شرق ـ شكوفه حبیب‌زاده - اسفند سال گذشته بود كه رایزن بازرگانی ایران در روسیه، خبر از تشكیل کمیسیون مشترک همکاری اقتصادی ایران و روسیه را در ١٥ کارگروه داده بود؛ كمیسیونی با كارگروه‌های حمل‌ونقل، استاندارد، بانکی، گردشگری، ورزش‌و‌جوانان، سرمایه‌گذاری، اتمی، آموزش عالی، صنعتی، اتحادیه اقتصادی اوراسیا، گمرکی، بهداشت، فرهنگ، انرژی و معدن كه به گفته فرهاد پرند تاكنون به امضای تفاهم‌نامه‌ای با وزارت صنعت، معدن و تجارت در حوزه زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی منتج شده است و ١٤ سند همكاری نیز آماده امضاست.
به کانال خبرنامه گویا در تلگرام بپیوندید
سرمایه‌گذاری ۵۰ میلیارددلاری روسیه در توسعه میادین نفت و گاز
با گذشت زمانی نه‌چندان طولانی، اخبار گوناگونی بر خروجی رسانه‌ها قرار گرفت كه البته بیشتر از سوی روس‌ها منعكس می‌شد تا ایران؛ گسترش همكاری اقتصادی در فضای تحریمی دو كشور. با وجودی كه نگاه تجار ایران به روسیه چندان مطلوب نیست و سابقه حضور روسیه در ایران بیشتر در قالب سودجویی بوده و همین موضوع نیز سایه سنگین این بی‌اعتمادی را بر روابط دو كشور در حوزه اقتصادی گسترانیده، حالا یوری یوشاکوف، دستیار رئیس‌جمهور روسیه، به نقل از خبرگزاری تاس، خبر داده سرمایه‌گذاری روسیه در میادین نفت و گاز ایران احتمالا به بیش از ٥٠ میلیارد دلار می‌رسد. خبری كه در وهله نخست، بسیار شگفت‌انگیز است. ایران و روسیه سابقه همكاری بسیار اندك و كوچكی در حوزه انرژی داشتند و حالا خبر ٥٠ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در این بخش منتشر می‌شود. به گفته یوشاکوف: «انرژی نویدبخش‌ترین حوزه همکاری بین ایران و روسیه است. شرکت‌های پیشروی نفت و گاز روسیه مانند گازپروم، گازپروم نفت، روس‌نفت، لوک‌اویل، زاروبژنفت و تات‌نفت به صورت سیستماتیک در حال کار روی توسعه میادین در ایران هستند. انتظار می‌رود سرمایه‌گذاری‌ها به بیش از ٥٠ میلیارد دلار برسد». پیش‌تر گزارش شده بود شرکت‌های گازپروم، روس‌نفت، لوک‌اویل، گازپروم نفت، تات‌نفت و زاروبژنفت تفاهم‌نامه‌ای را با شرکت ملی نفت ایران از سال ۲۰۱۶ به بعد امضا کرده‌اند. برخی از این شرکت‌ها، میدان‌هایی را اکتشاف کرده و پیشنهادهای توسعه آنها را به وزارت نفت ایران ارائه کرده‌اند. رویكرد همكاری ایران و روسیه پس از اعمال تحریم‌های آمریكا برای هر دو كشور، از سوی كارشناسان «چرخش از بلوك غرب به بلوك شرق» برای ایران بیان می‌شود؛ سخنی كه پس از احتمال كاهش همكاری‌های ایران و اروپا پس از به‌خطر‌افتادن برجام و سنگینی فشارهای مستقیم و غیرمستقیم آمریكا بر ایران، رنگ و لعاب جدی‌تری گرفت و تلاش ایران برای تعدد تخم‌مرغ‌هایش در سبد همكاری‌های اقتصادی بیشتر شد.
احتمال امضای قریب‌الوقوع توافق منطقه آزاد تجاری ایران و اوراسیا
این تنها خبر منعكس‌شده نیست. یوری یوشاکوف، دستیار رئیس‌جمهور روسیه، در اظهارنظر دیگری خبر داده مذاکرات برای ایجاد یک منطقه آزاد تجاری میان اتحادیه اقتصادی اوراسیا به رهبری روسیه و ایران نهایی شده است. به گزارش راشاتودی، یوری یوشاکوف گفت: «برنامه این است که توافق‌نامه در چند ماه آینده امضا شود». گزارش‌های اولیه از امضای قرارداد منطقه آزاد تجاری با ایران تا پایان ماه می پس از سه سال مذاکره خبر دارد. الکساندر نوآک، وزیر انرژی روسیه که رئیس کمیسیون بین‌الدولی ایران و روسیه نیز هست، ماه پیش گفت: «بدیهی است این قرارداد تحولات بیشتری در زمینه مبادلات تجاری دوجانبه و توسعه همکاری‌های سرمایه‌گذاری به راه خواهد انداخت». اتحادیه اقتصادی اوراسیا که بر اساس اتحادیه گمرکی کشورهای روسیه، قزاقستان و بلاروس است، در سال ٢٠١٥ تاسیس شد. پس از آن، ارمنستان و قرقیزستان نیز به آن پیوستند. در سال ٢٠١٦ ویتنام نیز به صورت رسمی نخستین کشور غیرمنطقه‌ای بود که به این بلوک پیوست. این اتحادیه با هدف اطمینان‌بخشیدن به انتقال آزاد کالا، خدمات، سرمایه و کارگر میان کشورهای عضو ایجاد شده است. بیش از ٤٠ کشور ازجمله چین و اندونزی و برخی از کشورهای آمریکای جنوبی، برای عضویت در این قرارداد ابراز علاقه کرده‌اند. همچنین مذاکراتی با کره‌جنوبی، مصر و هند صورت گرفته است. ولادیمیر پوتین در ماه دسامبر گفت صربستان نیز می‌تواند به این بلوک بپیوندد.
چرا روسیه؟
حالا سؤال اینجاست كه چه شد كه ایران از اروپا دست كشید و به روسیه روی آورد؟ این پرسشی است كه با یكی از كارشناسان مطرح كردیم. میثم كاكاوند، کارشناس ارشد و تحلیلگر اقتصادی، در گفتوگو با «شرق» میگوید: ایران به واسطه صحبت‌هایی كه از خروج آمریكا از برجام مطرح می‌شود، رویكرد رجوع به شرق را در پیش گرفته است و بهترین گزینه در این زمینه، روسیه است. از طرفی، روسیه نیز به دلیل تحریم‌هایی كه آمریكا علیه این كشور وضع كرده است و از طرف دیگر به واسطه منافع مشتركی كه در زمینه سیاسی با ایران در سوریه و منطقه دارد، بدش نمی‌آید روابطش را با ایران بهبود ببخشد.
این كارشناس با اشاره به این نكته كه هیچ‌یك از توافق‌هایی كه تاكنون بین ایران و روسیه شكل گرفته، رنگ واقعیت به خود نگرفته است، می‌افزاید: دلیل این اتفاق، متفاوت است. بخشی به دلیل رویكرد بی‌اعتمادی بخش خصوصی ایران به روسیه است و بخشی هم به واسطه حمایت‌نکردن دولت از همكاری بین دو كشور. به همین خاطر تاكنون روابط دو كشور به راه‌آهن و خرید ریل و همكاری‌های نفتی برای توسعه میدان‌های ایران محدود شده است.
كاكاوند با بیان اینكه از نظر صادرات غیرنفتی هم روابط دو طرف جهش چندانی نداشته است، می‌افزاید: ایران هم باوجودی‌كه از طرف غرب و اروپا تحت فشار است، ترجیح می‌دهد به‌طور كامل تخم‌مرغ‌هایش را در یك سبد قرار ندهد و به روسیه تكیه نكند. بنابراین به نظر می‌رسد صرف‌نظر از تعارفات دیپلماتیكی كه انجام می‌شود، قراردادهای دو طرف به بخش ریلی و نفتی محدود شود. او با اشاره به روابط ازدست‌رفته ایران می‌افزاید: با توجه به اینكه سال گذشته ایران فرصت استثنایی تركیه را از دست داد و دوباره دو كشور روسیه و تركیه به هم نزدیك شدند، روابط غیرنفتی ایران چندان متحول نشده است. به گفته او، دو طرف در حال تلاش هستند تا معاملات خود را با ارز‌های ملی خود انجام دهند و اگر بتوانند موانع فنی را حل كنند، این اتفاق می‌تواند جهش در مبادلات دو كشور ایجاد كند، اما با توجه به ضعف پول ایران این اتفاق چندان محتمل نیست.
نگاه منفی تجار ایرانی به روسیه
این کارشناس ارشد و تحلیلگر اقتصادی با اشاره به نگاه منفی تجار ایرانی به روس‌ها، ادامه می‌دهد: همین‌طور است. حتی مقامات اتاق بازرگانی مشترك بین دو كشور، بارها تأكید كرده بودند كه بخشی از عدم توسعه روابط اقتصادی بخش خصوصی دو كشور به‌خاطر نگاه منفی‌ای است كه تجار ایران به روس‌ها دارند، اما مسئله اینجاست كه روسیه به‌جز ایران، شریك راهبردی قابل‌اعتمادی در منطقه ندارد و اگر همكاری ایران در سوریه نبود، خیلی از موفقیت‌های روسیه ممكن نبود. به عقیده من، تلاش روسیه برای گسترش روابط اقتصادی با ایران، بیشتر برای نزدیكی سیاسی به ایران است، البته این امر سبب نشده است كه روس‌ها، موضوع اقتصادی را در نظر نگیرند و حتی در این شرایط بازهم، بالانس؛ چه در زمینه سیاسی و چه در زمینه اقتصادی به نفع روسیه است. حتی در بخش ریلی هم قراردادهایی را برای خرید و تولید واگن در ایران منعقد كرده‌اند كه باز هم واردات برای ایران محسوب می‌شود و هیچ انتقال تكنولوژی‌ای در این زمینه صورت نمی‌گیرد.
چرخش ایران از غرب به شرق
منصور معظمی، معاون وزیر و رئیس هیئت عامل سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران در گفتوگو با «شرق» میگوید: امیدوارم صحبتی که از سوی دستیار رئیس‌جمهور روسیه مطرح شده است، جامه عمل به خود بپوشاند و روس‌ها به‌طور جدی در ایران چه در قالب مشارکت چه به‌صورت مستقیم، سرمایه‌گذاری کنند. معظمی ادامه می‌دهد: این اقدام، فرصتی خواهد بود تا روس‌ها در توسعه صنعتی ایران شرکت کنند. به نظر می‌رسد با توجه به شرایط غرب، اکنون شرایط مناسبی برای همکاری با اروپا وجود ندارد و فرصت از دست رفته است. از طرفی ایران به شدت نیازمند سرمایه‌گذاری در بخش نفت و گاز چه با هدف توسعه و چه با هدف حفظ و نگهداشت وضعیت موجود است. بنابراین اگر روس‌ها در ایران سرمایه‌گذاری کنند، باید به فال نیک گرفت. این مقام مسئول در پاسخ به اینکه پیام گسترش همکاری دو کشور و نزدیکی روسیه به ایران چیست، میگوید: تاکنون در صنعت نفت و گاز، نگاه به همکاری با روسیه نبوده است. این رویکرد جدیدی است اما اکنون شرایط متفاوت است. این رویکرد جدید و نگاه به شرق، به لحاظ تکنولوژیک، افراد، ارتباطات و... ملزومات خاص خود را دارد.
به گفته او، با توجه به شرایط کنونی ایران در جهان، باید سبد سرمایه‌گذاری در ایران با دیگر کشورها، بسیار متنوع باشد و فقط معطوف به غرب نباشد. ما باید از هر فرصتی که می‌توانیم از سرمایه‌گذاری استفاده کنیم، کشور را معطل نکنیم زیرا نیاز ایران به سرمایه‌گذاری بسیار بیش از این اعداد و ارقام است و فرصت‌های سرمایه‌گذاری فراوانی هم برای روس‌ها در ایران وجود دارد.
