هزینه درصدی قاره‌ها و مناطق جهان در سال ۲۰۱۷ به این شرح گزارش شده‌است: آمریکای شمالی ۳۹.۳ در صد؛ آسیا و اقیانوسیه ۲۴ در صد؛ اروپا ۱۶.۳ در صد؛ خاورمیانه و کشور‌های شمال آفریقا ۱۰.۹ در صد؛ روسیه و اورآسیا ۴.۳ در صد؛ آمریکای لاتین و منطقه کارائیب ۴ در صد؛ و آفریقای سیاه (جنوب صحرای آفریقا) ۱.۲ در صد.

رتبه بندی هزینه‌های نظامی و امنیتی ۱۵ کشور جهان در سال ۲۰۱۷ بر مبنای تولید ناخالص ملی

پیشرفت‌های چشمگیر چین

برپایه گزارش موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک، روند روز آمد کردن و نو سازی ارتش چین به هیچ وجه کند نشده و پیشرفت این کشور در زمینه هوافضا چشمگیر بوده‌است.

قرار است چین در سال ۲۰۲۰ هواپیمای جنگنده خط مقدم خود را به نام «چنگدو جی-۲۰» عملیاتی کند. پیوستن این هواپیمای دوموتوره نسلِ پنجمِ پنهانکار (استلت) به نیروی هوایی چین، یکه داری (منوپولی) آمریکا را از نظر جنگنده‌های عملیاتی پنهان کار از بین خواهد رفت. همزمان انتظار می‌رود که چین تازه‌ترین موشک هوا به هوای دوربرد خود با برد ۳۰۰ کیلومتر را به نام «پی اِل-۱۵» که مجهز به رادارِفعّالِ آرایه فازی با اِسکانِر الکترونیکی خواهد بود، در سال جاری میلادی وارد میدان کند و به جمع کشورهای انگشت شماری بپیوندد که از این توانایی برخوردارند.

هدف نیروی هوایی چین از اضافه کردن این جنگ افزارها داشتن توانایی برای به چالش کشیدن آمریکا است که در سه دهه گذشته در عرصه هوا بدون رقیب بود.

چین در عرصه دریا نیز به پیشرفت‌هایی نایل شده‌است. شمار زیردریایی‌ها، ناوشکن‌ها، فریگیت‌ها و ناوهای گشتی ساخته شده در چین درعرض هفده سال گذشته از مجموع ناو‌هایی که در همین مدت در کشور‌های هند، ژاپن و کره جنوبی ساخته شدند، بیشتر است.

چین با به آب انداختن اولین رزمناو تایپ-۵۵ خود [ با وزن جا به جایی ۱۳ هزار تن] قدم موثری را برای تبدیل شدن به یک نیروی دریایی آبهای آبی ( یا راهبردی) برداشت. این کشور اکنون ناو‌های خود را به آبهای اروپا و به پایگاه دریایی خود درجیبوتی اعزام می‌کند. همزمان چین تسهیلات نظامی خود را در دریای چین جنوبی گسترش می‌دهد.

بر پایه کتاب موازنه نظامی ۲۰۱۸، چین به تلاش خود برای دست‌یابی به تکنولوژی پیشرفته ادامه می‌دهد از جمله در زمینه مخابرات کوانتومی و کامپیوتر‌های با عملکرد بالا. پیشرفت چین در زمینه تولید سلاح‌های پیشرفته و دستیابی‌اش به فناوری‌های پیشرفته دفاعی حاکی از آن است که این کشور به یک مبتکر و نو آور امور دفاعی تبدیل شده‌است و در حال رسیدن به سطح کشورهای پیشرفته است.

برای رسیدن به این درجه از پیشرفت، چین ضمن افزایش بودجه دفاعی خود درسال‌های اخیر، از سال ۲۰۱۶ این افزایش را به رشد تولید ناخالص داخلی سالانه خود (بین ۶ تا ۷ در صد) چفت زده‌است. با اینهمه، چین برای بهره گیری حداکثری از توانی‌های نظامی اش لازم است در زمینه‌های آموزشی ، دکترین و تاکتیک به پیشرفت‌های مشابهی دست یابد.

روسیه و استقرار سلاح‌های پیشرفته به طرف اروپای شرقی

روسیه همچون گذشته مهمترین عامل نگرانی برای کشورهای شرق و شمال اروپا است. این کشور استقرار جنگ افزارهای پیشرفته اش را در مناطق غربی کشور، به طرف اروپا، افزایش داده‌است، از جمله‌ استقرار سامانه پدافند هوایی اس-۴۰۰ و موشک‌های بالیستیک اسکندر با بُرد ۵۰۰ کیلومتر. گرچه ارتش روسیه کماکان سلاح‌های تازه ای را به زرادخانه خود می‌افزاید ولی روند این کار به خاطر بودجه ناکافی و کاستی‌های صنعتی کند‌تر از آن است که پیش‌بینی می‌شد. با اینکه جنگ افزار‌های پیشرفته‌ای مانند سوخوی ۵۷ (تک خلبان، دو موتوره، پنهان کار برای برتری هوایی و حمله) و تانک تی-۱۴ در نهایت وارد میدان خواهند شد ولی شمار تولید آنها کاهش خواهد یافت.

این مشکل، به برآورد کارشناسان موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک ، در نیروی دریایی روسیه محسوس است و این کشور به جای ساختن یکانهای سطحی بزرگ، به ساختن یکانهای کوچک و متنوع مجهز به سلاحهای بسیار دقیق و پیشرفته روی آورده‌است.

مسکو نشان داده‌است که از گسیل و استفاده از نیرو‌های نظامی‌اش در کشورهای همسایه و فراتر از آن تمایل دارد. برعکس چین، روسیه درس‌های آموخته شده از بکارگیری عملی و واقعی نیروی‌های نظامی اش را در طرح‌های توسعه جنگ افزار‌ها و آموزش پرسنل بکار می‌گیرد.

اروپا و تلاش برای تقویت توان بازدارندگی

به گزارش موسسه یادشده، اتهام وارده به مسکو درباره دخالت آن در روند انتخاباتی برخی از کشور‌های غربی به ویژه آمریکا و توانانی‌های سایبری روسیه و امکان استفاده از آن در کنار قدرت نظامی، باعث شده‌است که کشور‌های اروپایی به بازبینی آسیب‌پذیری‌های سیاسی، صنعتی، اجتماعی و اقتصادی خود بنشینند و حوزه‌های سنتی قدرت نظامی خود را از نو ارزیابی کند.

در این راستا همکاری اتحادیه اروپا و سازمان پیمان اتلانتیک شمالی (ناتو) برای مقابله با تهدید‌های هیبریدی(ترکیبی) افزایش یافته‌است. فعالیت‌های روسیه باعث شده‌است که شماری از کشور‌های اروپایی بنیه نظامی شان را تقویت کنند. توان روسیه از نظر توپخانه و سامانه‌های دقیق موشکی نیز نظر کشور‌های شرق و شمال اروپا را به تقویت پدافند هوایی و موشکی خود معطوف کرده‌است . برخی از این کشورها به دنبال آنند که ضمن اضافه کردن سامانه پدافند هوایی پاتریوت به زردخانه خود، توان هوایی خود را نیز افزایش دهند و قدرت بازدارندگی معتبری در مقابل روسیه ایجاد کنند.

در سال ۲۰۱۷، هزینه دفاعی اروپا به میزان ۳.۶ درصد (ارزش واقعی، مبنا سال ۲۰۱۰) نسبت به سال قبل از آن افزایش یافت، روندی که از سال ۲۰۱۵ به سبب بهبود وضع اقتصادی و تغییر اداراک تهدید (threat perception) در اروپا ادامه داشته‌است. به رغم این افزایش کلی، افزایش در صدی هزینه‌های دفاعی در کشور‌های اتحادیه اروپا هماهنگ نیست. در حالیکه آلمان و کشور‌های شرق اروپا بودجه‌های دفاعی خود را در سال ۲۰۱۷ افزایش دادند، فرانسه و بریتانیا از بودجه‌های خود کاستند. بریتانیا برای دو سال متوالی از افزایش بودجه دفاعی خود به میزان ۲ درصد تولید ناخالص ملی باز ماند.

آمریکا، ناتو و اتحادیه اروپا

بر پایه کتاب موازنه نظامی، روی کار آمدن دونالد ترامپ در آمریکا، بسیاری از رهبران اروپایی را نسبت به دوام ناتو و پایبندی آمریکا به امنیت اروپا در شک و‌ تردید فرو برد. نظر دونالد ترامپ در ماه‌های اول ریاست جمهوری اش درباره ماده ۵ ناتو كه حمله به یک كشور عضو را به مثابه حمله به كشورهای هم پيمان ناتو قلمداد می‌كند، نا روشن ومبهم بود. اما در ماه مه ۲۰۱۷ با حضور در مقر جدید ناتو در بروکسل، ضمن انتقاد از رهبران شماری از کشورهای عضو، پای بندی خود را به ماده فوق را منوط به افزایش هزینه‌های دیگر کشور‌های ناتو به میزان ازپیش تعیین شده کرد. با اینهمه ترامپ در سخنرانی اش در ۶ ژوئیه همان سال در ورشو، به پای ندی محکم آمریکا به ناتو چه در عمل و چه در سخن تاکید کرد.

در این ارتباط، وزارت دفاع آمریکا، پنتاگون، در بودجه سال ۲۰۱۸ خود ، به مبلغ اختصاص داده شده به «ابتکار اطمینان خاطر برای اروپا» ( European Reassurance Initiative ) افزوده‌است. بر پایه این برنامه که در سال ۲۰۱۴ میلادی وضع شد آمریکا پس از انضمام شبه جزیره کریمه توسط روسیه، حضور نظامی خود را در اروپا افزایش می‌دهد و در عمل شماری از یکان‌های خود را به کشور‌های شرق اروپا گسیل داشته‌است.

کمیسیون اروپا که نقش قوه مجریه را در اتحادیه اروپا ایفا می‌کند طی یک بررسی در ژوئن ۲۰۱۷ درباره آینده اروپا، بر تقویت امنیت اتحادیه اروپا کاملاً تاکید کرده‌است. در این راستا اقدامات و ابتکارات اخیر اتحادیه اروپا برای تقویت بنیه امنیتی و دفاعی اش به سه محور استوار بوده‌است: تهیه طرح‌ها و راهکارهای عملی برای افزایش همکاری میان کشور‌های عضو؛ ایجاد سازمانها ی دفاعی و امنیتی در سطح اتحادیه اروپا؛ و اختصاص بودجه برای برنامه‌های دفاعی.

گزارش موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک با اشاره به اینکه همکاری‌های میان ناتو و اتحادیه اروپا از میانه سال ۲۰۱۶ میلادی عمگرایانه بوده‌است، می‌گوید از نظر ساختاری همکاری و تعامل میان این دو نسبت به گذشته بهتر شده‌است. اتحادیه اروپا با اینکه درمقایسه با ناتو ابزار‌های بیشتری برای مدیریت بحران و حل منازعات دارد ولی از نظر ظرفیت و انسجام داخلی با مشکلاتی مواجه‌است.

«درصورتی که روند مشاهده شده در عرض سال ۲۰۱۷ ادامه یابد، همکاری میان ناتو و اتحادیه اروپا به زودی با محدودیت‌های سیاسی روبه‌رو خواهد شد که فقط کشور‌های عضو و نه نهاد و سازمان‌های مستقر در بروکسل، می‌توانند بر آنها فایق آیند.»

روزآمد کردن سلاح‌های هسته‌ای

موسسه یاد شده در گزارش خود می‌گوید توجه قدرت‌های بزرگ به سلاح‌های هسته‌ای بیشتر شده‌است بطوریکه چین، روسیه و آمریکا روند بهره‌جویی و روز آمد کردن سلاح‌های هسته‌ای خود را آغاز کرده‌اند. روسیه و آمریکا توجه‌شان را به سیستم‌های هدایت این سلاحها معطوف کرده اند و چین احتمالاً به نو سازی سیستم هدایت اینگونه سلاح‌ها از هوا به وسیله بمب افکن‌ها توجه خواهد کرد. اقدامات این سه کشور در زمینه هسته ای بیش از اینکه به بالا بردن کارایی سلاحهای هسته ای شان ارتباط داشته باشد ریشه در بقا و ماندگاری آنها در صورت بروز درگیری دارد. داشتن توانایی برای ناکارآمد کردن پدافند هوایی طرف مقابل از علل اصلی تلاش چین و روسیه برای نوسازی و روز آمد کردن سیستم‌های هدایت سلاحهای هسته ای آنها است.

خاورمیانه، داعش

در حالیکه خاورمیانه کماکان مشحون از اثرات جنگ در سوریه و عراق است، دولتهای منطقه‌ای مجبورند با تهدید‌های گروههای ‌تروریستی‌ فراملیتی نیز دست و پنجه نرم کنند. به موازات این، کشور‌های عرب خلیج فارس بیش از پیش ازحمایت جمهوری اسلامی از حوثی‌های یمن، فعالیت‌های بی‌ثبات کننده این کشور در منطقه، و برنامه موشکی اش نگرانند.

در سال ۲۰۱۷، دامنه جنگ علیه داعش به شدت بالا رفت و نیروی‌های مختلف حملات خود را بر علیه مواضه گروه‌های جهادی در عراق و سوریه متمرکر کردند. این اقدامات توام با پشتیبانی هوایی از سوی نیرو‌های ائتلاف به رهبری آمریکا ، عملیات نیروهای مخصوص و دیگر حمایت‌های نظامی، اراضی تحت تصرف داعش را کاهش داد و توان نظامی اش را دچار فرسایش کرد.

بر اساس گزارش موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک، دولت ترامپ برای تکیه به کرد‌های شمال سوریه برای مقابله با داعش با وضع بسیار دشواری روبرو بود بدین معنی که نمیخواست با حمایت از یکان‌های مدافع خلق موسوم به «ی پ گ» که زیر چتر حزب کارگران کردستان (پ کا کا) عمل می‌کنند، روابط اش را با‌ترکیه که عضو ناتو نیز است، به خطر بیاندازد. اما سرانجام دولت ترامپ پس از بحث و مشورت پیرامون این موضع، تصمیم گرفت که‌استراتژی دولت اوباما را دنبال کند و با حمایت از «نیرو‌های دمکراتیک سوریه» به رهبری و با اکثریت «ی پ گ» توانست پیکار جویان داعش را در امتداد رود دجله شکست دهد و شهر رقه را آزاد نماید. در این عملیات، آمریکا علاوه بر در اختیار گذاردن خودرو‌های سبک، سلاح وتجهیزات به نیرو‌های دمکراتیک سوریه، از یکان‌های عملیات مخصوص نیز بهره گرفت.

سوریه

در سال ۲۰۱۷، باز پس گیری بخشی از شرق حلب به وسیله نیروی‌های اسد با حمایت ایران و روسیه اوج عقب‌نشینی گروه‌های مخالف اسد بود. این کار فاز جدیدی را در جنگ داخلی سوریه رقم زد از جمله تمرکز آمریکا به مبارزه علیه داعش، مدیریت میدان جنگ سوریه از سوی روسیه، پیشروی نیرو‌های اسد، و از هم پاشیدن گروه‌های مخالف رژیم اسد.

این گزارش با تشریح روند جنگ داخلی در سوریه میافزاید، در این میانه ایران و روسیه حضور خود را در سوریه با تاسیس و یا گسترش مراکز یا پایگاههای نظامی تقویت کرده اند. این تاسیسات نظامی توام با خط ارتباط زمینی تهران- بغداد- دمشق- حزب الله لبنان و شبه نظامیان شیعی افغانی و پاکستانی و عراقی که تحت فرماندهی ایران قرار دارند، چشم انداز نظامی و استراتژیک خاورمیانه را تغییر داده‌است.

به موازات این، روسیه به استقرار و استفاده از سلاحها و سامانه‌های پیشرفته در سوریه ادامه میدهد و در عین حال آنها را در میدان نبرد آزمایش میکند . در شمال سوریه‌ترکیه تلاش دارد که خواسته‌های کرد‌ها را مهار کند و از میزان زیانهای وارده به خود بکاهد. برای رسیدن به این اهداف،‌ترکیه در شمال حلب در کنار ائتلاف گروههای مخالف اسد نیرو‌های خود را استقرار داده‌است.

ایران

گزارش موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک هزینه نطامی ایران را در سال ۲۰۱۷ میلادی ۱۶ میلیارد دلار تخمین زده‌است که در مقایسه با سال پیش از آن افزایش جزئی دارد. هزینه سال ۲۰۱۶ میلادی ۱۵.۹ میلیارد دلار بود.

موسسه یاد شده بالا هزینه نظامی خاورمیانه در سال ۲۰۱۷ را ۱۶۷ میلیارد دلار برآورد کرده‌است که در مقایسه با سال قبل از آن ۴ در صد کاهش نشان میدهد .

_{مقایسه داده‌های دفاعی ایران را با برخی از کشور‌های خاورمیانه و همسایه}

ایران کماکان به‌ترکیبی از سلاح‌های قدیمی و سپاه پاسداران بالنسبه آموزش دیده وهمچنین زرادخانه موشک‌های بالستیک خود برای تامین امنیت رژیم سیاسی تکیه دارد. سپاه پاسداران در راستای حمایت از نیرو‌های نظامی و شبه‌نظامی اسد، به طور فزاینده‌ای در جنگ داخلی سوریه شرکت داشته‌است. پرسنل سپاه در ابتدا در سال ۲۰۱۲ تحت عنوان مشاوران به سوریه اعزام شدند و ارتش نیز در سال ۲۰۱۶ یکان‌هایی را به این کشور گسیل داشت. ایران در ژوئن سال ۲۰۱۷ در پاسخ به حملات داعش در تهران موشک‌های بالستیک به طرف مواضع این گروه در سوریه پرتاب کرد.

در ارتباط با فعالیت‌های ایران در زمینه موشکی، این کشوردر سال ۲۰۱۷ موشک بالیستیک خرمشهررا با برد ۲۰۰۰ کیلومتر آزمایش کرد.

نیروی‌های مسلح ایران کماکان از کهنگی سلاح‌هایی که در اختیار دارند رنج می‌برند و ابتکار و بهره‌گیری از شیوه‌های جنگ نامتقارن می‌تواند تا حدی این کمبود را جبران کند.

در سطح منطقه، ایران صنایع نظامی توسعه یافته‌ای دارد و ظرفیت خود را برای نگهداری و تعمیر سلاح‌ها و تجهیزاتی که راه‌های دسترسی به سازندگان اصلی آنها مسدود شده به نمایش گذاشته‌است. توسعه بخش‌های تولیدی صنایع نظامی ایران از جمله در زمینه موشک و سلاح‌های هدایت شونده ادامه دارد. با اینهمه این صنایع قادر به تامین نیازمندی‌های نیرو‌های مسلح از نظر سلاح‌ها و سامانه‌های مدرن نیستند.

احتمالاً ایران تلاش خواهد کرد که از طریق واردات، همکاری مشترک با دیگر کشور‌ها و انتقال تکنولوژی، سلاحهای پیشرفته ای بسازد. علاوه براین، برجام به رغم موضع دونالد ترامپ به عدم پایبندی جمهوری اسلامی به مفاد آن، می‌تواند راه را برای نو نما کردن زراد خانه تسلیحاتی ایران هموار کند. روسیه و چین صادر کنندگان بالقوه سلاح‌های پیشرفته به ایران هستند گو اینکه فروش سلاح‌های متعارف برای پنج سال از تاریخ اجرایی شدن برجام ممنوع شده‌است. متعاقب برجام، تهران و مسکو موضوع فروش سامانه‌های اس-۳۰۰ از سر گرفتند و در نهایت این سامانه که از نوع «اس-۳۰۰ پی اِم یو۲» می‌باشد، به ایران صادر شد.