودیت‌ها و سخت گیری‌های غیرقانونی در برگزاری آیین‌ها و مراسم دینی و ملی و همچنین هشدار به وضعیت موجود سیاسی اقدام می‌کنند.

اسلام و مقتضیات زمان

سیدعلیرضا بهشتی، مشاورمیرحسین موسوی، در سخنانی یکی از مهم‌ترین محور‌ها در آثار و اندیشه‌های مرحوم بازرگان را مسئله “اسلام و مقتضیات زمان” است.

سیدعلیرضا بهشتی شیرازی، سردبیر روزنامه کلمه سبز ادامه داد: برای روشنفکران دینی در عین داشتن دغدغه دین به شرایط روز هم توجه دارند، محوری بودن بحث “اسلام و مقتضیات زمان” امری ذاتی است و بر خلاف تصور رایج این بحث صرفا معطوف به دوران معاصر نیست به طوری که از روایات دوره امام علی (ع) بر می‌آید که به فاصله اندکی از رحلت پیامبر (ص) این مسئله به صورت جدی مطرح بوده است.

بهشتی، سپس مفاهمی چون امامت، بطون قرآن و تاویل را مطرح کرد و از دریچه احادیث به بررسی ارتباط این مفاهیم با بحث مقتضیات زمان پرداخت. او بر لزوم تفکیک میان سنت و دین تاکید کرد و به تشریح موضوع، دین به عنوان یک دستگاه فکری، پرداخت و گفت: در جامعه ما دین و سنت چنان به هم تنیده شده‌اند که تمیز میان آنچه اصالتا پیام اسلام است و آنچه دستاورد سنت است کار دشواری است این مسئله یکی از چالش‌های مهم بحث “اسلام و مقتضیات زمان” به شمار می‌آید.

وی افزود: این مسئله هرگز به معنای کم ارزش بودن سنت نیست بله بحث تفاوت در طبیعت سنت و دین و در نتیجه تفاوت احکام مترتب بر آنهاست که در صورت تمیز این دو از هم بسیاری از مباحث مناقشه برانگیز، موضوعیت خود را از دست می‌دهند.

مدیر عامل انتشارات روزنه تصریح کرد: نکته دیگر مراجعه به دین به عنوان دستگاه فکری است، اگر در تجزیه، تحلیل و تدوین یک دستگاه صنعتی تعدادی چرخ دنده و پیچ و مهره اضافه بیاید قطعا شاتباهی رخ داده است، اما اشتباه بزرگ‌تر آن است که غایت و کارکرد رسمی و اعلام شده یک دستگاه فراموش شود مانند اینکه در سر هم بندی یک ساعت هیچ قطعه‌ای از قثلم نیافتد با این وجود این ساعت زمان را نشان ندهد یا از دینی که رسما و قظعا برای تکمیل بزرگواری‌های اخلاقی آمده است مسنخه‌ای ارائه شود که این منظور را به انجام نرساند.

سیدعلیرضا بهشتی شیرازی همچنین گفت: یک دستگاه با یک مشت قطعات پراکنده فرق دارد. در منظومه‌ای که ما آن را دستگاه می‌نامیم همین قطعات در ارتباطی خاص با یکدیگر قرار می‌گیرند، این روابط عبارت است از علیت و معلولیت، حاکمیت و محکومیت، اولویت و عدم اولویت، تقدم و تاخر و امثال این‌ها که تا به آن‌ها توجه نشود دستگاه را نشناخته‌ایم. بنابراین همانگونه که از تعداد آیات فقهی قرآن کاملا پیداست شرع ضمن اهمیت بالایی که در اسلام دارد، قطعا همه اسلام نیست، آنگونه که صفحه و عقربه‌های ساعت همه ساعت نیست.

بهشتی در بخش دیگری از سخنان خود بر دیانت مهندس بازرگان تاکید کرد و در این باره گفت: با وجود اختلاف‌های اساسی امام خمینی با مهندس بازرگان، امام خمینی همواره تاکید داشت مهندس بازرگان و همفکران او انسان های متدینی هستند. جا دارد که ما از این شنیده‌ها درس بگیریم، در جایی که شرع همهٔ اسلام نیست، چگونه ممکن است داوری‌ها همه دین باشد.