سرگه بارسقیان - اعتماد
آلمانی ها می گویند «گذشته ای هست که نمی خواهد بگذرد»؛ گذشته ای که در نقش شبح ظاهر می شود؛ گذشته ای که گورستان عهدهای وفانشده است و کار مورخ بازسازی و یادآوری آن ها. به تعبیر پل ریکور، فیلسوف و ادیب برجسته فرانسوی، مورخ همچون شهروندی عمل می کند که آینده را بازمی گشاید، چرا که گذشته را بازگشوده است.
به طرز عجیبی انتخابات ۲۹ اردیبهشت ۹۶، عرصه جدال با گذشته ای شده که نه گذر از آن ممکن است و نه گریز از آن میسر. در آخرین مناظره ۶ کاندیدای ریاست جمهوری شبح این گذشته بیش از پیش ظاهر شد؛ گذشته ای که ابراهیم رئیسی آن را حواله داد به مناظره ای بین دولت فعلی و قبلی که «همه مسائل را تمام کند»؛ اما حسن روحانی از رئیسی خواست که او طرف مناظره باشد و اسحاق جهانگیری نیز به حضور دولت گذشته در مناظره آخر اشاره کرد «چرا که در تمام ستادهای این آقایان، افراد دولت گذشته هستند.»
رئیسی با اعلام آمادگی برای مناظره با روحانی، عملا ورود خود در نقش «گذشته » را پذیرفت؛ درحالی که محمود احمدی نژاد نماد این «گذشته» نیز از انتساب او به خود ابا دارد.
صحنه انتخابات به طرز معناداری عرصه رقابت نمادهای حفظ وضع موجود با گذشته گرایانی شده که در امروز و فردا هم قدرت بازیابی دارد و هم بازسازی در قالبی دیگر؛ به تعبیر شایسته مصطفی هاشمی طبا «نمی شود یک مقطع را از تاریخ ببریم چون چیزی که در گذشته بوده تاثیر دارد.»
تاکتیک زوج روحانی - جهانگیری در کل ایام مبارزات انتخاباتی همین بازخوانی گذشته بوده تا از بازسازی آن جلوگیری کند؛ گفته های روحانی در اصفهان به برگشت ناپذیری گذشته ای می پردازد که حتی اگر او نیز نباشد، پتانسیل اجتماعی اجازه بازگشت به قبل را نخواهد داد.
تاریخ اما به یک معنا بازگوکننده راز ممکن ها، تفاوت ها و موارد غیرواقعی است. شاید به همین دلیل باشد که بزرگترین چالش مدعیان آینده موعود، پاک کردن گذشته ای باشد که خود سازندگان یا بازندگان آن بودند. دفاع دو کاندیدای رقیب روحانی از برجام و یادآوری کارنامه «بیلبوردی» آن ها یک پیام روشن دارد و آن اینکه گذشته را نمی شود به فراموشی سپرد.
اشاره رئیسی به «گلابی برجام» در مناظره آخر، بلافاصله یادآور مواضع یکی از خویشاوندان اوست که در نماز جمعه مشهد مردم را تشویق کرد به جای مرغ، اشکنه بخورند و یکی از همفکرانش نیز در نماز جمعه تهران احتمال داد روزی برسد که «ما دو وعده غذا بخوریم؛ چه اشکالی دارد حتی اگر شرایط بدتر شود ما روزی یک وعده غذا بخوریم؛ مردم ما تاب و تحمل را دارند.»
گلایه از کوچک شدن سفره مردم و وعده یخچال های پر در زمانه ای سر داده می شود که هنوز خاطرات گذشته امکان فراموشی را به ما نمی دهند؛ زمانی فراموشی ضروری است که به خاطره ای اجازه تصور آینده را ندهد و فراموشی نوعی انتخاب است. ما برای حفظ آینده اتفاقا دست به انتخاب می زنیم که گذشته را فراموش نکنیم. برخلاف آنچه نیچه گفت «احساس تاریخی اگر بی هیچ محدودیتی عمل کند و تمامی معانی متضمن در خود را آشکار سازد به انهدام آینده می انجامد»، امروز بقای آینده در گروی شناخت گذشته و جامه امروزین فکر دیروز است. از این دیروز هنوز گریزی نیست چون آنان که نگران انهدام آینده اند، در واقع از فروریختن تخیلات هراسانند؛ از داوری خانمان براندازی که با حکومت عدالت «غریزه خلاقه را ضعیف می کند». (نیچه، سودمندی و ناسودمندی تاریخ برای زندگی)
جمعه این هفته مصاف فردا با دیروز است؛ مواجهه یادآوری و فراموشی؛ رودررویی گذشته گرایانی با جامه نو و آینده نگرانی با هراس کهنه.
