آرزو فرشید - شرق ـ جنبش مقاومت اسلامی فلسطین (حماس) در اساسنامه تازه خود، بند مربوط به نابودی اسرائیل را حذف کرد و مرزهای سال ۱۹۶۷ را به رسمیت شناخت. این موضوع می‌تواند روابط ایران و حماس را دگرگون کند؛ روابطی که خالد قدومی، نماینده «جنبش مقاومت اسلامی فلسطین» در ایران، در مصاحبه قبلی خود با روزنامه «شرق» (آذر ٩۵)، آن را «راهبردی» می‌‌خواند و تأکید داشت که مقامات تصمیم‌گیرنده در جمهوری اسلامی ایران مواضع منطقه‌ای حماس را درک می‌کنند. حال باید دید ایران این موضع‌گیری جدید را نیز همان‌طور‌که حماس می‌خواهد، درک می‌کند یا خیر. نماینده حماس در ایران که فاصله‌گرفتن این جنبش از ایران و نزدیکی‌شان به قطر و عربستان را رد می‌کرد، تأکید داشت که با درنظرگرفتن منافع فلسطین، تلاش می‌کنند تا روابط منطقه‌ای خود را متوازن نگاه دارند. آنها این بار در راستای تأمین منافع و توازن روابط منطقه‌ای خود، از وجه‌اشتراک‌شان با ایران؛ یعنی دشمنی با اسرائیل گذشته و با یک چرخش اساسی در مواضع خود، مرزهای ۱۹۶۷ را به رسمیت شناخته‌اند. مرزهای ۱۹۶۷، شامل سرزمین‌های کرانه باختری رود اردن و باریکه غزه می‌شود؛ سرزمینی که در جنگ شش‌روزه سال ۱۹۶۷ به اشغال اسرائیل درآمد. سازمان آزادی بخش فلسطین (ساف) نیز که اکنون کرانه باختری رود اردن را در کنترل دارد، پیش‌تر این مرزها را به رسمیت شناخته بود.
فراز و فرودهای روابط ایران و حماس
روابط ایران و حماس تاکنون فراز و فرودهای بسیاری را از سرگذرانده است. بهار عربی و تغییر و تحولات در مصر و سوریه، یکی از نقاط عطف این روابط بود. حماس در پی آن رخدادها، مواضع غیرشفافی اتخاذ کرد. درباره بحران سوریه نیز از یک سو مقابل دولت و ملت سوریه و از سوی دیگر مقابل ایران که حامی دولت سوریه بود، ایستاد. رهبران حماس در این سال‌ها در مواجهه با بحران‌های منطقه‌ای بی‌طرف نماندند؛ از همین رو وقتی تصور می‌کردند اخوان‌المسلمین در مصر پیروز شده و با چراغ‌سبز آمریکا در منطقه قدرتمند خواهد شد، در یک محاسبه اشتباه، درباره سوریه نادرست موضع‌گیری کردند. با سقوط اخوان‌المسلمین در مصر، تغییر سیاست‌های قطر در حمایت از اخوانی‌ها، فشارهای اقتصادی و اجتماعی برآمده از تشدید محاصره غزه از سوی دولت سیسی، جنگ ۵۱ روزه در غزه و همچنین تثبیت حاکمیت بشار اسد، متوجه اشتباه خود شده و وقتی دریافتند که جایگاه‌شان در منطقه از دست رفته است، سعی کردند که بار دیگر حمایت ایران را جلب کنند.
در آذر ٩٣، هیئتی بلندپایه از مسئولان حماس شامل ماهر عبید، جمال عیسی و اسامه حمدان به سرپرستی محمد نصر که همگی از اعضای دفتر سیاسی حماس در خارج از اراضی فلسطینی بودند، به ایران آمدند. این سفر در حالی انجام شد که رهبران بلندپایه حماس از سه سال قبل (پنجمین اجلاس حمایت از انتفاضه فلسطین در سال ۱۳۹۰) دیگر به تهران نیامده بودند. اسامه حمدان در بهمن ۹۴ نیز سفر دیگری به ایران داشت و صحبت‌هایی درباره بهبود روابط میان ایران و حماس شد.
حماس به سوی مصر می‌رود
این رفت‌وآمدها روابط حماس با ایران را بهبود داد؛ اما مانند قبل نکرد. ایران نیز تلاش خود را کرد تا با کنار‌گذاشتن مسائل منطقه‌ای و توقعاتی که از حماس می‌رفت و برآورده نشد، توجه خود را بر مسئله فلسطین متمرکز کند و فرصت بهبود روابط را به حماس بدهد. حتی مقام معظم رهبری در اجلاس حمایت از انتفاضه که اسفند سال قبل برگزار شد، تأکید کردند: «مقاومت فلسطین نیز باید با عبرت‌گیری از گذشته خود به این نکته مهم توجه داشته باشد که «مقاومت» و «فلسطین»، ارزشمندتر و والاتر از آن است که در اختلافات میان کشورهای اسلامی و عربی یا اختلافات داخلی کشورها یا اختلافات قومی و مذهبی درگیر شود. فلسطینیان، به‌خصوص گروه‌های مقاومت باید قدر جایگاه ارزشمند خود را بدانند و به این اختلافات ورود نکنند». موضع‌گیری اخیر حماس و به رسمیت شناختن مرزهای ١٩٦٧، نشان می‌دهد آنها مانند ایران فکر نمی‌کنند و منافع خود را بر مسئله فلسطین ارجح می‌دانند. از همین رو می‌توان انتظار داشت که روابط ایران و حماس یک بار دیگر دچار بحران شود. این صرفا به خاطر به‌رسمیت‌شناختن مرزهای اسرائیل نیست و از عوامل دیگری نیز متأثر است. اکنون حماس در اساسنامه تازه‌اش، مناسبات با اخوان‌المسلمین را نیز بازنگری و زمینه بهبود مناسبات با مصر و سوریه را فراهم کرده است. حال که بسیاری از کشورهای عربی ازجمله عربستان، امارات و مصر، اخوان‌المسلمین را در شمار گروه‌های تروریستی فهرست کرده‌اند، حماس نیز از اخوان‌المسلمین فاصله گرفته و با آنها همراه شده است. اکنون باید منتظر ماند و دید نتیجه این تصمیم حماس چه خواهد بود. دوباره فاصله‌گرفتن از ایران و نزدیکی به مصر، احتمالا سوریه و دیگر کشورهای عربی چقدر منافع حماس را تأمین می‌کند؛ آن‌هم در شرایطی که اسرائیل از تغییر رویکرد آنها استقبال نکرده است. بر اساس اساسنامه جدید حماس، این گروه با یهودیان سر ستیز ندارد و نزاعش با «صهیونیست‌های اشغالگر» است. فوزی برهوم، سخنگوی حماس، نیز می‌گوید این منشور جدید به حماس شانس تعامل و ارتباط با جهان خارج را می‌دهد. اسرائیل این تغییر موضع را باور ندارد و همچنان حماس را تروریسم می‌داند. اسرائیل مدعی است حماس می‌خواهد دنیا را بفریبد.
مهم، نظر مردم فلسطین است
مهدی ذاکریان . تحلیلگر مسائل بین‌الملل و خاورمیانه
موضع اخیر حماس برگرفته از فهم دقیق این گروه از نظام بین‌الملل است. حماس به این نتیجه رسیده که تأمین منافع مردم فلسطین یا رهبران حماس با روشی غیر از حرکت در مسیر نظام بین‌الملل میسر نیست. امروزه در نظام بین‌الملل اسرائیل به عنوان یک رژیم تا مرزهای مشخص‌شده در ١٩٦٧ به رسمیت شناخته می‌شود و جامعه بین‌الملل خواهان تشکیل دو دولت فلسطین و اسرائیل در این منطقه است. گروه حماس نیز با این فهم دقیق موضع جدید خود را اتخاذ کرده است اما این را نباید با به‌رسمیت‌شناختن اسرائیل یکسان دانست. حال برای اینکه بگوییم این موضع آنها در روابط ایران و حماس چه تأثیری دارد، باید به این نکته توجه داشته باشیم که موضع‌گیری ایران نسبت به مسئله فلسطین در سال‌های گذشته تغییراتی داشته است. موضع شفاف و روشن ایران که از زمان امام(ره) شکل گرفت این بود که به مردم فلسطین ظلم شده است. بعدها در زمان شاهد تغییراتی بودیم و برخی از افراد خصوصا در دولت قبل مواضعی مبنی بر نابودی و محوکردن اسرائیل اتخاذ کردند. به اعتقاد بنده موضع‌گیری ابتدای انقلاب که موضع اصلی ایران نسبت به مسئله فلسطین است، صحیح است اما برخی دولت‌ها مواضع متفاوتی اتخاذ کردند. بدیهی است هر دولتی برای اتخاذ بهترین موضع دراین‌خصوص باید به منطق روابط بین‌الملل و نظام سیاسی منطقه توجه داشته باشد. موضع‌گیری اخیر حماس نیز می‌تواند در این امر اثرگذار باشد زیرا سیاست خارجی یک امر انفعالی نیست؛ به‌ویژه در دولت آقای روحانی فعال بوده و اصول و چارچوب آن روشن است. براساس همین اصول و چارچوب دولت ایران ملزم نیست موضع دوستانه یا خصمانه در مورد هریک از این گروه‌ها داشته باشد. حماس یا هر گروه فلسطینی که منتخب مردم فلسطین باشد و در راستای خواست آنان حرکت کند، مورد تأیید جمهوری اسلامی است. علاوه بر نظر مردم فلسطین باید نظام سیاسی حاکم بر منطقه خودگران را که به عنوان دولت در سازمان ملل پذیرفته شده است نیز در نظر داشت. اگر مردم و دولت خودگردان فلسطین با این مواضع جدید حماس مشکلی نداشته باشند در روابط ایران و حماس نیز تغییر ایجاد نمی‌شود و در غیراین‌صورت اوضاع فرق خواهد کرد.
