ايران و آذربايجان: يک مبارزه قدرت نرم؟ الدار مامدوف، برگردان از ب. بی‌نياز (داريوش)

باکو بايد برای تحقق اصلاحات سياسی تحت فشار قرار بگيرد، و از سرکوب مخالفان بکاهد. فقط يک نظام سياسی در آذربايجان که پذيرای همه [شهروندان] باشد و آزادی‌های فردی را بپذيرد، می‌تواند به گونه‌ای مؤثر روی ايران بگذارد و اين خود کمکی خواهد بود برای آن کسانی که در ايران برای دموکراسی مبارزه می‌کنند

تبليغات خبرنامه گويا	advertisement@gooya.com

در جای پرتی از باکو کافی‌شاپی وجود دارد که ديوارهايش با تصاويری از نشريه‌ی ملانصرالدين که تأسيس‌اش به اوايل سده‌ی بيست می‌رسد، پوشانده شده است. اين نشريه، عصر گذشته را نمايندگی می‌کند، يعنی زمانی که آذربايجان جزئی از يک گرايش فرهنگی نوين در جهان اسلام بود و در مسايلی مانند آزادی زن، ضديت با روحانيت، ضديت با استعمار و حقوق مربوط به کار پيشگام بود.

اگرچه آذربايجان زادگاه‌ِ اين نشريه بوده، ولی به احتمال قوی ايران بيشتر از مابقی کشورهای منطقه از مقالات و تصاوير اين نشريه بهره‌مند شد. زمانی جليل محمد قلی‌زاده، سردبير ملانصرالدين، دفتر نشريه را به تبريز که اکثريت جمعيت آن ترک زبان هستند، انتقال داد.

ايده‌هايی که توسط اين نشريه تبليغ می‌شد حتا در خدمت مبانی معنوی انقلاب مشروطه ايران در سال ۱۹۰۵ ميلادی قرار گرفتند.

وقتی امروز به تصاوير آويزان بر ديوارهای کافی‌شاپ‌ِ «علی و نينو» نظر می‌افکنيم، اين فکر از مغز آدم می‌گذرد که آيا آذربايجان می‌تواند يک بار ديگر بر روند دموکراسی‌ در ايران مؤثر واقع شود يا خير. در تئوری، ظرفيت آن را دارد. جمهوری آذربايجان از درون خاکستر اتحاد شوروی سر بر آورده با اين اميد که آينده‌ای دموکراتيک از نوع اروپايی داشته باشد.

اين واقعيت که اکثر آذربايجانی‌ها، حداقل رسماً، مسلمان شيعه هستند و به همانی زبانی سخن می‌گويند که تقريباً يک چهارم ايرانيان بدان حرف می‌زنند، می‌بايستی قاعدتاً موقعيت آذربايجان را به عنوان يک کانال برای دموکراسی‌سازی در ايران تقويت کرده باشد. در واقعيت ولی، بيشتر از آن چه که بخواهد الهام‌بخش دموکراسی در ايران باشد، خود آذربايجان بواسطه‌ی تأثيرگذاری جمهوری اسلامی، هر چه بيشتر آسيب‌پذتر شده است.

بسياری از ايرانيان به باکو مسافرت می‌کنند تا از آزادی‌های اجتماعی آنجا استفاده کنند. زيرا آنها در آنجا می‌توانند بدون پوشش اسلامی ظاهر شوند و اگر خواستند می‌توانند در اين يا آن کافه مشروبات الکی بنوشند. اين برای کسانی که زير فشار و سرکوب حکومت‌ِ روحانيون قرار دارند، آزادی کمی نيست. با اين وجود، ليبراليسم اجتماعی باکو با ليبراليسم سياسی آن هماهنگ نيست.

به عکس، بسياری از ايرانيان که به تحولات سياسی آذربايجان می‌نگرند، متوجه شکل‌گيری الگوهای مشابه ايران شده‌اند، مثل تصويب قوانين محدودکننده عليه سازمان‌های غيردولتی، دستگيری مخالفان دولت و کوشش مداوم برای محدود کردن آزادی بيان.

طی چند هفته‌ی گذشته، در آذربايجان تعدادی از فعالان‌ِ جنبش مدنی جوانان [N!DA]، نامزد رياست جمهوری از حزب جمهوری آلترناتيو، ايلگار ممدوف، و يک روحانی مشهور شيعی به نام تاله باقرزاده را دستگير شدند. وسعت و فشردگی دستگيری‌های اخير، حاکی از تحرک‌ِ تازه‌ی حکومت آذربايجان عليه هر گونه مخالفت در ماه‌های پيش از انتخابات سال ۲۰۱۳ است.

چند ماه ديگر هم در ايران انتخابات رياست جمهوری صورت می‌گيرد. ولی ايرانيان به آذربايجان به عنوان الگويی از انتخابات آزاد و عادلانه نمی‌نگرند. به جای آن، اين آذربايجان است که حالا فهميده- حتا شکل‌ِ شديداً محدود کنونی انتخابات در ايران که بويژه پس از انتخابات بحث‌برانگيز‌ِ سال‌ِ ۲۰۰۹ و سرکوب خشونت‌آميز آن بوجود آمد- نظام ايران درجه‌ی بالاتری از کثرت‌گرايی را نسبت به آذربايجان عرضه می‌کند.

انتخابات در ايران از سال ۱۹۹۷ که محمد خاتمی برنده‌ی آن شده بود، تا کنون نتايج شگفت‌انگيزی در بر داشته است. اين را در مورد آذربايجان نمی‌توان گفت، چون هميشه برنده از همان آغاز معلوم است. اين واقعيت که اين روزها انتخابات در جمهوری اسلامی بسيار زنده‌تر از انتخابات در آذربايجان پيش می‌رود، نشانگر کارنامه‌ی فقر‌ِ سياسی دولت آذربايجان است.

شرايط کنونی حاکم بر آذربايجان، دست‌ِ ايران را برای مداخله باز کرده است. همچنين سياست‌های سرکوبگرانه‌ی رئيس جمهور آذربايجان، الهام علی‌اف، باعث شده که گسترش نفوذ ايران در آنجا آسان‌تر شود. هر چه مقامات و ادارات آذربايجان فشار خود را بر رسانه‌های مستقل محلی بيشتر می‌کنند، به همان نسبت مردم نيز بيشتر به سوی کانال‌های تلويزيونی ايرانی‌ِ آذری زبان مانند سحر تی وی [Sahar TV] جذب می‌شوند.

سحر تی وی با هوشمندی، تمرکز خود را روی مسايل دينی نمی‌گذارد، مسايلی مانند خراب کردن مساجد يا حجاب در مدارس، بلکه تمرکزش روی مسايل عمومی مانند فساد، دستگيری‌های سياسی و کمبودهای خدمات اجتماعی است. برای بسياری از مردم عادی آذربايجان، بويژه مردم خارج از باکو، خبررسانی سحر جذابيت پيدا کرده است.

به ويژه در مناطق جنوبی آذربايجان که فقر و بيکاری ريشه دوانده، بسياری از مردم برای خريد مواد غذايی و دارو به ايران سفر می‌کنند، که البته مجبورند رشوه‌گيری و بی‌نزاکتی‌های مأموران گمرک [آذربايجان] را به جان بخرند.

در ۳۱ ماه مارس روحانی جوان شيعی، باقرزاده، که در خطبه‌هايش دولت علی‌اف را مورد انتقاد قرار داده بود، دستگير شد. اين دستگيری باعث ناآرامی و زد و خورد در روستای نارداران، در شمال باکو شد. مقامات آذربايجانی هم تلاش کردند که اين اعتراض را دليلی برای تهديد‌ِ اسلام‌گرايان طرفدار ايران نشان دهند، به جای آن که در پی تقويت حمايت غرب از دولت علی‌اف باشند.

با اين وجود، بسياری از روشنفکران سکولار در آذربايجان که ارزش‌ها و شيوه‌ی زندگی غير اسلامی دارند، حمايت خود را از باقرزاده اعلام کردند. در واقع اين حمايت نشان داد که «فرضيه‌ی تحريک ايران» که از سوی دولت تبليغ می‌شد، چندان اثری روی مردم نداشت. اگر مقامات آذربايجانی همين راه را ادامه دهند، اپوزيسيون اسلامی مخالف‌ِ حکومت علی‌اف ممکن است خود به خود عملی شود.

به نفع هر دو آذربايجان، و به ويژه اين کشور شريک غرب، است که از چنين سناريويی پرهيز شود. باکو بايد برای تحقق اصلاحات سياسی تحت فشار قرار بگيرد، و از سرکوب مخالفان بکاهد. فقط يک نظام سياسی در آذربايجان که پذيرای همه [شهروندان] باشد و آزادی‌های فردی را بپذيرد، می‌تواند به گونه‌ای مؤثر روی ايران بگذارد و اين خود کمکی خواهد بود برای آن کسانی که در ايران برای دموکراسی مبارزه می‌کنند.

الدار مامدوف، مشاور سياسی گروه‌های دموکرات و سوسياليست در پارلمان اروپا است.
منبع: http://www.eurasianet.org/node/66808

www.biniaz.net