ايران دست کم روزی ۳۰ بار می لرزد

حوادث - خبرآنلاين ـ اين روزها کشور ما خيلی می لرزد ،از زلزله بوشهر بگيريد تا زلزله ۷ ريشتری بدون تلفات سيستان و زلزله اصفهان و .....

مريم صدرالادبايی-زهرا تالانی:.اين توالی زلزله ها سبب ترس و نگرانی بسياری از مردم شده است و البته در کنار ترس شايعات زيادی را هم به همراه داشته است مثل اينکه اين زلزله ها به خاطر فعاليتهای اتمی و يا هارپ است.ما هم اين شايعات را در ميزگردی با حضور دکتر مهدی زارع معاون پژوهشی پژوهشگاه زلزله شناسی و مهندسی زلزله و دکتر حميد زعفرانی کارشناس اين موسسه مطرح کرديم :

آقای دکتر زارع اين زلزله های پشت سر هم چرا و چگونه رخ می دهد و نشانه چه هستند؟به بيان ساده تر چرا اينقدر کشور ما می لرزد؟
زارع: در گذشته هم بوده که زلزله هايی پشت سر هم اتفاق بيفتد اما اتفاقاتی سبب شد که بعد از اين زلزله ها، فضای روانی تشديد شود ،يکی زلزله بوشهربود که در نزديکی نيروگاه اتمی اتفاق افتاد و همه تصور کردند که انفجار يا امتحان هسته ای بوده است. اتفاق بعد اين بود که به فاصله حدود يک هفته زلزله ۷.۷ ريشتری اتفاق افتاد که عمق زياد داشت.اين زلزله سبب شد تا دهلی نو هم بلرزد و بيشتر از ۱۰۰ ميليون نفر در دنيا اين زلزله را احساس کردند و برای همين بسيار جلب توجه کرد.اما از نظر علم زلزله شناسی اين تواليها طبيعی است و نبايد نگران شد.مثلا زلزله ۹ شهريور دشت بياض موجب حرکت گسل فردوس و منجر به زلزله ۱۰ شهريور فردوس شد.از سوی ديگر،در مناطقی که زلزله رخ داده است، همچنان امکان وقوع پس لرزه وجود دارد؛ به طوری که پس از وقوع زلزله های با بزرگای ۷ تا حدود يک سال و زلزله های با بزرگای ۶ ريشتر، تا حدود ۶ ماه، انتظار رخ دادن پس لرزه وجود دارد و به همين ترتيب هرچه بزرگای زلزله کمتر باشد، پس لرزه های بعدی در دوره زمانی کوتاه تری رخ می دهد.زيرا در منطقه‌ای که در آن زلزله رخ داده است ممکن است گسل ديگری وجود داشته باشد که با يکديگر متصل باشند از اين رو حرکت يکی از اين گسل‌ها موجب حرکت در ديگری خواهد شد.

بنابراين نمی توان اين زلزله ها را به هم ربط داد؟

زارع: درنهايت همه اين زلزله ها که در اين دو هفته رخ داده اند را بايد به عنوان هشدارهای به نسبت کم خسارت و در عوض با داده های علمی بسيار و آگاهی بخش تلقی کنيم. دانشمندان بايد بر روی داده ها و اطلاعات اين زمين لرزه ها با دقت کار کنند تا خود را برای رويدادهايی که می تواند در مناطق لرزه خيز و پر جمعيت ما رخ دهند آماده کنند.اما اينکه بخواهيم زلزله منطقه زاگرس در سيستان را به زلزله بوشهر و تسوج متصل و مرتبط بدانيم امکان پذير نيست. چون بوشهر تا سيستان هزار و ۲۰۰ کيلومتر فاصله دارد و ممکن نيست که حرکت گسل در بوشهر منجر به حرکت گسل در سراوان شود.
زعفرانی: زلزله‌هايی که در استان‌های بوشهر و سيستان و بلوچستان به وقوع پيوست، به هم مرتبط نيستند اما به طور کلی منطقه زاگرس لرزه‌خيزی زيادی دارد و تعداد و تکرار زلزله‌ در اين منطقه زياد است.به دليل ويژگی گسل‌ها در منطقه زاگرس از ميناب در منتهای جنوب شرقی اين رشته کوه‌ها تا مريوان و استان کردستان و شمال عراق لرزه‌خيزی بسيار زياد است.همچنين زلزله به ماه و فصل مرتبط نيست و اينکه برخی عوام فصل بهار و تابستان را زمان وقوع زلزله می‌دانند مسئله‌ای بسيار غير منطقی است و آمار نشان می‌دهد که در فصول مختلف زلزله‌ها با بزرگای متفاوت رخ داده است.

در اين مناطقی که زلزله آمده دليل تکرار زلزله‌های بالای چهار ريشتر چيست و آيا ممکن است، زلزله بزرگ ديگری در پيش باشد ؟
زعفرانی: کشورمان دست‌کم روزی ۳۰ بار می‌لرزد، اما مردم بيشتر اين زلزله‌ها را احساس نمی‌کنند و بی‌خبر می‌مانند تا وقتی که لرزش ناگهانی زمين غافلگيرشان کند.نگاه من اين پس لرزه‌ها کاملا طبيعی است و انتظار داريم تا ماهها ادامه داشته باشد. اما همان گونه که آمار و ارقام نشان می‌دهد، به مرور اين لرزه‌ها از نظر تعداد و اندازه کم خواهند شد.

آيا زلزله های اخير به تکنولوژی هارپ ربطی دارد؟ اين روزها شايعه دراين مورد زياد شنيده می شود.
زارع:هارپ يک فناوری است که در آمريکای شمالی مورد استفاده است اما با اين فناوری نمی توان زلزله های مهمی مانند زلزله بوشهر در ۹ آرويل ۲۰۱۳ يا زلزله سراوان در ۱۶ آوريل ۲۰۱۳ ايجاد کرد. چون مثلا زلزله سراوان در ژرفای ۶۳ کيلومتری رخ داده است و هيچ بشری در هيچ جا نتوانسته پديده ای طبيعی در اين ژرفا را تحريک کند يا برآن اثر بگذارد. اثر بشر از طريق هارپ يا فناوری های ديگر معمولا بر پديده هايی است که در سطح زمين يا نزديک آن رخ می دهند و بنابراين اغراق در اين مساله به شبه علم و طرح مسائل غير علمی و باورهای غير وااقع بينانه می انجامد. ضمنا پديده ای مانند زلزله ها از نظر اندازه و مکانيسم امروزه توسط ده ها، صدها و گاه هزاران ايستگاه لرزه نگاری در جهان ثبت و رصد می شوند و اينطور نيست که کسی بتواند با نظريه های خيالی آنها را توضيح دهد.

زعفرانی:قدرتی که يک بمب اتمی دارد با زلزله سيستان از نظر عددی قابل مقايسه نيستند که بشر بتواند زلزله ايجاد کند و اين تخيل است.امريکا هم اين امکان را ندارد و اگر می توانست برای خودش استفاده می کرد.و مثلا در مناطق زلزله خيزش زلزله مصنوعی باشدت کم ايجاد می کرد تا از بروز زلزله های به بزرگای زياد جلوگيری کند اما چنين توانايی ندارد ماتنها اين امکان را داريم که شبيه سازی زلزله کنيم تا خسارتها را پيش بينی کنيم و اين نهايت دانشی است که بشر در مورد زلزله دارد و تقريبا در تمام دنيا به اين شکل است.

يک شايعه ديگر که در اين چند وقت بسيار شنيده شد،اين بود که اين زمين لرزه‌ها ناشی ازفعاليت های اتمی است؟
زارع :ببينيد در جواب اين پرسش که اصلا زلزله مصنوعی ممکن است يا خير، بايد بگويم بله! ممکن است اما در سطح بسيار کوچک و محدود، يعنی شايد بتوان رد فعاليت‌های انسانی را در لرزش‌هايی با بزرگی ۱ يا ۱.‌۵ ريشتر ديد اما دقت کنيم که يکی از نقاطی که در رصد زلزله‌ها مورد توجه قرار می‌گيرد، عمق کانون زلزله است. اينجاست که بايد پرسيد آيا ممکن است بشر به اين توانايی رسيده باشد که مثلا در عمق ۹ کيلومتری زمين در منطقه حومه ورزقان فعاليت داشته باشد؟ آن هم با دانستن اين نکته که بيشترين عمقی که توسط بشر حفاری شده، مربوط به دو چاه حفاری شده در کاليفرنيای آمريکا است که ۹ و ۱۱ کيلومتر عمق دارند.بنابراين اين امکان ندارد. و نکته ديگر اين که شدت و نوع زلزله ناشی از فعاليت های بشری مثلا انفجار کاملا با زمين لرزه متفاوت است و مطمئنا اين تفاوت را نه تنها ما که مراکزی مانند مرکز زمين شناسی امريکا هم ثبت می کنند و وقتی لرزشی به عنوان زمين لرزه به ثبت می رسد مطمئننا رلزله است.يعنی وقتی لرزشی در زمين اتقاف می افتد ايستگاههای لرزه نگاری لرزشی را که ثبت می کنند امکان تشخيص آنکه توسط انفجار بوده يا زمين لرزه را دارند و همينطوری نمی توان اظهار نظر کرد که آزمايش هسته ای بوده است.اين امکان هم در مرکز ما و هم در مرکز لرزه نگاری آمريکا وجود دارد.حتی انفجار معادن هم ثبت و از ساير انفجارها و لرزشها تفکيک می شود.

اينکه گفته می شود اين زلزله ها به تخليه انرژی زمين کمک می کند و خطر زمين لرزه های بزرگ را کم می کند صحت دارد؟يعنی انرژی زمين را تخليه می کند؟
زعفرانی:هر واحد بزرگی که زياد می شود تقريبا ۳۰ برابر انرژی زلزله اضافه می شود،اگر يک زلزله ۴ ريشتری را با زلزله ۶ ريشتری مقايسه کنيم،در زلزله ۴ ريشتری هزار برابر انرژی بيشتر است يعنی اگر بخواهيم مقايسه کنيم هزار زلزله ۴ ريشتری بايد اتفاق بيفتد تا به اندازه زلزله ۶ ريشتری باشد که عملا امکان پذير نيست يعنی اگر در تهران انتظار زلزله ۶ ريشتری داريم چند زلزله ۴ ريشتری بايد اتفاق بيفتد که زلزله ۶ ريشتری را ايجاد می کند.اما نکته اين است که اين زلزله های کوچک به تخليه انرژی کمک می کنند.يعنی با وقوع زمين لرزه های کم ريشتر، در واقع انرژی اضافی زمين تخليه می شود و اين پديده احتمال بروز زلزله هايی با ريشتر بالا را کاهش خواهد داد. زلزله‌های اخير امکان وقوع زلزله در آنها را بيشتر نکرده است، اما مردم سراسر ايران بايد هميشه آماده باشند، چون کشورمان بيش از ۱۰۰ گسل لرزه‌خيز دارد که هر کدام ممکن است دچار لرزش شود و بنابر اين احتمال وقوع زلزله در هر نقطه از کشور که روی گسلی لرزه‌خيز واقع شده، وجود دارد.
زارع:در صد سال اخير يعنی از سال۱۹۰۰ تا ۲ هزار، ۲۰زلزله بزرگ بالای ۷ ريشتر ثبت شده است.تقريبا هر دهه در گستره فلات ايران دو زلزله بزرگ پيش بينی می کنيم.۱۶ سال بود اين زلزله بزرگ را نداشتيم ،بنابراين اين اتفاق که در پوسته افتاده طبيعی است.

چرا موسسه زمين شناسی آمريکا زودتر اين موضوع را اعلام می کند وچرا زلزله ها توسط مراکز مختلف، متفاوت گزارش می شود؟
زعفرانی:ما يک آيين نامه ای در موسسه داريم که زلزله های بالای ۴ ريشتر را بايد با کمی تاخير و دقت اعلام کنيم.اگر نه ما هم در همان ساعات اوليه مطلع می شويم اما با کمی تامل اعلام می کنيم.چون اگر بعدا بخواهيم اصلاح کنيم برای مردم شائبه هايی اتفاق می افتد.

زارع:اينکه معمولا رسانه های خارجی زودتر از ما اخبار زلزله را اعلام می کنند يکی به خاطر سرعت کم اينترنت در ايران است و ديگری اين است که در سازمان زمين شناسی ايالات متحده اطلاعات لرزه ای را از مجموعه ای از ايستگاههای لرزه نگاری در سراسر جهان در يافت می کند، بنابراين حتی در صورت نبود ايستگاه در يک کشور امکان تعيين محلو بزرگا برای زلزله ۴ به بالا را برای بيشتر نواحی زمين دارند. البته در داخل ايران و بيشتر نواحی مرکزی، جنوبی، غربی و شمال غربی کشور در صورت امکان ارتباطی سريع انتظار می رود که موسسات داخلی زلزله هايی که در داخل اين محدوده رخ می دهند را سريعتر اعلام کنند.