هجوم ريزگردهای نمکی درياچه اورميه با گرم شدن هوا

ولی خليلی ـ روزنامه بهار ـ چند وقتی می‌شود درياچه اورميه آخرين نفس‌هايش را می‌کشد اما اين نفس‌های آخر سرانجام صدای همه نمايندگان مجلس را هم درآورده است؛ اگرچه صدای مردم در اين سال‌ها گم شده بود و به گوش کسی نرسيد. اين نفس‌های آخر تنها شامل بزرگ‌ترين درياچه داخلی کشور نمی‌شود؛ زيرا نفس‌های جانوران، گياهان، مزارع، روستاها و به‌طور کلی شرايط اقليمی و جانوری منطقه را هم به شماره انداخته است.

حالا هم که فصل گرماست، آب بيشتری از درياچه تبخير و نمک بيشتری هم توليد می‌شود؛ به همين دليل مهم‌ترين مسئله و تهديد، ريزگردهای نمکی است که در پی خشک شدن دومين درياچه آب‌شور دنيا به دشت‌ها و شهرهای اطراف آن هجوم می‌آورد. خشک شدنی که به گفته حسن عباس‌نژاد، مديرکل محيط‌زيست آذربايجان‌غربی تا به حال به ۷۰‌درصد رسيده است. به عبارتی ۳۰۰‌هزار هکتار از مساحت کل درياچه اورميه به شوره‌زار تبديل شده است.

در اين شرايط نمک‌های درياچه که ظاهرا شکل سنگ هستند، فرسايش و تبديل به پودر می‌شود و با جريان هوا هم پخش خواهد شد. از طرف ديگر هم هر ساله ريزگردهايی از سوی کشورهای سوريه، ترکيه، عراق و عربستان وارد کشور می‌شود که تا هندوستان هم می‌تواند پيش‌روی کند. ولی مسئله مهم اين است که اين ريزگردها بدون نمک هستند ولی زمانی که با نمک‌های درياچه خشک شده اورميه ترکيب شود، می‌تواند باغ‌ها، درخت‌ها و محصولات زراعی اهالی منطقه را از بين ببرد. حتی اين فرآيند می‌تواند باعث شور شدن آب‌های زيرزمينی هم شود.

با اين‌که خشک شدن بزرگ‌ترين درياچه داخلی کشور اثرات منفی بسياری دارد از جمله اين‌که به گفته کارشناسان می‌تواند زندگی هفت تا ۱۲‌ميليون نفر را درگير کند ولی همچنان به احيای آن توجهی نمی‌شود. برای اولين‌بار از سال ۸۸ مديرعامل سازمان آب منطقه‌ای آذربايجان غربی گفت سطح آب درياچه، ۶۲سانتی‌متر کاهش داشته است و بايد کاری برای درياچه انجام شود. ولی با اين حال، تنها به سدهايی که روی رودخانه‌های اين درياچه بود اضافه شد. الان هم ۳۵ سد روی اين رودخانه‌ها احداث شده است.

مهدی عيسی‌زاده، نماينده مردم مياندوآب، در اين‌باره می‌گويد: «وزارت نيرو و سازمان محيط‌زيست حساسيتی درباره خشک شدن درياچه اورميه از خود نشان نمی‌دهند. مردم منطقه آذربايجان از مسئولان دلگير و گلايه‌مند هستند و اين بی‌توجهی‌ها را عمدی می‌دانند. به گفته او، با وجود اين مشکل، جمعيت منطقه که برای امرار معاش جايی را ندارند، مجبور هستند منطقه را ترک کنند و درواقع کوچ مردم از محل زندگی‌شان آغاز می‌شود و درنهايت متاسفانه منطقه‌ای کويری در دل آذربايجان غربی به وجود می‌آيد.»به گفته او اين مسئله با اين وضعيت حل نمی‌شود. قرار بود که وزارت نيرو آب رودخانه ارس را برای نجات درياچه انتقال دهد که عملی نشد. از طرفی قرار بود که يک‌ميليون مترمکعب آب در سه فاز به درياچه اورميه منتقل کنند که بازهم اين کار عملی نشد. البته اعتباراتی به اين منظور در نظر گرفته شد که کفاف مسائل مربوط به انتقال آب رود ارس به درياچه اورميه را هم می‌کرد. عيسی‌زاده ادامه می‌دهد: «شايد اگر دولت بعدی بيايد و با جديت اين موضوع را پيگيری کند، مسئله حل شود. البته ما خسته نمی‌شويم و غفلت نمی‌کنيم.» او همچنين ادامه می‌دهد: «ما از وزير نيرو سوال کرديم، در کميسيون کشاورزی هم مطرح شد ولی باز هم کار به جايی نرسيد. مردم که دستشان به جايی بند نيست. به نوعی اگر مسئولان، مردم را قبول داشتند که کار به اينجا نمی‌کشيد. از طرف ديگر هم ما با نمايندگان تبريز مشکل داريم. نمی‌دانيم چرا آن‌ها همراهی نمی‌کنند. شايد هم می‌خواهند درياچه اورميه ويران شود.»در چند سال گذشته تقريبا همه نمايندگان اورميه در مورد مشکل بزرگ‌ترين درياچه داخلی کشور، شکايت کرده‌اند و پيگير بوده‌اند. نادر قاضی‌پور، نماينده مردم اورميه، می‌گويد: «از زمان مشکل درياچه، تذکر داديم، طرح داده‌ايم، بحث کرده‌ايم،
به عبارتی هرکاری که از دستمان برمی‌آمد انجام داده‌ايم، از اين جا به بعد کار دست دولت است که البته او هم کاری نمی‌کند.» او همچنين درباره همراهی نمايندگان تبريز و آذربايجان شرقی ادامه می‌دهد: «اولين شهرهايی که مورد هجوم ريزگردهای نمکی قرار می‌گيرند، شهرستان‌ها آذربايجان‌شرقی، عجب‌شير، ملکان و تبريز هستند. بايد به تبريزی‌ها بگويم که به‌هوش باشند، زيرا بعضی از نمايندگان اين شهر، اعتبار احيای درياچه اورميه را برای آبياری دشت گلفرج جلفا هزينه می‌کنند. بايد ديد که چه کسی مالک اين زمين‌هاست؟ کدام نماينده پيگير است؟» او همچنين می‌گويد: «از خدا بترسيد، ۷۰‌درصدش تبعات خشک شدن درياچه اورميه، مربوط به آذربايجان شرقی است و ۳۰‌درصدش به اورميه و آذربايجان غربی مربوط می‌شود، زيرا وزش باد از غرب به شرق است.»

درباره آبياری دشت گلفرج جلفا، عيسی‌زاده هم می‌گويد: «اين خبر صحت دارد. البته گويا اراضی اين منطقه برای سازمان منابع طبيعی و کشاورزان است. ولی چون نمايندگان تبريز درخواست کرده‌اند، آب رودخانه ارس از اين منطقه عبور می‌کند که البته تنها در اين صورت، کويری ايجاد و کويری ديگر ‌آباد می‌شود. زيرا در اين صورت هيچی از آب رودخانه ارس به درياچه اورميه نمی‌رسد و تمامش در اين دشت مصرف می‌شود.»

بحث رودخانه ارس و اقدامات نمايندگان تبريز که می‌شود، محمد اسماعيل سعيدی، رييس مجمع نمايندگان آذربايجان شرقی، می‌گويد: «اين مسئله بيشتر موضع‌گيری سياسی است. زيرا اصلا اين طور نيست که نمايندگان تبريز کمک نکنند. زيرا بيشتر مشکل خشک‌شدن درياچه اورميه، خطرات زيست‌محيطی، خشک‌شدن باغ‌ها و عمده تاثيرش متوجه مردم آذربايجان شرقی است.» به گفته اسماعيلی، اين‌که گفته می‌شود نمايندگان تبريز اعتبار احيای درياچه اورميه و آب رودخانه ارس را جای ديگری خرج می‌کنند مغلطه است. او دراين‌باره ادامه می‌دهد: «اين طرح از ابتدا اشتباه به مردم گفته شد. در مجلس هشتم هم بررسی شد و نمايندگان دوره قبل هم پيگير ماجرا بودند و برايش هم بودجه و اعتبار تعيين کردند. ولی مسئله اصلی اين است که پروژه آبرسانی تنها برای تامين آب کشاورزی بخشی از دشت‌های تبريز، مرند، جلفا و شبستر بوده است. به عبارتی در آن زمان مطرح نبود که آب رود ارس برای احيای درياچه اورميه باشد، البته بحث تقويت درياچه مطرح بود ولی نه اين‌که به‌طور مستقيم اين آب به درياچه ريخته شود.

با اين حال، بعضی از آقايان اين موضوع را دستاويز قرار داده‌اند.» به گفته او برای حل اين مشکل راه‌حل‌هايی زيادی پيشنهاد شده، از جمله انتقال آب از درياچه خزر، استفاده از فناوری‌های جديد برای ايجاد باران، تغيير الگوی کشت. با تمام اين راه‌حل‌ها ولی کارشناسان عقيده ديگری دارند. اسماعيل کهرم، کارشناس محيط‌زيست، در اين‌باره می‌گويد: «اگر نماينده‌های مجلس از روز اول که بحث خشک شدن درياچه اورميه به‌وجودآمده با هم هماهنگ بودند، اين مشکل تا به حال حل شده بود. البته ما تمام اين مسائل را ۱۰ سال پيش پيش‌بينی کرده بوديم.» به گفته کهرم، تنها راه‌حل اساسی برای احيای اورميه اين است که سدهايی که روی رودهای اصلی اين درياچه ساخته شده است جمع شود؛ زيرا ارزش درياچه اورميه، صدها برابر بيشتر از اين سدهاست. همين‌طور در حال حاضر ۲۳‌هزار چاه در اطراف اين درياچه زده شده است که آب درياچه را کاملا می‌کشد. او ادامه می‌دهد: «اگر به اين ۱۳‌هزار چاه و ۳۵ سدی که ايجاد شده جمع شود، درياچه در عرض سه يا چهار سال احيا می‌شود.»