نيويورک در تسخير پيشگامان هنر ايران

روزنامه شرق ـ پرويز براتی . سحر آزاد ـ سپتامبر ماه هنر ايران است. در کنار بی‌شمار نمايشگاه‌های ريزودرشتی که در اين ماه در سراسر جهان برپاست سه نمايشگاه مهم هم روزهای پنجم و ششم سپتامبر (۱۴ و ۱۵ شهريور) در سه‌گالری و مرکز هنری نيويورک افتتاح شده است؛ تا جايی که می‌توان گفت اين شهر در تسخير هنر ايران قرار گرفته است. موفقيت‌های پی‌درپی ايران در حوزه هنرهای تجسمی به‌خصوص نقاشی در هفت‌سال گذشته مديون تلاش بخش خصوصی مرتبط با هنرهای تجسمی است و البته فروش فوق‌العاده آثار هنرمندان پيشگام هنر نقاشی و مجسمه‌سازی ايران در حراج‌های کريستيز و ساتبيز. همه اينها باعث شده هنرمندان تجسمی ايران در حال حاضر همان جايگاهی را در جهان و مراکز معتبر هنری به‌دست آورند که در دهه‌های پيش، سينمای ايران حاصل کرده بود.

«راکفلر»‌ها اين‌بار ميزبان ۲۶ هنرمند ايرانی
انجمن آسيايی در خيابان هفتادم نيويورک واقع است. اين انجمن ۵۷ سال پيش توسط خاندان پرنفوذ و قدرتمند «راکفلر» تاسيس شد. موزه اين انجمن هر سال پذيرای نمايشگاه‌های بسيار مهمی با محوريت هنر شرق دور، هند و خاورميانه می‌شود. «ايران مدرن» يکی از آنهاست: اين نمايشگاه بزرگ از هنر مدرن ايران مربوط به آثار خلق شده حدفاصل دهه‌های ۵۰ تا ۷۰ ميلادی است که از ششم سپتامبر ۲۰۱۳ تا پنجم ژانويه ۲۰۱۴ قابل تماشا خواهد بود. اين نمايشگاه با عرضه بيش از صد اثر از ۲۶هنرمند، به روشن‌کردن آثار کمتر شناخته شده ايرانی کمک خواهد کرد. نقاشی، مجسمه، کارهای کاغذی و عکاسی، به‌صورت موضوعی در اين نمايشگاه سازمان‌دهی شده تا پيدايش مدرنيزاسيون در ايران برای جهانيان به تصوير کشيده شود. مسوولان اين نمايشگاه، آثار را از کلکسيون‌های عمومی و خصوصی معتبر آمريکا، هشت کشور اروپايی و همچنين خاورميانه امانت گرفته‌اند. کلکسيون‌گری آرت گالری (Grey Art Gallery)، کلکسيون هنر دانشگاه نيويورک، کلکسيون هنر جی پی مورگان چيس (JPMorgan Chase)، موزه هنر مدرن نيويورک (MOMA)، تيت (Tate) و لندن از مهم‌ترين موسسات و مراکزی هستند که آثار خود را برای ارايه در اين نمايشگاه به امانت داده‌اند. مليسا چو که مجری و مدير موزه انجمن آسيايی است، در گفت‌وگويی اختصاصی به «شرق» درباره اين رويداد مهم گفت: «برای درک هنر معاصر ايران، ضرورت دارد ابتدا اين دوره تاريخی که در آن هنرمندان، پايه‌های مدرنيسم را بنا گذاشتند، درک شود. اگر از موضوعات سياسی حال حاضر جهان بگذريم، نمايشگاه‌هايی مانند هنر مدرن ايران، برای پرورش ذهن‌ها در مفاهمه بهتر از تاريخ ايران، اقدامی حياتی محسوب می‌شوند.»
نمايشگاه مزبور، آثار اين هنرمندان را به نمايش گذاشته است: پرويز تناولی، محمد احصايی، عباس کيارستمی، احمد عالی، مسعود عربشاهی، سياوش ارمجانی، منير شاهرودی فرمانفرماييان، منصور قندريز، مارکو گريگوريان، قاسم حاجی‌زاده، ناهيد حقيقت، بهمن جلالی، رعنا جوادی، رضا مافی، ليلی متين دفتری، اردشير محصص، بهمن محصص، نيکی نجومی، هوشنگ پزشک‌نيا، فرامرز پيل‌آرام، بهجت صدر، ابوالقاسم سعيدی، سهراب سپهری، محسن وزيری‌مقدم، منوچهر يکتايی و حسين زنده‌رودی.
نمايشگاه «ايران مدرن»، به سرپرستی چند پژوهنده مستقل يعنی فرشته دفتری و ليلا س. ديبا برپا شده. اين نمايشگاه به‌صورت موضوعی و در بخش‌های زير سازمان‌دهی شده است: سقاخانه - نگاهی به سبک نئوسنتی ملهم از فولکلور و فرهنگ عامه ايرانی؛ انتزاع و خوشنويسی (کاليگرافی)، با تمرکز مونوگرافيک بر هنرمندان منتخب در هر بخش. همچنين يک اتاق بايگانی به ارايه پس‌زمينه‌های تاريخی، سياسی و فرهنگی آن دوره می‌پردازد که شامل اسناد اصلی، پوسترها، حوادث و رويدادهای سياسی کليدی آن زمان می‌شود. همچنين کاتالوگ تصويری فاخری در اين نمايشگاه ارايه شد که حاوی مقالاتی از پژوهشگران و انديشمندان پيشرو در هنر ايرانی، هنر مدرن، و منتقدان فرهنگی است. کتاب ۲۵۶ صفحه‌ای توسط موزه انجمن آسيايی منتشر و توسط انتشارات معروف دانشگاه ييل (Yale University)، نيوهاون و لندن توزيع شده است. ليلا س. ديبا درباره اهداف برپايی اين نمايشگاه به «شرق» می‌گويد: «از آنجا که همه ما دوستداران هنر ايران هستيم، به نوعی می‌خواستيم از اين طريق هنر اين قرن شناخته شود. پيش از اين نمايشگاه‌هايی در رابطه با هنر معاصر ايران در آمريکا برپا شده، اما هيچ‌گاه نمايشگاهی مفصل راجع به پيشگامان اين هنرمندان روی ديوار نرفته، بنابراين هدف ما از تشکيل چنين نمايشگاهی، معرفی جامع هنرمندان ايرانی است.» به گفته ديبا، به‌رغم برپايی يک نمايشگاه از هنرمندان ايرانی در نيويورک قبل از انقلاب و برپايی چند نمايشگاه ديگر، هنوز اطلاعات مردم آمريکا از هنر ايران بسيار محدود است و ايده برپايی چنين نمايشگاهی از وجود همين ضعف شکل گرفته. همراه با نمايشگاه هنر مدرن، انجمن آسيايی مجموعه‌ای از برنامه‌ها را در نظر گرفته از جمله: ملاقات با «گلی ترقی» راجع به مجموعه جديد داستان‌های کوتاه خود، «بانوی انار و پسرانش» (۲۸ اکتبر) و اجرای موسيقی توسط «کيهان کلهر» و «علی بهرامی فرد» (۱۶ نوامبر).

پولاک و باسکيه در کنار زنده‌رودی و مشيری
اما يک روز قبل از افتتاحيه نمايشگاه «ايران مدرن» در انجمن آسيايی، نيويورک شاهد يک رويداد هنری ديگر مرتبط با هنر ايران بود. نمايشگاهی «کاليگرافيتی» (Calligraffiti) از پنجم سپتامبر به مدت يک‌ماه در گالری ليلا هلر برگزار شده است. اين نمايشگاه ترکيبی از هنر گرافيتی و کاليگرافی يا خوشنويسی است. ليلا هلر به‌عنوان مدير گالری در اين‌باره به وال‌استريت ژورنال گفت: «اين آثار ارتباط ميان جنبش‌های هنر در سراسر فرهنگ است که از فرآيندهای خلاقانه يکديگر بهره گرفته‌اند. همان‌طور که جنبش گرافيتی از آشفتگی‌های اقتصادی و اجتماعی دهه ۱۹۷۰ در نيويورک پديد آمده است. جای تعجب نيست که الان هم هنر خيابانی در سراسر خاورميانه‌روبه‌رشد است. خوشنويسی به‌عنوان شکلی از هنر، بخشی از حافظه جمعی در خاورميانه است که همچنان درحال تکامل است. در حال حاضر ما شاهد گفت‌وگو ميان اين جنبش‌ها هستيم که بدون شک نشانه‌های آن در تاريخ باقی مانده است.» در اين نمايشگاه ۵۰ اثر از چهره‌هايی معروف مانند جکسون پولاک، لی راسنر، کيت هرينگ و ژان ميشل‌باسکيه در کنار هنرمندانی ايرانی همچون حسين زنده‌رودی، فرهاد مشيری و پوران جين‌چی به نمايش گذاشته شده است. در بخش ديگر گزارش وال‌استريت ژورنال، روند خوشنويسی از دوران گذشته مورد بررسی قرار گرفته و عنوان شده که در دوره‌های گذشته خوشنويسان و کاتبان کلمات را رونويسی می‌کردند اما در دوران مدرن با ظهور جنبش‌هايی مانند دادا، سوررئاليسم و اکسپرسيونيسم انتزاعی، عناصر زبانی و نوشتاری به‌صورت انتزاعی در آثار گنجانده شدند. هنرمندان معاصری هم مانند حسين زنده‌رودی، پرويز تناولی، هديه شفيعی و پوران جين‌چی خطوط عربی سنتی را برای خلق نوعی از آثار انتزاعی در کارهايشان به‌کار گرفتند و رنگ و شعر را به آن افزودند.

نيويورک، «شيرين» می‌شود
نمايش آثار هنرمندان ايرانی به اين رويدادها محدود نمی‌شود. پنجشنبه‌شب برابر با پنجم سپتامبر شعبه گالری شيرين نيويورک با آثاری از هنرمندان مطرحی چون پرويز تناولی، فريدون آو، فرشيد مثقالی، فرح اصولی، گيزلا وارگا‌سينايی، پرستو فروهر، ياشار صميمی‌منفرد، مهرداد افسری، فرناز ربيعی‌نژاد، ايمان صفايی، فرشيد ملکی، شهريار احمدی، شاهپور پوريان صفی‌الدين‌امامی، آويش خبره زاده و ترلان رفيعی افتتاح شد. عنوان اين نمايشگاه «نام من سرخ نيست» است که از يکی از کتاب‌های اورهان پاموک گرفته شده است. علی بختياری، نمايشگاه‌گردان اين نمايشگاه درمورد دليل انتخاب اين آثار به «شرق» گفت: «چند سال قبل نمايشگاه‌گردان نمايشگاهی به نام «چگونه ياد گرفتم که نترسم و عاشق هنر اگزوتيک باشم؟» بودم. در اين نمايشگاه وضعيت نوشتاری خطوط فارسی و عربی را در خاورميانه بررسی کرديم. هميشه دلم می‌خواست بخش دوم اين نمايشگاه را در مورد وضعيت مينياتور در هنر معاصر برگزار کنم.» او گفت که به دليل برگزاری چند نمايشگاه ديگر از هنرمندان ايرانی در نيويورک، نمايشگاه «نام من سرخ نيست» می‌تواند فرصت خوبی برای نمايش آثاری باشد که مينياتور را در هنر معاصر نشان می‌دهد. در اين نمايشگاه حدود ۳۶ اثر از مجسمه، چاپ، نقاشی، طراحی، عکاسی و کلاژ نشان داده شده است که کاتالوگی از آن نيز منتشر می‌شود.