زیتون - سولماز ایکدر
روز به میانه نرسیده اما بازار نیمه‌تعطیل است؛ نه از نبود مشتری که از اتمام کالای قابل فروش. گوشت٬ مرغ٬ برنج٬ ماهی٬ روغن و شکر.
ماه فروش بازار قدیمی شهر٬ چشمان متعجبم را که دید٬ گفت: «با دلار ۱۴ ٬ ۱۵ هزار تومان می‌آیند٬ بازار را جمع می‌کنند و می‌برند.»
تا پیش از این، از این سوی مرز برای خرید چای و سیگار به آن سوی می‌رفتند و از آن سو برای خرید روغن و برخی ادوات سبک کشاورزی به سوی می‌آمدند.
سقوط ارزش ریال اما تعادل را برهم زد.
پیرمرد گفت: «دیگر نه زورمان می‌رسد چای و سیگارشان را بخریم و نه حتی ماهی و شکر و روغن خودمان را. می‌آیند و بازار را جارو می‌کنند. کوچکترین ماشینشان وانت است٬ باز می‌زنند و می‌روند.»
افزایش تقاضا از سوی مشتری با قدرت خرید بالا٬ قیمت‌ها را دچار چنان جهشی کرده است که حتی اگر کالایی باقی بماند هم ساکنان محلی امکان خرید ندارد. قیمت گوشت٬ برنج٬ شکر و روغن چند برابر شده، اما با توجه به ارزش پایین ریال٬ باز هم قیمتشان از قیمت کالای مشابه در آن سوی مرز پایین‌تر است.
پیرمرد گفت: «ماهی صبور را دانه‌ای ۱۰۰ هزارتومان فروختم امروز٬ پیشتر زیر بیست هزار تومان بود.»
پیرمرد و دیگر فروشندگان بازارچه محلی در خرمشهر یا دیگر شهرهای مرزی٬ کالایشان را با قیمت بالاتری می‌فروشند اما این موضوع کمکی به رونق اقتصادی منطقه نکرده است.
چرا که به همان نسبت قیمت کالاهای دیگر نیز بالا رفته و حتی کم‌یاب شده است.
در این رابطه مصطفی فتح‌الله‌زاده٬ مسئول یکی از دفاتر مسافرتی در عراق و ایران٬ به خبرگزاری ایلنا گفته بود که در حال حاضر «روزی ۱۵۰ هزار نفر از عراق تنها برای خرید مایحتاج روزانه به منطقه آزاد اروند وارد می‌شوند، بازارها را خالی می‌کنند و شب مجددا از مرز به کشور خود بازمی‌گردند.»
فتح‌الله‌زاده افزوده که این افراد «تنها با انگیزه خرید ارزان مایحتاج روزانه، از بصره و جنوب عراق بدون ویزا حق دارند وارد منطقه آزاد اروند، خرمشهر، آبادان و... شوند و به‌این‌صورت به بازارهای این شهرها رفته و در آنجا گوشت، مرغ و حتی نان و نمک روزانه خود را تهیه کنند.»
او علت افزایش ورود شهروندان عراق به ایران برای خرید را «بی‌ارزش شدن پول ایران» نامیده و گفته در شرایط فعلی، «خرید عراقیان [در ایران] به دینار مفت درمی‌آید.»
آن‌طور که او توضیح داده قیمت «یک مرغ در عراق ۶ دینار است که به پول ما ۶۰ هزار تومان می‌شود. در صورتی که آنها در آبادان میتوانند این مرغ را کیلویی ۱۰ تا ۱۲ هزار تومان خریداری کنند.»
همین شرایط ناگوار اقتصادی بود که باعث شد مردم خرمشهر یک‌شنبه شب در اعتراض به سیل خریداران عراقی در شهر تظاهرات کنند.
همچنین محسن حیدری، نماینده خوزستان در مجلس خبرگان رهبری، روز دوشنبه گفت که «مسئله حضور عراقی‌ها در آبادان و خرمشهر همه‌جانبه بررسی و حل شود.»
هنوز بحران در منطقه آزاد اروند حل نشده بود که خبر از بحرانی مشابه در کردستان منتشر شد.
شاهدان محلی خبر می‌دهند که ورود مسافران عراقی به مریوان و حجم بالای خرید روزانه آنها از بازار این شهر موجب «نایاب» شدن کالاهای اساسی در مریوان شده است.
بر اساس اخبار منتشر شده «به طور ثابت روزانه ۱۱۰۰ نفر» برای خرید از مرز باشماق وارد مریوان می‌شوند و «حجم زیادی از کالاهای اساسی زندگی خود را در این شهر فراهم می‌کنند.»
این بار اما مسئولین پیش‌دستی کردند و «خروج کالاهای اساسی از مریوان ممنوع شد.»
محمد شفیعی٬ فرماندار مریوان٬ روز سه‌شنبه اعلام کرد به دلیل خرید زیاد کالا از سوی عراقی‌ها از بازار این شهر، خروج هر نوع کالای اساسی «که با معیشت مردم ارتباط مستقیم دارد» از مرز مریوان ممنوع شد.
به گفته شفیعی، گمرک موظف شده «از خروج هر نوع کالای اساسی اعم از روغن، برنج و سایر اقلام اساسی که با معیشت مردم ارتباط دارند» جلوگیری کنند.
شفیعی تعداد این مسافران در چند هفته گذشته را حتی تا روزانه دو هزار و ۳۰۰ نفر هم گزارش کرد و افزود: «با خریدهای زیاد روزانه این مسافران و بازگشت دوباره به عراق، کالاهای اساسی زندگی در مریوان نایاب شده و بحران جدی در حال شکل‌گیری است.»
او حجم تردد مسافران از عراق به مریوان برای خرید کالاهای اساسی را «بی‌سابقه» توصیف کرد.
گردشگری برای خرید یا غارت
گردشگری برای خرید٬ یکی از سر فصل‌های صنعت گردشگری است. سر فصلی که برخی از کشورها با سرمایه گزاری در آن٬ رونقی به اقتصادشان می‌دهند.
گردشگری خرید خود به دو سر فصل مجزا تقسیم می‌شود. گردشگری صرفا برای خرید یا گردشگری و خرید.
گردشگری و خرید٬ آنچه عموم ما انجام می‌دهیم٬ سفر به نقاط جدید٬ دیدار از مکان‌های توریستی٬ خوردن غذاهای جدید و خرید آن چیزی ست در مکان زندگی خودمان نایاب یا گران است.
گردشگری زمانی صرفا برای خرید است که گردشگر و خریدار حرفه‌ای٬ تنها به منظور خرید کالایی خاص که در زمان و مکانی مشخص ارائه می‌شود٬ اقدام به سفر می‌کند.
هر دو نوع از این گردشگری٬ درآمدزا هستند. تا جایی که برخی از کشورهای منطقه مانند امارات متحده عربی و ترکیه٬ فستیوال‌های خرید نیز برگزار می‌کنند و با تخفیف‌های ویژه برای اقامت و خرید٬ توریست جذب می‌کنند.
برخی دیگر از کشورها نیز از گردشگری صرفا برای خرید درآمد جذب می‌کنند؛ مانند هفته‌های مد در شهرهایی مثل پاریس و میلان.
کشور میزبان گردشگران علاقمند به خرید٬ در بازه‌های زمانی مشخص قیمت کالا و خدمت را تعمدا پایین می‌آورند تا گردشگر بیشتری جذب کنند و «بیشتر بفروشند» یا کالا یا خدماتی خاص ارئه می‌کنند تا گردشگر «به هر قیمتی» برای خرید آن بیاید.
اما کدام کالا یا کدام خدمات؟
کشورهایی که به دنبال «گردشگری خرید» هستند٬ کالاها و خدمات اساسی یا استراتژیک خود را هرگز در این بازار عرضه نمی‌کنند.
در این دست کشورها نه غذا و نه محصولات صنعتی به بازار توریست‌هایی که صرفا برای خرید می‌آیند عرضه نمی‌شود.
از سوی دیگر خدمات اساسی مانند درمان نیز٬ بی حساب و کتاب٬ ابزار جذب توریست نمی‌شود.
هجوم همسایگان عراقی به ایران برای خرید٬ اما در هیچ کدام از این دو نوع گردشگری نمی‌گنجد.
عراقی در کنار کالا٬ از خدماتی مانند هتل داری و رستوران استفاده نمی‌کنند که موجب رونق اقتصادی منطقه شود.
از سوی دیگر کالایی را می‌خرند که ما خود امکان دوباره تولید آن را به قیمت پیشین نداریم.
اقتصاد خرد تا کلان وابسته ایران به واردات٬ با کاهش ارزش ریال به اندازه کافی آسیب دیده و در تامین نیازهای اولیه مردم وا مانده هست که نتواند٬ به نرخ غیر رقابتی و بدون سودهای جانبی کالای اساسی به همسایه بفروشد.
قدم بعدی قاچاق
پایین نگاه داشتن قیمت کالاهای اساسی٬ یکی از راهکارهای جمهوری اسلامی برای جلوگیری از نارضایتی شدید مردم است؛ مانند تلاشی که طی سالهای گذشته برای پایین نگه داشتن قیمت سوخت در ایران انجام شد و همین ارزان بودن این کالا٬ آن را تبدیل به سوژه‌ای جذاب برای قاچاقچیان سوخت کرد.
هر ساله٬ اخبار پرشماری از قاچاق سوخت از ایران به کشورهای همسایه و تلاش دولت و مرزبانی برای جلوگیری از آن منتشر می‌شود.
حال شرایط کشور مستعد تکرار همین قصه برای دیگر کالاهای اساسی است.
گمرک و مرزبانی میتوانند از خروج قانونی کالا ممانعت به وجود بیاورند اما آیا قدرت مقابه با قاچاق آن را نیز دارند؟
