کشف پرستش‌گاه‌های جديد و نخستين ديوار دفاعی در بم

ايسنا ـ دکتر شهريار عدل از کشف پرستش‌گاه‌های جديد و نخستين ديوار دفاعی در بم خبر داد.

اين کارشناس ميراث فرهنگی در حوزه‌ی آثار جهانی در گفت‌وگو با خبرنگار سرويس ميراث فرهنگی خبرگزاری دانشجويان ايران (ايسنا)، در آستانه‌ی هفتمين سالگرد زلزله‌ی بم در استان کرمان، اظهار کرد: در طول اين چند سال و پس از ثبت ارگ بم و منظر فرهنگی آن در فهرست ميراث جهانی در خطر، اقدامات زيادی برای نجات‌بخشی اين مجموعه‌ی تاريخی انجام شده و امسال هم هیأت‌های باستان‌شناسی با همکاری پايگاه ميراث جهانی ارگ بم فعاليت‌ها و پژوهش‌های مختلفی را انجام داده‌اند که نتايج و پيشرفت‌های خوبی حاصل شده است.

کشف چند محرابه مربوط به آيين مهری و تقديس آب و آتش

وی گفت: يکی از اين هیأت‌ها در منطقه‌ی افراز که زمين‌شناسان به آن گسل بم می‌گويند، مستقر بود. در اين منطقه که بسيار وسيع است و حدود ۲۵۰۰ هکتار وسعت دارد، پيمايش‌های سراسری خوبی انجام و تعداد زيادی از انواع محرابه (شبيه محراب مساجد) شناسايی شدند.

او با بيان اين‌که تا کنون چنين آثاری را نمی‌شناختيم، ادامه داد: اين محرابه‌ها به‌صورت يک اتاق کوچک در بدنه‌ی دره‌هايی که در گسل ايجاد شده يا به‌صورت دو محرابه کنار هم يا به‌صورت نقبی با عمق دو متر پيدا شدند و به نظر می‌رسد برخی محرابه‌های نقبی به آيين مهری و دوگانه‌ها به تقديس آب و آتش مربوط می‌شوند.

شناسايی مسير آب‌رسانی به دارزين

عدل بيان کرد: يک هیأت باستان‌شناسی ديگر هم در منطقه‌ای بين بيدران و دارزين در محدوده‌ی شمال غربی بم حضور داشت. در اين منطقه يک محوطه‌ی وسيع پيدا شد که ممکن است يک باغ عظيم يا چيزی شبيه آن بوده باشد. البته پيش از اين هم جوی بزرگی شبيه نهر شناسايی شده بود که آب را به دارزين می‌رساند. اين موضوع يک اتفاق مهم بود، چراکه در منابع تاريخی به عظمت و زيبايی دارزين به‌عنوان يک شهر اشاره شده، ولی هيچ‌گاه مشخص نبود آب اين شهر با اين همه توصيف از کجا و از چه طريقی تأمين می‌شده است.

او يادآوری کرد: در حال حاضر خرابه‌های شهر دارزين که به صدر اسلام و دوره‌ی پيش از مغول مربوط است، باقی مانده‌اند.

اين کارشناس در ادامه‌ی گفت‌وگوی خود به فعاليت هیأت باستان‌شناسی ديگری در منطقه‌ی شمال شرقی گسل بم اشاره و اظهار کرد: در اينجا علاوه بر خواناسازی کامل بخش فوقانی ديوار کهن ارگ، آثار ارزشمندی کشف شدند.

هسته‌ی اصلی ديوار دفاعی بم تاريخ‌گذاری می‌شود

عدل در اين‌باره توضيح داد: ديوار ارگ بم به ظاهر يک ديوار است، ولی در حقيقت از پوسته‌های مختلفی تشکيل شده که در دوره‌های مختلف اضافه شده‌اند و ديوار به اين ترتيب قطور شده است. در پژوهش‌های جديد در بخش مغزی نخستين ديوار ارگ، پيشرفت‌های زيادی حاصل شده و از آنجا که علوم جديد اجازه‌ی استفاده از فنون پيچيده را برای تاريخ‌گذاری خشت می‌دهند، هیأت باستان‌شناسی بم نمونه‌برداری‌های لازم را انجام داده است تا تاريخ دقيقی برای شکل‌گيری ديوار ارگ يا حتا بخش حاکم‌نشين ارائه شود. البته چنين بررسی و آناليزی فقط در سه آزمايشگاه در دنيا انجام می‌شود و اکنون منتظريم مسأله‌ی ارزی اين کار با کمک دفتر يونسکو در تهران حل شود.

او همچنين گفت: در ارگ بم حدود شش‌هزار سال پيش، استقرارهايی وجود داشت که اين لايه حدود ۱۰ متر زير سطح فعلی بم است. از آن دوره به بعد به‌طور مرتب لايه‌هايی اضافه شده‌اند و تا اوايل قاجار ادامه دارند. بنابراين تشخيص اين‌که کدام قسمت در چه دورانی ساخته شده، بسيار پيچيده و مشکل است. اميدواريم اگر اين آزمايش‌ها انجام شود، برای بخش بالای حاکم‌نشين، تاريخی از دوران هخامنشی را به‌دست آوريم.

اين کارشناس در بخش پايانی گفت‌وگوی خود بيان کرد: سازمان نقشه‌برداری کشور در روزهای آينده انجام پروژه‌هايش را روی منظر فرهنگی بم از سر خواهد گرفت. اين اقدام امکان ادامه‌ی تهيه‌ی نقشه‌های بم را با مقياس يک‌پانصدم فراهم می‌کند. علاوه بر آن، اکنون با استفاده از عکس‌های يک‌بيست‌هزارم دهه‌ی ۱۳۴۰،‌ در حال بازسازی منظر فرهنگی بم در ۵۰ سال قبل هستيم. پيش از آن‌که ازدياد جمعيت، صنعتی شدن منطقه و حفر چاه‌های عميق، شکل منظر فرهنگی بم را تغيير دهد.

او اضافه کرد: اين فعاليت‌ها به ما اجازه می‌دهد تا نقشه‌های يک‌پنج‌هزارم را بتوانيم تهيه کنيم تا بخشی از آثار که اکنون ديگر وجود ندارند بازيابی شوند. اگر در سال‌های آينده، کار همچنان موفقيت‌آميز باشد به‌زودی به يک تعريف مناسب از منظر فرهنگی بم خواهيم رسيد.