توقیف "بهار" به روايت روزنامه‌نگاران

آرش بهمنی - روزآنلاین
a.bahmani(at)roozonline.com

توقیف نخستین نشریه در دولت جدید٬ حاشیه‌های فراوانی به دنبال داشته است. علی جنتی٬ وزیر ارشاد٬ و محمدرضا صادق٬ مشاور رسانه‌ای روحانی٬ از توقیف این روزنامه حمایت و محمدرضا عارف نیز به انتقاد از مسوولان روزنامه ای که به خود وی منتسب است، پرداخته. با چند روزنامه نگار، از جمله همکاران بهار به بازخوانی این "اولین توقیف" نشسته ایم.

روزنامه بهار از ابتدای هفته جاری٬ به طور داوطلبانه٬ فعالیت خود را متوقف کرده بود. اما در جلسه هیات نظارت بر مطبوعات٬ اعضای این هیات تصمیم به توقیف این نشریه گرفتند و پرونده این روزنامه را نیز به دادگاه ارسال کردند.

محمد آقازاده٬ روزنامه‌نگار در تهران٬ در این ارتباط به روز گفت که از مواضع جنتی و صادق شگفت‌زده نشده است٬ زیرا: "با توجه به شناختی که از این دو دارم رویکردی دیگر را انتظار نداشتم". آقازاده در پاسخ به این سئوال که آیا این سخنان٬ مخالف مواضع و وعده‌های حسن روحانی نیست٬ چنین گفت: "در رصد شرایط٬ حرف‌ها مهم نیست. بلکه صورت بندی قدرت و بحرا‌ن‌های ساختاری نقش بیشتری دارند، تورم چهل درصدی فرصت باز شدن فضا را نمی‌دهد؛ چون وقتی فضای باز سوار انتظارات مردم می‌شود ٬آزادی اطلاع رسانی را برای تصمیم‌گیران غیرقابل تحمل می‌کند. یادتان باشد هنوز نظام نتوانسته برای بحران سال ۸۸ راه حلی پیدا کند".

این روزنامه‌نگار باسابقه٬ اضافه می‌کند که از نظر وی در این مدت٬ فضای کار رسانه‌ای نیز آن‌چنان باز و هموار نشده است: "من اصلا تصوری از باز شدن فضا نداشتم. خوش‌بینی فضا را کمی باز کرد؛ انتظاری جز این نداشتم… وقتی شرایط کشور در حال گذر است، بحرا‌ن‌های اقتصادی مهار ناپذیر و در مذاکرات با غرب در شرایط گذر٬ باز کردن فضا٬ آن هم بعد از یک دوره طولانی امنیتی٬ انتظاری دور از ذهن است و شاید معکوس‌اش بیشتر قابل انتظار، مگر به صورت کلی نظام استراتژی را تغییر می‌داد که هیچ نشانه‌ای از این تغییر وجود ندارد".

به عقیده آقازاده٬ "توقیف بهار نشریه‌ها را محتاط‌تر و مخاطب را کمتر می‌کند و بحران اقتصادی موجود را برای روزنامه‌ها٬ کمر‌شکن‌تر می‌کند. روزنامه‌های تازه بیشتر تحت تاثیر قرار می‌گیرد٬ اگر با محافظه کاری بیشتر منتشر شود٬ از همان آغاز خواننده را از دست می‌دهند".

از سوی دیگر علی جنتی٬ وزیر ارشاد٬ در گفت‌وگو با رسانه‌ها٬ پیرامون توقیف روزنامه بهار٬ چنین موضع گرفته است: "روز چهارشنبه هفته گذشته مقاله‌ای در روزنامه بهار درج شده بود که علاوه بر اینکه نوعی تحریف تاریخ اسلام محسوب می‌شود در ایجاد اختلاف مذهبی در کشور نقش داشته است، نه تنها مقاله روز چهارشنبه حتی مقالاتی که بعدا در روز شنبه نوشته شده تا خطای روز گذشته را جبران کند در آن هم مواردی قید شده بود که نسبت به برادران اهل سنت ما تعرض‌هایی داشته طبیعتا طبق قانون هر نوع مطلبی که در مطبوعات قید شود و بخواهد مسائل مذهبی و یا اختلافات قومی و نژادی را دامن بزند بر اساس قانون با آن برخورد می‌شود، روزنامه بهار متاسفانه در طول یک سال گذشته چند تذکر کتبی گرفته بود و به آنها توجه نکرده لذا مجموعا رای هیئت نظارت بر توقیف این روزنامه بود تا به دادگاه معرفی شود".

هم‌زمان محمدرضا صادق٬ مشاور رسانه‌ای حسن روحان٬ نیز در گفت‌وگویی با وب‌سایت مجلس٬درباره توقیف بهار٬ چنین گفت: "بررسی‌های لازم در حال انجام است و طبق قانون با متخلفان برخورد خواهد شد. در صورت اثبات اهداف مغرضانه از سوی روزنامه مذکور طبق قانون اساسی برخوردهای لازم با آن صورت خواهد گرفت. بررسی‌ها همچنان ادامه دارد و هنوز نتیجه دقیقی از اهداف افراد متخلف به دست نیامده است. دولت متعهد به رعایت قانون است و در برخورد با روزنامه مذکور نیز قانون اساسی رعایت می‌شود".

دلیل توقیف روزنامه بهار٬ انتشار یادداشتی از علی‌اصغر غروی٬ از اعضای نهضت‌آزادی در اصفهان٬ پیرامون واقعه غدیرخم و مساله امامت در میان شیعیان بود. این مقاله از سوی اصول‌گرایان توهین به اصول اعتقادی شیعه توصیف شده بود.

یک روزنامه‌نگار ساکن تهران٬ در این زمینه به روز گفت: "پنجشنبه شب یعنی یک روز پس از انتشار مطلب در صفحه نخست که در قالب یادداشت منتشر شد اما خبرگزاری‌ها اصرار دارند آن را سرمقاله معرفی کنند، افرادی از قم با مدیرمسوول روزنامه تماس گرفتند و عنوان کردند که موجی علیه روزنامه در قم ایجاد شده است. آنها تاکید داشتند که حساسیت روی این مطلب هم پس از تماس ها از سایت های بولتن نیوز و مشرق با دفتر علما و مراجع ایجاد شد. در این بین همین سایت‌ها٬ تماس‌هایی هم با سایت شیعه نیوز می گیرند مبنی بر اینکه ضروری است شما هم به موج اعتراضی بپیوندید. با این حال این درخواست، مورد قبول اين سايت قرار نگرفت. بر همین اساس مسوولان سایت شیعه‌نیوز با سعید پورعزیزی٬ مدیر مسوول روزنامه بهار٬ تماس می گیرند و توصیه می‌کنند که متن عذرخواهی تهیه کنید تا ما در سایت منتشر کنیم و به واسطه آن بتوانیم جلوی موج اعتراضی را بگیريم و مانع از سیاسی شدن ماجرا شویم. پور عزیزی بعد از مشورت‌هایی٬ متن را تهیه می‌کند و بامداد روز جمعه -حدود ساعت ۱- این سایت٬ متن عذر خواهی را منتشر می‌کند. تا قبل از انتشار این متن عذرخواهی در میان سایت‌ها و خبرگزاری‌ها همه گیر و رسمی، تنها فارس آن هم در بخش آیین و اندیشه و نه در بخش سیاسی مقالات و یادداشت هایی منتشر کرده بود. بعد از انتشار متن عذر خواهی هم تنها یکی - دو مقاله انتقادی در همان بخش آیین و اندیشه فارس منتشر شد. با این حال روز جمعه٬ مسوولان بهار سخت سرگرم تهیه مطالبی در نقد مقاله منتشر شده بودند و این بار در سرمقاله هم به عذرخواهی و توضیح درباره چگونگی انتشار مطلب اختصاص پیدا کرد. توضیحاتی مشابه همان متن عذرخواهی٬ اما مطول‌تر و با تفصیل و در نقد مقاله منتشر شده و اینکه مثلا قرار بود بخش‌هایی از مقاله حذف شود٬ اما سرعت فدای دقت شد و دوباره بخش‌های اصلی به مرحله چاپ رفت. پس از انتشار شماره روزنامه شنبه که با عذرخواهی و عقب‌نشینی روزنامه همراه بود فشارها نه تنها کاهش پیدا نکرد بلکه فشارها از بخش‌های غیر سیاسی خبرگزاری‌ها٬ به بخش‌های سیاسی منتقل شد. یعنی خود همان عقب‌نشینی رسانه‌های اصول‌گرا را به پیش‌روی ترغیب کرد و تا پیش از آن اگر خیلی‌ها آن مقاله را نخوانده بودند٬ مقاله را تهیه کردند و موشکافانه آن را مورد بررسی قرار دادند. با شدت گرفتن فشارها اشتباه اول دوباره تکرار شد٬ یعنی یک عقب نشینی دیگر. مدیر مسوول روزنامه بهار با این ادعا که با تعطیلی خودخواسته ابتکار عمل را به دست گیریم و این باعث می شود نهایت برخوردی که با روزنامه شود محدود به یک تذکر شود تصمیم گرفت که دست به تعطیلی خود خواسته بزند. اما همین عقب‌نشینی حساسیت‌ها نسبت به روزنامه را دو چندان کرد و پس از انتشار اطلاعیه روزنامه مبنی بر تعطیلی خود خواسته، سایت‌ها و خبرگزاری اصول‌گرا در حمله و فشار به روزنامه یک‌پارچه شدند. پس از پیشنهاد مسوولان سایت شیعه نیوز برای تهیه متن عذر خواهی خودشان پیشنهاد دادند که مقالاتی در نقد مقاله منتشر شده ارسال می کنند. دو یا سه مطلب ارسال شد که گویا نویسندگان آن از روحانیون شناخته شده قم بودند".

او اضافه می‌کند که اعضای هیات تحریریه روزنامه بهار٬ به او گفته‌ بودند که گمان نمی‌کنند روزنامه توقیف شود٬ بلکه: "تا ظهر شنبه نهایت گمانه زنی که درباره برخورد احتمالی هیات نظارت مطرح بود٬ یک تذکر بود. از شب شنبه احتمال تعطیلی یک ماهه هم به وجود آمد. یعنی نهایت تصور دوستان٬ یک تعطیلی کوتاه مدت بود: یک یا در نهایت دو ماه".

این روزنامه‌نگار٬ پیرامون واکنش مسوولان دولت روحانی٬ به توقیف روزنامه بهار نیز چنین گفت: "موضع‌گیری این دوستان عجیب بود. اما از آن عجیب تر خوشحالی برخی مسوولان دولتی از جمله آقای صادق از این تعطیلی بود. امروز خبری شنیدم مبنی بر اینکه آقای صادق امروز در جمعی نتوانسته بود خوشحالی خودش را از این تعطیلی پنهان کند. موضوعی که واقعا درکش سخت است".

وی ادامه می‌دهد: "شما ترکیب هیات نظارت بر مطبوعات را در نظر داشته باشید: از ۷ نفر عضو این هیات چهار نفر وابسته به دولت هستند٬ یک نفر مجلس یعنی آقای مطهری٬ می ماند دو نفر: نماینده قوه قضاییه و و نماینده حوزه علمیه قم. بنابراین اگر بنای دولت بر عدم توقیف بود٬ می‌شد چنین رایی صادر نشود. اما به نظر می رسد که دولت چنین بنایی نداشت چرا که فکر می کنم این بار هم دولت همچون قضیه آقای توفیقی مرعوب فشار تندروها شده بود".

از جمله مسایل دیگری که درباره توقیف روزنامه بهار٬ باعث بروز حاشیه شد٬ موضع‌گیری محمدرضا عارف٬ در این زمینه بود. از پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری٬ در محافل رسانه‌ای از روزنامه بهار به عنوان رسانه نزدیک به محمدرضا عارف نام برده می‌شد. با این حال عارف٬ در گفت‌وگویی کوتاه با خبرگزاری‌ها٬ به انتقاد از انتشار چنین مقاله‌ای در روزنامه بهار پرداخت. وی و مسوول روابط عمومی‌اش٬ در گفت‌وگوهایی همچنین هرگونه انتساب خود به روزنامه بهار را تکذیب کرده بودند.

اکنون اما این روزنامه نگار می‌گوید: "پس از رفع توقیف روزنامه بهار و انتشار آن در دوره جدید یعنی دی ماه سال گذشته، مدیر مسوول روزنامه برای روزنامه با اسپانسرهای زیادی وارد گفتگو شد که همان ابتدا با پسر محمد رضا عارف یعنی حمید عارف از طریق یکی از دوستان آشنا می شود. حمید عارف تازه از آمریکا به تهران آمده بود٬ آن هم برای اینکه زمینه کاندیداتوری پدرش را فراهم کند. بر این اساس بین حمید عارف و سعید پورعزیزی با هدف حمایت از عارف در انتخابات ریاست جمهوری قراردادی به امضا می رسد. ابتدا سهامی میان دو طرف رد و بدل نمی شود و تنها در این حد بود که از عارف در انتخابات حمایت شود در ازای آن برخی هزینه ها از جمله وسایل مورد نیاز تحریریه و کامپیوترها و... و بخشی از حقوق توسط مجموعه عارف پرداخت شود. بعد کم کم و حدود اسفندماه قراردادها توسعه پیدا می کند به این ترتیب که ۵۵ درصد از سهم روزنامه به حمید عارف واگذار می‌شود. بر این اساس مقرر می شود که سهم بیشتری از پرداخت های روزنامه توسط عارف باشد٬ هر چند در این میان گاه اختلاف هایی به وجود آمده مبنی بر اینکه پورعزیزی هم باید در پرداخت ها سهمی داشته باشد و همین اختلافات در یک یا دو ماه منجر به تاخیر در پرداخت حقوق تحریریه شد. با این حال با پادرمیانی هایی این اختلافات فیصله پیدا می کند. اما پسر عارف با اکراه سهم خود را پرداخت می‌کرد چرا که معتقد بود باید روزنامه هر روز عکس عارف را عکس یک کند. در جلسه‌ای با حضور تحریریه روزنامه بهار با اعضای ستاد عارف٬ آقای توفیقی هم چنین درخواستی داشت. آقای صالحی‌امیری که آن زمان در ستاد عارف بود و بعد با خارج کردن برخی طرح های این ستاد به ستاد روحانی رفت٬ هم چنین اعتقادی داشت. یعنی تفکر حاکم بر دفتر عارف این بود که چون هزینه روزنامه پرداخت می شود٬ باید روزنامه تمام قد عکس و تیتر عارف را منتشر کند. قرارداد روزنامه اسما بین پورعزیزی و بنیاد امید ایرانیان بوده ولی رسما بین پورعزیزی و پسر عارف بود. در ضمن هفته گذشته هم طی قرار دادی قرار بود ۱۰۰ درصد سهام روزنامه به این بنیاد انتقال پیدا کند. بر همین اساس شورای سیاست گذاری تعیین شده بود شامل رسولی محلاتی، پسر عارف و پسر کاظم بجنوردی٬ رییس دایره المعارف اسلامی".

او ادامه می‌دهد: "واکنش ایشان هم چندان دور از ذهن نبود. آقای عارف چنین عافیت طلبی هایی را از خود زیاد نشان داده‌اند٬ نمونه اش همان نماز جمعه بعد از انتخابات. این رفتار ایشان و اعضای دفترشان هم در راستای تلاش برای ورود به انتخابات مجلس قابل تحلیل و تفسیر است. عارف و اطرافیان ایشان خواب ریاست مجلس دهم را دیده‌اند. بر این اساس نمی‌خواهند دامن‌شان به اصطلاح به ننگ مقاله بهار آغشته شود".

وی پیرامون تاثیر این توقیف در فضای رسانه‌ای کشور٬‌ می‌گوید: "من اشاره کوتاهی کردم به تاثیر عقب نشینی دولت در معرفی توفیقی به مجلس که همانطور که شاهد بودیم مجلس اصولگرا به جای آنکه پاسخ تعامل دولت را بدهد اقدام به پیش روی کرد و به صالحی امیری رای عدم اعتماد داد. این را در کنار توقیف بهار باید نشانه ای از آغاز پیش روی اصولگریان پس از خارج شدن از شوک شکست در انتخابات ارزیابی کرد. بعید است حاکمیت اجازه دهد فضایی مشابه پس از انتخابات دوم خرداد در کشور شکل بگیرد. اینکه قاضی قطبی اجازه نمی دهد روزنامه نشاط منتشر شود و اینکه هم میهن با ترس و لرز وارد عرصه می شود و پیش شماره ای را به عنوان سنگ محک منتشر می کند در همین راستا است. یعنی حاکمیت پیچ حضور دوباره رسانه های اصلاح طلب در فضای سیاسی کشور را همچون سال ۷۶ به یکباره باز نمی کند و رسانه ها به صورت قطره چکانی و یک به یک از این به بعد امکان حضور پیدا خواهند کرد. بنابراین چون بهار توقیف شده است هم میهن دیگر مشکلی برای انتشار نخواهد داشت. من فکر می کنم از این پس حداقل تا یکی دو ماه آینده باید منتظر روزنامه هایی محتاط تر از قبل بود. چرا روزنامه ها برای بقای خود سعی می کنند خودشان به خودسانسوری دست بزنند".

یک روزنامه‌نگار دیگر ساکن تهران پیرامون توقیف بهار می‌گوید: "اقای عارف سهام‌دار روزنامه هستند. سهام اصلی مال ایشان است. از اطرافیان خود هم توجه زیادی به مطالب مربوط به خود داشت که خبرها حتما منتشر شود".

وی اما پیرامون واکنش اعضای دولت به توقیف بهار٬ عقیده‌ای متفاوت دارد: "دولت روحانی با مشکلات زیادی مواجه است٬و خصوصا بحث سیاست خارجی الان در اولويت کاری دولت قرار دارد. برای مردم حضور یا عدم حضور بهار اهمیتی چندانی ندارد٬ اما مایلند که تحریم‌ها برداشته شود. روحانی اگر نتواند در اقتصاد و سیاست خارجی موفق شود٬ دولت‌اش به زمین می‌خورد. ما انتظار نداشتیم و نداریم که در یک شب همه چیز درست شود. دولت روحانی نیاز به زمان دارد. البته وزیر ارشاد می‌توانست موضع بهتری بگیرد٬ خصوصا این‌که آقای روحانی بارها مخالفت خود را این‌گونه برخوردها اعلام کرده بود. اما انتظار ما از اقای عارف بیشتر بود".

وی ادامه می‌دهد: "نمی‌خواهم با بدبینی قضاوت کنم و توقیف یک روزنامه را با بسته شدن فضا مرتبط بدانم٬ اما به نظر می‌رسد که اراده‌ای مقابل دولت شکل گرفته که در عرصه داخلی آن را با مشکل مواجه کنند. از سویی حاکمیت هم دیگر اجازه تکرار تجربه دوم خرداد را نمی‌دهد و از همان ابتدا با نشریات و رسانه‌ها برخورد می‌کند".

روزنامه‌نگار دیگری می‌گوید که اعضای تحریریه این روزنامه انتظار توقیف این روزنامه را بعد از عذرخواهی و توقف انتشار داوطلبانه این روزنامه نداشته‌اند: "کسانی که تجربه اخرین توقیف شرق را داشتند، با مقایسه فضا احتمال می دادند که برخورد نرم تری با روزنامه صورت بگیرد. از طرف دیگر فکر می کردیم با توجه به تغییر دولت، به این سرعت نخواهند فضا را امنیتی کنند یا ببندند. از طرفی با توجه به مسائل حاشیه ای بین سعید پور عزیزی به عنوان مدیر مسئول با ۴۵ درصد سهام و حمید عارف به عنوان سرمایه گذار با ۵۵ درصد سهام، فکر نمی کنیم که بهار به زودی رفع توقیف شود".

وی پیرامون اظهارنظر اعضای دولت روحانی درباره توقیف روزنامه بهار هم گفت: "تحریریه بیشتر تحت تاثیر مصاحبه های عارف و خامسیان بود تا وزیر ارشاد یا مشاور روحانی. هرچند ما سخنان وزیر ارشاد دولت اصلاحات بعد از توقیف فله ای مطبوعات را هنوز به خاطر داریم. در نهایت از نظر تحریریه این توقیف به پای دولت یازدهم نوشته نشد. حمید رضا عارف صاحب ۵۵ درصد از سهام این روزنامه بود و به بهار به عنوان ارگان رسانه ای نگاه می کرد. تا این جای کار مسئله غریبی نبود و نیست. اما او انتظار داشت هر روز عکس یا تیتر یک روزنامه به پدرش اختصاص داشته باشد، در غیر این صورت واکنش شدید نشان می داد. بارها در طی مدت همکاری، این روزنامه شاهد اعتراض او به پوشش داده نشدن اخبار پدرش بود. او از اعضای گروه سیاسی و بین الملل با نام «دشمنان پدرم» یاد می کرد. در نهایت قرار بر این شد که خامسیان، مسئول روابط عمومی، به گروه سیاسی خبر بدهد که چه اخباری را باید از عارف در روزنامه باز نشر کنیم".

وی ادامه می‌دهد: "نمی خواهم وارد بحث اعمال محدودیت برای تعداد رسانه های اصلاح طلب بشوم و فکر نمی کنم که لزوما بهار به این دلیل تعطیل شد که تعداد رسانه های اصلاح طلب از سه یا چهار روزنامه به صورت هم زمان بیشتر نشود. واقعیت این است که بهار، حتی پیش از انتخابات هم از تندروترین روزنامه ها بود. شکایت های زیادی از روزنامه شده بود. شکایت هایی که توسط مدیر مسئول حتی از تحریریه مخفی نگه داشته می شد تا به روند کار صدمه ای نزند. انتشار ان سرمقاله در حقیقت تیر خلاص بود بعد از بیشمار تیرها. هر توقیفی مسلما باعث محافظه کار شدن باقی نشریات می شود، حداقل در کوتاه مدت. اما این توقیف، خوشبختانه با انتشار چند روزنامه دیگر هم زمان شد. در صورت انتشار هم میهن، نشاط و احتمالا توسعه از زهر توقیف بهار کاسته خواهد شد".