الی ویزل که در سال ۱۹۸۶ برنده جایزه صلح نوبل شد، در رپورتاژ-آگهی که با عنوان «نقشه‌های ایران برای یهودیان: در عصر باستان و امروز» منتشر شد، روایتی دقیقا همخوان با روایت نخست وزیر اسرائیل از کتاب استر و رویدادهای آن ارایه داده و آن را به شرایط امروز ایران پیوند زده بود

بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسراییل، روز سه‌شنبه ۱۲ اسفند در سخنرانی جنجالی خود در کنگره آمریکا، تقریبا از همه ابزارهای ممکن و در دسترس خود برای متقاعد کردن آمریکا به خودداری از رسیدن به توافقی هسته‌ای با ایران استفاده کرد و در این بهره‌برداری چندان هم جانب احتیاط را رعایت نکرد.

او نه تنها الی ویزل، برنده جایزه صلح نوبل و بازمانده‌ای از هولوکاست را دعوت کرد که شنونده سخنرانی‌اش باشد، بلکه از تاریخ گرفته تا خلق و خوی ایرانیان و شیوه چانه زنی آنان در معامله در بازارها را به عنوان گواه و سند درستی دیدگاهش به یاری خواند.

سخنان آقای نتانیاهو تا آنجا که مربوط به مذاکرات اتمی جاری و توافق احتمالی ایران و آمریکا می شد مورد توجه رسانه ها و دولتمردان قرار گرفت و واکنش برانگیخت، اما پاره‌ای دیگر از سخنان او به رغم اهمیتش در بازشناسی بخشی از ریشه‌های بدبینی های دو سویه، در هیاهوی جنجال های روز نادیده ماند.

او برای واقعی و بزرگ جلوه دادن خطر « ایران و ایرانیان» نه تنها برای یهودیان بلکه برای کل جهان نه فقط به عملکرد سه دهه ای جمهوری اسلامی بلکه به ریشه‌های «یک نفرت قدیمی» اشاره کرد.

مقامات اسرائیلی معمولا زمانی که درباره ایران سخن می گویند می‌کوشند میان حکومت این کشور و مردم ایران و تاریخ آنان تمایزی قایل شوند، خود را دوست مردم و کشور ایران و حکومت جمهوری اسلامی را دشمن مشترک ایرانیان و اسرائیلی‌ها معرفی کنند.

آقای نتانیاهو در همان دقایق نخستین سخنرانی‌اش، پس از تشکر از آمریکا به خاطر حمایت هایش از اسراییل گفت: «ما ملت کهنی هستیم. طی تاریخ ۴۰۰۰ ساله مان، بسیاری همواره سعی کرده اند مردم یهودی را از بین ببرند. فردا شب، ما به مناسبت تعطیلات یهودی پوریم کتاب استر را خواهیم خواند. ما درباره ما یک نایب‌السلطنه قدرتمند پارسی به نام هامان می خوانیم که دسیسه چینی کرده بود تا ملت یهود را حدود ۲۵۰۰ سال پیش نابود کند. اما یک زن شجاع یهودی، ملکه استر، این دسیسه را فاش کرد و به یهودیان این فرصت را داد تا آنها بتوانند از خودشان درمقابل دشمنانشان دفاع کنند. این دسیسه خنثی شد. مردم ما نجات یافتند.»

آقای نتانیاهو، پس از آنکه به اعضای کنگره فرصت داد تا این گفته ها را با کف زدن تشویق و تایید کنند، واقعه ای را که اصل وقوع آن از نظر تاریخی ثابت نشده و عموما به عنوان متنی کهن ولی مقدس برای یهودیان شناخته شده، به شرایط امروز پیوند زد و گفت:« امروز یک فرمانروای مقتدر دیگر و باز هم از ایران، قصد نابودی ما یهودیان را دارد. رهبر معظم ایران آیت الله خامنه ای سرچشمه دیرینه ترین نفرت، دیرینه ترین نفرت یهودستیزی با جدیدترین فناوری است.» (متن فارسی سخنان بنیامین نتانیاهو از صفحه رسمی او در فیسبوک برداشته شده است.)

در روایت بنیامین نتانیاهو آن هم در یک سخنرانی در کنگره آمریکا، از واقعه ای با ابهامات فراوان در ۲۵۰۰ سال پیش، بسیاری از عناصر حذف و در مقابل عنصر مشترک نفرت قدیمی ایرانیان از یهودیان و تلاش آنان برای نابودی یهودیان برجسته شد.

در این سخنرانی، تداوم ۲۵۰۰ ساله یک نفرت، در چهره دو ایرانی یعنی هامان، وزیر دیروز و آیت الله خامنه ای، سلطان امروز، تجلی یافت و به عنوان نمونه آقای نتانیاهو نه تنها برخلاف آنچه در متون مقدس یهودیان آمده، به کوروش و اقدامات او در حفظ مردم یهود نپرداخت، حتی به نقش خشایار شاه در خنثی کردن توطئه هامان، حتی در صورت صحت تاریخی این رویداد، کوچکترین اشاره ای نکرد و توضیح نداد که ملکه استر، چگونه توانست توطئه هامان را خنثی کند و آیا او مردم یهود را نجات داد یا خشایارشا فرمان قتل عام را ملغی کرد.

داستان استر و مردخای

کتاب استر بخشی از عهد قدیم است که به نوشته راوی، وقایع آن در زمان خشایارشا روی می دهد.

این کتاب را می توان چنین خلاصه کرد: خشایارشا، مقام ملکه را از همسر خود وشتی به دلیل نافرمانی و خودداری او از ظاهر شدن نزد میهمانان می گیرد و در پی یافتن ملکه ای جدید برمی آید. مردخای، مردی یهودی و از کارگزاران دربار خشایارشا، استر، دخترخوانده زیباروی خود را به شاه معرفی می کند. استر هویت و دین خود را به خواسته مردخای افشا نمی کند و خشایارشا او را به عنوان ملکه جدید و همسر خود برمی گزیند.

هامان، رییس مشاوران خشایارشا که به ویژه از بی اعتنایی و بی احترامی مردخای که حاضر نبود در برابر او سر فرود آرد، آزرده خاطر و عصبانی است، خشایارشا را متقاعد می سازد که یهودیان قلمرو امپراتوری هخامنشیان قصد شورش دارند. خشایارشا به دسیسه هامان فرمان قتل عام یهودیان را صادر می کند.

هامان دستور می دهد که همه یهودیان در سراسر امپراتوری ایران، روز ۱۳ آدار، دوازدهمین ماه از سال دینی در تقویم عبری، کشته شوند.

مردخای از استر می خواهد که نزد خشایار شاه رود و او را از این توطئه آگاه سازد. استر با وجود آنکه به نزد پادشاه فراخوانده نشده بود، با وجود خطر کشته شدن، به نزد خشایارشا می رود و ماجرا را برای او بازمی گوید. پس از حوادثی که در آن شب می گذرد، خشایارشا با فهمیدن ماجرا به خشم می آید و حکم می دهد که به جای یهودیان، هامان و خانواده اش قتل عام شوند. او مردخای را جانشین هامان می کند.

به این ترتیب، در روز ۱۳ آدار و پس از نقش بر آب شدن توطئه هامان و فرمان جدید خشایارشا، یهودیان به دشمنان خود حمله می کنند و آنها از جمله ده پسر هامان را می کشند. پس از آن، ملکه استر از پادشاه می خواهد اجازه دهد اجساد ده پسر هامان به دار آویخته شود و یهودیان اجازه یابند کارشان را فردا نیز ادامه دهند.

یهودیان پس از موافقت خشایارشا، ۷۷ هزار نفر از دشمنان خود را کشتند و پیروزی خود را جشن گرفتند.

آرامگاه استر و مردخای در شهر همدان نیز یکی از زیارتگاه های معروف و مهم یهودیان است؛ هرچند پس از استقرار نظام جمهوری اسلامی، یهودیان کمتر امکان زیارت این آرامگاه را یافته اند.

به هر روی، از آن هنگام به بعد، یهودیان در بزرگداشت رهایی از توطئه یک نسل کشی بزرگ، هر سال در ماه عبری آدار، جشنی می گیرند که پوریم خوانده می شود.

اعتبار و صحت تاریخی کتاب استر

اغلب مورخان و منابع آکادمیک، تاکید کرده اند که سندی تاریخی که وقایع کتاب استر را تایید کند حداقل تاکنون به دست نیامده است.

شائول شاکد، استاد مطالعات تطبیقی ادیان در دانشگاه عبری اورشلیم، درمقاله ای که در دانشنامه ایرانیکا منتشر شده تاکید می کند که در منابع تاریخی موجود، هیچ سند و مدرکی که وقایع کتاب استر را تایید کند، وجود ندارد و بیشتر به نظر می رسد که این کتاب، بر پایه یک تم محبوب در میان یهودیان مبنی بر توطئه ای در دربار پادشاه و نجاتی معجزه آسا، نوشته شده، درست مانند کتاب دانیال نبی که به نظر می رسد همزمان با کتاب استر نوشته شده است.

در دانشنامه بریتانیکا نیز در همین زمینه نوشته شده است که واقعیت تاریخی رویدادهای کتاب استر اغلب مورد تردید قرار گرفته است و ریشه جشن پوریم نیز که دست‌کم از قرن دوم پیش از میلاد برگزار می‌شده، ناشناخته مانده است.

علاوه بر اینها، در هیچ سند تاریخی، نشانه ای از فرمان یک پادشاه هخامنشی برای قتل عام یهودیان دیده نشده است.

تاریخ دقیق نگارش کتاب استر روشن نیست، اما اغلب پژوهشگران بر این باورند که کتاب اندکی پس از سقوط امپراتوری هخامنشی نگاشته شده و نویسنده، آگاهی کافی از محل وقوع حوادث، شهر شوش، و نیز آداب و رسوم ایرانیان و دربار خشایارشا داشته است؛ هر چند در ترجمه یونانی کتاب استر، به جای خشایارشا از اردشیر نام برده شده است.

از افسانه و تاریخ تا سیاست امروز

در چنین شرایطی، بنیامین نتانیاهو، با گزینش بخشی از کتاب استر، نتیجه گرفته است که رهبر فعلی ایران، کهن ترین نفرت از یهودیان و کهن‌ترین نمونه از یهودی‌ستیزی را که ۲۵۰۰ سال پیش هامان نمونه و مثالش بود، در جهان می‌پراکند.

ممکن است او این بخش از سخنانش را تحت تاثیر یک آگهی گفته باشد که الی ویزل دو هفته پیش از سخنرانی بنیامین نتانیاهو در روزنامه‌های نیویورک تایمز و واشنگتن پست منتشر کرد و از اعضای کنگره و دولت آمریکا خواست که برای جلوگیری از خطر یک ایران اتمی در جلسه سخنرانی آقای نتانیاهو در کنگره حاضر شوند.

الی ویزل که در سال ۱۹۸۶ برنده جایزه صلح نوبل شد، در این رپورتاژ-آگهی که با عنوان «نقشه های ایران برای یهودیان: در عصر باستان و امروز» منتشر شد، روایتی دقیقا همخوان با روایت نخست وزیر اسرائیل از کتاب استر و رویدادهای آن ارایه داده و آن را به شرایط امروز ایران پیوند زده بود.

هرچند مقامات اسرائیلی تاکنون از برقراری چنین مشابهت‌های تاریخی با چنین صراحتی خودداری کرده بودند، اما تاکید الی ویزل و بنیامین نتانیاهو می تواند نشانه ای از آن باشد که دست کم طیفی از یهودیان، با سوء ظنی که حتی ریشه در تاریخ باستان دارد، به ایرانیان می نگرند و گفتار و کردار سیاسی امروز خود را بر چنین نگاه و احساسی استوار می کنند.

البته این رویکرد تنها محدود به رهبران یا چهره های شاخص یهودی نمی شود و از قضا رهبران جمهوری اسلامی نیز در بسیاری از مسایل داخلی و خارجی با تشابه سازی های تاریخی و بهره‌گیری از روایت های خاص و یا تفسیرهای ویژه خود به ویژه از دوران صدر اسلام، سیاست‌های مورد علاقه خود را توجیه و تبیین می کنند.

آقای نتانیاهو در حالی چنین شیوه ای را در پیش گرفته که منتقدان، رهبران جمهوری اسلامی را به استفاده های سیاسی از رویدادهای تاریخی، روایت های غیرمستند تاریخی و حتی اسطوره ای برای پیشبرد و توجیه اهداف و روش های خود متهم می کنند و نتیجه چنین روش هایی را زیانبار و ناسودمند می دانند.

به نظر می رسد اظهارات بنیامین نتانیاهو هم نتایجی چندان متفاوت در بر نداشته باشد و کمکی به کم شدن سوء تفاهمات، اختلافات و دشمنی های ایران و اسرائیل نکند.

پیشتر نیز اظهارات آقای نتانیاهو در باره سبک و شیوه زندگی جوانان ایرانی، با واکنشی منفی در میان ایرانیان مواجه شده بود، اما به نظر می رسد بیم از یک توافق هسته ای و خطر دستیابی ایران به سلاح اتمی چنان بر ذهن و نگاه رهبران اسرائیل سایه انداخته که آنها حاضرند برای رفع این خطر، بر دامنه سوء تفاهم ها حتی به قیمت ارایه و تثبیت تصویری نادقیق و نامستند از تاریخ بیفزایند.

از طرف دیگر، گفتار مقامات اسرائیلی در برابر ایرانیان عمدتا بر دو وجه استوار بوده است: ریشه ایدئولوژیک و اسلامی رهبران جمهوری اسلامی در دشمنی با اسرائیل و دوستی و پیوند تاریخی و کهن ایرانیان با یهودیان.

اتهام علیه ایرانیان

اما آقای نتانیاهو در سخنرانی روز سه‌شنبه خود به شکلی بی‌سابقه این مرز و این فاصله بندی را در هم شکست و ایرانیان را متهم کرد که امروز نیز مانند ۲۵۰۰ سال پیش قصد نابودی یهودیان را دارند.

او روایتی متفاوت و یا دست‌کم ناقص از واقعه‌ای در حدود ۲۵۰۰ سال پیش را به عنوان یک واقعیت مسلم تاریخی به نمایندگان و سناتورهای آمریکایی ارایه کرد، حال آنکه واقعیت تاریخی رویدادهای توصیف شده در کتاب استر مورد تردید و پرسش‌های جدی بوده است.