حسین علیزاده - نگام
ماراتون مذاکرات صلح سوریه اینک پس از ۸ روز مذاکره در ژنو، ایستگاه پنجم را پشت سرگذاشت و طرفین منازعه اگر چه بر توافق ملموسی دست نیافتند، همگی پذیرفتند که در دور ششم مذاکرات (که هنوز تاریخ آن تعیین نشده) شرکت نمایند. به رغم حملات لفظی دو سوی مذاکرات در برابر دوربین ها به یکدیگر، ارزیابی استفان دمیستورا، نماینده سازمان ملل، این بود که در پستوی مذاکرات، نمایندگان دولت و مخالفان نوعی تفاهم را از خود نشان داده اند و امید برای ادامه مذاکرات وجود دارد.
اما، در حالی که همه چشم ها به مذاکرات دولت و مخالفان در ژنو دوخته شده بود تا بلکه خبرهایی از توافق این دو شنیده شود، خبر شگفت انگیز نه از سالن مذاکرات بلکه از سفیر امریکا در نیویورک شنیده شد که در چرخشی آشکار نسبت به موضع پیشین کشور (در دولت اوباما)، اعلام داشت که: «اولویت ما الان دیگر این نیست که بر رفتن بشار اسد تمرکز کنیم.»
اهمیت این موضع جدید ایالات متحده هنگامی دانسته می شود که به یاد آوریم رکس تیلرسون، وزیر خارجه آمریکا، در سفر به ترکیه (کشور که اصرار بر برکناری اسد دارد) نیز عیناً همین موضع جدید واشنگتن را به اطلاع همتای ترک خود رساند. تیلرسون که در یک کنفرانس خبری با همتای ترک خود در آنکارا حضور یافته بود، عنوان کرد: «به نظرم... این مردم سوریه هستند که درباره موقعیت بشار اسد در طولانی مدت تصمیم خواهند گرفت.»
چنین سخنی، آشکارا مغایر موضع پیشین ایالات متحده است که برکناری اسد را خواست امریکا می دانست و بر عنصر "مردم سوریه" تاکید نمی کرد.
همچنین دیگر خبر مهم هم زمان با ژنو ۵، همنوایی مشابهی است که از پاریس در مورد سرنوشت اسد شنیده شد. وزیر خارجه فرانسه جان مارک آیرولت که برای نشست ناتو به بروکسل رفته بود در مواضعی مشابه موضع واشنگتن گفت که «دیگر لازم نیست بر شرط برکناری اسد برای دستیابی به صلح در سوریه پافشاری کنیم.»
به این ترتیب، نه تنها دیده می شود که پاریس و واشنگتن اصراری بر رفتن اسد ندارند بلکه امریکا این موضع خود را به ترکیه و فرانسه این موضع خود را به اعضای ناتو نیز منعکس کرده اند. از این رو، باید منتظر ماند که آیا ترکیه و اتحادیه اروپا از برکناری اسد به عنوان یک پیش شرط صرف نظر خواهند کرد.
حذف شرط برکناری اسد، موضع مشترک روسیه و امریکا
موضع جدید واشنگتن در عدم اصرار بر حذف اسد به عنوان پیش شرطی برای صلح در سوریه در واقع چرخش به موضعی است که مسکو بر آن اصرار داشته است. این یعنی همنوایی بین مسکو- واشنگتن در اصلی ترین گره مذاکرات صلح سوریه پس از روی کار آمدن ترامپ.
به عبارت دیگر ژنو ۶ در حالی شکل خواهد گرفت که بر خلاف میل اپوزسیون سوریه مبنی بر پافشاری روی برکناری بشار اسد به عنوان پیش شرط هرگونه توافقی، قدرت های بزرگ جهان (تا اینجا روسیه، امریکا و فرانسه) بر عدم ضرورت برکناری فوری اسد به عنوان پیش شرط به توافق رسیده اند. روشن است که چنین تحولی (همنوایی امریکا و فرانسه با روسیه) خسارت بزرگی برای اپوزسیون سوریه است و موقعیت آنان را در ژنو ۶ تضعیف خواهد کرد.
حال اگر تا اینجا روسیه توانسته موضع خود را به امریکا و فرانسه بقبولاند باید منتظر ماند و دید که آیا این موضع مورد قبول اتحادیه اروپا و پس از آن مورد قبول ترکیه و عربستان نیز قرار خواهد گرفت. دو کشور ترکیه و عربستان (که اکثریت جهان عرب را نیز پشت سر خود دارد) از شمار کشورهایی هستند که سرسختانه ترین اصرارها را بر برکناری بشار اسد تا کنون داشته اند.
چرخش امریکا و فرانسه به سوی موضعی که مسکو داشت از نظر آنکارا و ریاض نه صرفا تقویت نقشی است که مسکو ایفا می کند بلکه تقویت موضع تهران نیز هست. ایران از حامیان اصلی بشار اسد است و بقای شخص اسد را در قدرت خواستار است.
تفاوت بین موضع تهران و مسکو
گفته شد موضع تهران اصرار بر بقای اسد در قدرت است همچنان که موضع ترکیه و عربستان بر حذف اسد از قدرت است. اینک شاهدیم که موضع امریکا و فرانسه با روسیه همسو شده است. آیا این بدان معناست که موضع امریکا و فرانسه با ایران نیز متناظر است؟
پاسخ به این پرسش منفی است زیر اگر چه موضع مسکو و تهران در مساله سرنوشت اسد "همپوشانی" دارد اما، "متناظر" نیست. همپوشانی موضع تهران و مسکو تا آنجاست که دو کشور پیش شرط حذف اسد را قبول ندارد. اما این دو موضع، متناظر (نظیر هم) نیستند زیرا تهران بر "ابقای اسد از هم اکنون تا هر زمان در آینده" اصرار دارد ولی این موضع روسیه نیست. تا کنون هیچ موضع رسمی از روسیه مشاهده نشده که اصرار داشته باشد اسد حتما باید در آینده سوریه بر قدرت باقی بماند.
به عبارت دیگر اگر موضع ایران را در منتهای یک پاره خط در سمت راست و موضع ترکیه و عربستان را منتهای همان پاره خط در سمت چپ ترسیم کنیم موضع روسیه ( و اینک امریکا وفرانسه) در میانه این پاره خط یعنی "بقای مشروط و محدود اسد" در قدرت است. روسیه حذف فوری اسد را قبول ندارد همچنان که بقا همیشگی او در قدرت را نیز غیر متصور می داند.
این موضع میانه روسیه در متن پیش نویس قانون اساسی که مسکو تهیه و به مخالفان پیشنهاد داده به خوبی روشن است. در آن پیش نویس، سوریه دارای سیستم ریاستی پارلمانی خواهد بود که قدرت میان رییس جمهور و پارلمان تقسیم شده و پارلمان در عین حال قدرت عزل رییس جمهور را دارد افزون بر اینکه مدت ریاست جمهوری محدود به دو دوره ۷ ساله خواهد بود و نه بیشتر(مراجعه شود به یادداشت:پیشنهاد متن «قانون اساسی جدید سوریه» به ابتکار مسکو)
نتیجه:
با پایان دور پنج مذاکرات صلح سوریه و امید به برپایی دور ششم، روزنه برای یک "پایان سیاسی" در جنگ داخلی سوریه افزایش یافته است به ویژه اگر در نظر آوریم که کشور همچون ایالات متحده دیگر اصرار بر برکناری فوری بشار اسد نداشته باشد.
اما، در عین حال این تغییر موضع واشنگتن خود گواهی است بر اینکه اینک این مسکوست که نقش محوری را در تحولات سوریه ایفا می کند.
نکته مهم تر اینکه گفته شد موضع روسیه اینک با موضع ایران همپوشانی دارد ولی متناظر نیست. با این توصیف که موضع امریکا اینک عین موضع روسیه شده می توان نتیجه گرفت که موضع تهران و واشنگتن نیز در مساله بود ونبود اسد اینک همپوشانی دارند ولی متناظر نیستند.
