می‌شد از توافق سعدآباد خارج نشویم

برجام را پذیرفتیم اما برای اجرای آن کمکی نشد

فکر نمی‌کنید که دیپلماسی ایران نسبت به گذشته هماهنگ‌تر و منسجم‌تر شده است؟

نسبت به دوران آقای احمدی‌نژاد بله، اما نسبت به دوران آقای خاتمی خیر.

فکر می‌کنید اگر ۲۰ سال پیش بود، آیا اصلا توافق برجام شدنی بود؟

برجام در شرایطش مهم است. برجام برای خروج از شورای امنیت بود. چه عاملی باعث شد ما به شورای امنیت برویم؟ خروج از توافق سعدآباد. درحالیکه می‌شد خارج نشویم.

آقای خاتمی خارج شد.

من وارد این بحث نمی‌شوم، بگذریم.

آیا شما عقلانیت در دیپلماسی ایران را روبه رشد می‌بینید یا خیر؟ برداشتی که من از صحبت‌های شما دارم این است که فرقی بین الان با ۲۰ سال یا ۴۰ سال پیش نمی‌بینید.

نسبی است. در این بحث مطلق‌بینی نمی‌کنیم.

به هرحال همه کمک کردند که برجام اتفاق بیفتد. از صدر تا ذیل.

نه، این اتفاق نیفتاد. برجام را ما پذیرفتیم ولی برای اجرایش کمک نشد. این دو متفاوت است. فردای برجام چه اتفاقی افتاد؟ شعارنویسی روی موشک نقض روح برجام بود.

اما نقض خود برجام نبود.

در مقدمه‌ی برجام هم نوشته است «این برجام زمینه‌ساز صلح و امنیت در منطقه‌ی خاورمیانه و جهان است. ما تعهد کردیم.

اما نقض خود برجام نبود، چون راجع برنامه‌های موشکی مذاکره‌ای نکردیم.

نه، هم در قطعنامه هست و هم در برجام که ایران متعهد شده است تا هشت سال نباید موشک‌های بالستیک با امکان حمل کلاهک هسته‌ای آزمایش و تولید کند.

تولید این موشک‌ها، بکار بردنشان و صحبت‌هایی که در سطح مقامات نظامی انجام شد، همه‌ی اینها مستمسکی برای طرف مقابل شد.

کار هوشمندانه‌ای نبود، به این دلیل که کسانیکه به دنبال چنین فرصتی بودند بهره‌برداری خود را می‌کردند.

بعد از برجام باید فضای مثبت بوجود می‌آوردیم که آن کشورهای مخالف برجام، مثل عربستان، اسرائیل و کشورهای دیگر، فرصتی برای خدشه‌دار کردن برجام پیدا نکنند. درحالیکه ما این فرصت را به آنها دادیم که بگویند «برجام فرصتی شد برای ایران تا امنیت خاورمیانه را به خطر بیندازد و به دنبال نفوذ و جنگ‌های نیابتی در خاورمیانه باشد». اینکه درست است یا غلط بحث دیگری است، بحث من این است که این فرصت به آنها داده شد.

بحث من رسانه‌ها نیستند بلکه مقامات سیاسی و تصمیم‌گیر هستند. چه امنیتی چه نظامی، چه اقتصادی و چه سیاسی تلاشی نکردند که برجام را به عنوان پایه‌ای برای بهبود مناسبات ما با دنیای خارج قرار دهند.

هدف برجام این نبود که منافع اقتصادی داشته باشد. هدف اصلی برجام خروج از شورای امنیت بود. اگر ما از بند ۴۱ شورای امنیت خارج نمی‌شدیم، سرنوشتی مثل عراق و لیبی و ... پیدا می‌کردیم. در مقابل فصل ۷ شورای امنیت ۳ راه مقابل ما بود؛ یکی اینکه بایستیم و مقاومت کنیم، که اگر قدرت داشتیم بسیار عالی بود. مثل اسرائیل که چون متحدی مثل آمریکا دارد همه‌ی قطعنامه‌ها را نادیده می‌گیرد.

دومین راه مصالحه بود و سومین راه تمکین. بدترین چیز این بود که یک‌طرفه مثل لیبی یکدفعه همه‌چیز را بپذیریم. ولی ما راه منطقی‌تری را انتخاب کردیم، مصالحه کردیم. در یک برنامه‌ی ۸ ساله که ما انجام می‌دهیم و آنها انجام می‌دهند، از ذیل فصل ۷ خارج می‌شویم. دقت کنید که هنوز خارج نشدیم.

سال ۲۰۲۳ دست ما دوباره زیر ساتور آمریکایی‌ها است. ۲۰۲۳ پایان برجام است. در ۲۰۲۵ هم دوباره جلسه‌ی شورای امنیت است. در این جلسان شورای امنیت دوباره باید رای‌گیری کند و اعضای دائم رای دهند که آیا ایران به تعهداتش عمل کرده یا نکرده. اتفاقا رای آمریکا تعیین کننده است. اگر رای مخالف دهد، کل زحمات ۸ ساله‌ی ما از بین می‌رود. نباید تصور کنیم که ماجرا تمام شده است.

باید کاری کنیم که در سال ۲۰۲۳ و ۲۰۲۵ بطور کامل از ذیل فصل ۷ خارج شویم؛ ولی ما تا بحال چنین تلاشی نکرده‌ایم. جمهوری اسلامی نباید ذیل فصل ۷ می‌رفت.

اروپایی‌ها به ما می‌گفتند کاری نکنید که آمریکا وارد این پرونده شود، ما کاری کردیم که شد. می‌گفتند کاری نکنید که این پرونده به شورای امنیت برود، ولی ما کاری کردیم که رفت. اینجا بعضی‌ها گفتند ما با قطعنامه روبه قبله نمی‌خوابیم، بعضی‌ها هم گفتند این قطعنامه‌ها کاغذپاره است، واقعا چنین بود؟

تولید ناخالص داخلی ما ظرف یک‌سال ۴۰ درصد کاهش پیدا کرد. ما در اقتصاد منطقه رقیب عربستان بودیم، ولی حالا در اثر همان تحریم‌ها نصف عربستان تولید ناخالص ملی‌مان است. الان عربستان جزو ۲۰ اقتصاد بزرگ دنیاست! ما اقتصاد بیست و هفتم دنیاییم.

چه کسی خسارات این سیاست‌ها را دیده؟ مردم ایران. آمدیم با برجام این خسارت‌ها را رفع کنیم، باید رفعش می‌کردیم. اما آیا سیاست‌های کنونی به نفع مردم عادی و رفاه ملی ما است؟

اگر در ۲۰۰۳ مساله‌ی هسته‌ای ایران حل می‌شد الان جزو ۱۵ اقتصاد اول دنیا بودیم

در آینده می‌بینید که این موضوع به سمت حل شدن برود؟

حتما چنین چیزی هست. منتها هر اقدامی در زمان خودش اثرگذار است. اگر شما در ۲۰۰۳ مساله‌ی هسته‌ای ایران را حل می‌کردید الان شاید جزو ۱۵ اقتصاد اول دنیا بودیم. طبیعتا وضع‌مان خیلی فرق می‌کرد.

با قدرتی که داشتیم، اگر می‌رفتیم جزو کلوپ ۲۰، الان دیگر fatf اینقدر به ما فشار نمی‌آوردند. ما دیگر جزو معادله بودیم، نه اینکه زیر معادله باشیم. الان هم همینطور است. گزارش‌های دستگاه‌های رسمی ما نشان می‌دهد که رشد اقتصادی کشور اگر پارسال ۴ درصد بود، در صورتیکه امسال برسد به ۲ درصد یا در برخی موارد منفی هم شود، خیلی خوب است. سال دیگر بین ۲ تا ۶ درصد احتمال رشد منفی اقتصادی وجود دارد. آیا اینها به نفع کشور ما است؟ پس بنابراین زمان خیلی مهم است.

سیاست خارجه‌ی آمریکا زمینه‌ای مشخص دارد و حتی اگر بر فرض رییس جمهوری دموکرات سرکار بیاید، دیگر دولت آمریکا که از این سیاست بازنمی‌گردد. از همان نقطه شروع می‌کند. نه اینکه بیاید بگوید که ما این ۴ سال را نادیده می‌گیریم.

مگر ۱۹۲۱، بعد از ترکمنچای که با روس‌ها شروع کردیم، انقلابی‌های روسیه آمدند و از سرزمین‌هایی که تزار گرفته بود عقب‌نشینی کردند؟ آنها گفتند تزار بد بوده و ما تزار را نابود کردیم، ولی سرزمین‌های ما را پس ندادند.

حال فکر می‌کنید که آمریکایی‌های دموکرات سرکار بیایند، می‌گویند ترامپ اشتباه کرد و ما خسارت‌های ایران را می‌دهیم؟ خیر! از همان نقطه شروع به مذاکره می‌کنند، بنابراین در این مورد ما ضرر می‌کنیم.

وضع اقتصاد، بیکاری، روابط و تجارت خارجی ایران در دوسال آینده چطور خواهد بود ؟ آیا ایران قادر است نفت خود را بفروشد؟ امروز اگر این کار را بکنیم هنوز بازار نفتمان را داریم ولی دو سال دیگر معلوم نیست بازار نفتمان را داشته باشیم. دوسال دیگر معلوم نیست دولت در روابط خارجی و دیپلماسی این‌قدر توانا باشد. حتی روابط ما با کشورهای دیگر معلوم نیست چگونه باشد. چه بسا که در حال حاضر روابط ما با اروپایی‌ها نسبت به ۶ ماه گذشته سردتر شده است. به سطح تماس‌ها و ارتبا‌ها و رفت و آمدها دقت کنید.

ببینید که بعد از تحریم ترامپ، نسبت به گذشته چقدر مقام‌های خارجی به ایران آمده‌اند. اگر این روند ادامه پیدا کند، چه کسی ضرر می‌کند؟ ما باید به این سوال پاسخ دهیم. وگرنه گفتن اینکه طرف مقابل بد است خیلی راحت است.

ما این را می‌فهمیم که طرف مقابل به دنبال زدن ما است. مثل کشتی می‌ماند، وقتی با کسی کشتی می‌گیریم معلوم است که او می‌خواهد ما را ضربه فنی کند. من نباید به او اجازه دهم که ضربه فنی‌ام کند. نه اینکه بگویم او نامردی می‌کند و من را ضربه فنی کرد. هدف مبارزه همین است دیگر.

در همین موقعیت اگر بخواهند پای میز مذاکره بنشینند، چون هم امریکایی‌ها و هم ایرانی‌ها پالس‌هایی در این مورد داده‌اند، طرف ایرانی در کنارش چه منفی و چه مثبت، الان در زمینه‌ی موشکی و زمینه‌های دیگر آورده‌هایی دارد. از طرف دیگر در منطقه هم نسبت به چند سال گذشته به یک ثباتی رسیده‌ایم و ایران در حال حاضر دیگر کاملا حضور دارد. آیا اینها آورده‌های ایران نیست؟

در این موضوع هم بحث نسبیت و زمان مطرح است. هر امکانی در سیاست خارجی مثل ثمرات باغ کشاورزی می‌ماند. اگر این میوه را به موقع بچینید و به موقع به بازار برسانید مهم است. در غیر این‌صورت شما باغ پر میوه‌ای داشته باشید که میوه‌هایش هدر رود، چه فایده‌ای دارد؟

مثلا در مورد سوریه اینگونه که شما می‌گویید نیست. در سوریه پیش از ورود روس‌ها ایران بازیگر اصلی سوریه بود ولی بعد از آن خیر. در مورد عراق الان مناسبات ما نسبت به ۶ یا ۷ ماه گذشته تفاوت کرده است. دیگر موقعیت ما موقعیت سابق نیست. در منطقه هم قبل از اینکه با عربستان قطع رابطه کنیم اوضاع تفاوت می‌کرد، آیا الان همان موقعیت را داریم؟ خیر! یک عده آمدند و سفارت را آتش زدند و بعد مناسبات ما با عربستان به اینجا رسید.

در مورد یمن دوسال پیش حوثی‌ها کجا بودند و الان کجا هستند؟ الان مشکلشان این است که حدیده را حفظ کنند، در گذشته نزدیک باب‌المندب بودند. الان هیچ کارشناسی در دنیا فکر نمی‌کند که انصارالله بتواند یک دولت شناخته شده شود. عربستانی‌ها دو سال پیش آمادگی مذاکره داشتند اما الان دیگر به دنبال راه حل نظامی‌اند. پس اینطور که شما می‌گویید نیست و این مسایل کاملا نسبی است.

بعد از برجام یک ابزار و امکاناتی بود که مثلا ایران می‌توانست با عربستان راجع به یمن صحبت کند، با اروپایی‌ها صحبت کند، با سازمان ملل صحبت کند. الان چنین امتیازی به ایران نمی‌دهند.

بنابراین اگر آن موقع وارد توافق می‌شدیم بحث کاملا فرق می‌کرد. شرایط ما نسبت به دوسال پیش ارتقا پیدا نکرده. من نمی‌خواهم وارد بحث موشک‌ها شوم، هر کشوری حق دفاع از خود را دارد. ولی واقعیت این است که این معادله را صدام هم داشت، یوگسلاوی سابق هم داشت. در مورد افغانستان و عربستان و پاکستان ممکن است این معادله کارآمد باشد، ولی حتما در مورد آمریکا واسرائیل معادله‌ی موشک‌ها کارآمد نیست. اتفاقا مستمسک آنها است. مثل این می‌ماند که کسی چاقو در جیبش دارد و طرف مقابلش کلت دارد، شما چاقو را که بکشید طرف مقابل شلیک می‌کند چون می‌گوید من را تهدید کرد. در این زمان است که شما باید چاقو را در جیبتان پنهان کنید.

باید دقت کرد که ایران فی‌نفسه یک قدرت بزرگ است. کسی نمی‌تواند ایران را درمنطقه نادیده بگیرد؛ ایران به لحاظ فرهنگی، جغرافیایی یک کشور گسترده است. یکی از قدرت‌های ما اقوام فرا مرزی ما هستند. اقوامی در ایران زندگی می‌کنند که در کشورهای همسایه هم صاحب نفوذ و قدرت هستند. ایران به لحاظ مختلف از اهمیت بسیاری برخوردار است.

سیاست خارجی وظیفه‌اش این نیست که این مواهب را به درگیری تبدیل کند. ایران کشوری است که مواهب ویژه دارد و هنر سیاست خارجی ما این است که چگونه از توانایی‌های ویژه‌ی کشور در جهت منافع ملی و ارتقا سطح زندگی ایرانیان استفاده کند.

در حوادث اخیر اهواز و بزنگاه‌های مختلف در ایران نحوه‌ی عملکرد رسانه‌های غربی دولتی یا رسانه‌های عربی، به گفته‌ی کارشناسان و اصحاب رسانه مغرضانه و جهت‌دار بود. چه راهکار دیپلماتیکی برای مقابله با آنها وجود دارد؟

اینها نسبی است. در دنیای سیاست و مناسبات بین‌الملل هرکسی از ابزار خودش استفاده می‌کند. مگر العالم ویا تلویزیون الکوثر از این دست کارها انجام نمی‌دهند. مگر مخالفین عربستان و بحرین را نمی‌آورند. مگر رسانه‌های ما رسانه‌ی حکومتی نیست؟ اصل روابط بین‌الملل بر اقدام متقابل است.

این اساسی‌ترین ماده‌ی کنوانسیون روابط دیپلماتیک وین است. لذا شما باید توجه داشته باشید که وقتی وارد یک منازعه می‌شوید، طرف مقابل هم از امکاناتش استفاده می‌کند.

ولی الان روابط دیپلماتیک ما با انگلیس برقرار است، یکی از بهترین سفیرهایمان در آنجا مستقر است. ما چه اخباری علیه انگلستان در العالم کار کرده‌ایم؟

یک مقداری احتیاج به دقت دارد. مثلا ترزا می بعد از دیدارش با روحانی می‌آید می‌گوید که مساله‌ی نازنین زاغری را با ایران مطرح کردم. یا فرانسه می‌گوید که ما سفیر ایران را می‌پذیریم اما اعزام سفیر خودمان موکول به زمانی است که ایران توضیح لازم را در مورد فلان مساله بدهد. کویت هم همینطور است. می‌گوید ما سفیر ایران را پذیرفتیم اما سفیر به تهران نمی‌رود تا زمانی‌که مناسبات ایران و کشورهای منطقه عادی شود.

بله! من هیچ تردیدی ندارم که این کشورها می‌خواهند از نقاط ضعف ما استفاده کنند. ابزاری که ما داریم این است که از اشتباهات آنها استفاده کنیم. کمااینکه آنها آمدند و بخاطر همین مسایل بعضی از رسانه‌های ما را بستند، ما هم اگر بتوانیم حتما باید از این امکان استفاده کنیم.

اما اینها حل مساله نیست. حل مساله این است که ما بدانیم چرا با عربستان به جایی رسیدیم که خواستار تجزیه‌ی ایران است. باید به این سوال پاسخ داده شود که آیا می‌توانست روندی دیگر طی شود؟

دیپلماسی وظیفه‌‌اش این بوده که اگر این مساله حتی در ذهن عربستان سعودی هم بوده است، هیچ‌وقت اجازه پیدا نکند علنی اقدامی کند. نه اینکه سیاست خارجی متهم کند و بگوید عربستان این کار را کرد. پس شما چه کاره بودید؟! این‌همه ملت هزینه کرده‌اند تا دیپلمات‌ها بروند و جلوی این روند را بگیرند و موقعیت ایران را در منطقه حفظ کنند.

مهم‌ترین نگرانی عربستان و اسرائیل بهبود روابط ایران و آمریکا است

در مورد عربستان ضعف دولت نبود که به موازات جلو بردن برجام حساسیت هم برای عربستان پیش می‌آورد؟ آیا نباید به موازات برجام روابط در آن بخش را هم تقویت می‌کرد؟

تردیدی نیست که مهم‌ترین نگرانی عربستان، اسرائیل و برخی دیگر از کشورهای خلیج فارس، بهبود روابط ایران و آمریکا است. برجام خطری بزرگ برای آنها تلقی می‌شد؛ همین حالا هم نگرانند. از طرف دیگر آمریکا هم می‌خواهد که هر دو طرف را داشته باشد تا از این رقابت حداکثر بهره‌برداری را بکند. اگر آقای ترامپ به دنبال مذاکره است بخاطر ما نیست، بلکه بخاطر منافع خودش است.

آنها می‌خواهند که آمریکا را در کمپ خود داشته باشند تا حداکثرفشار را به ایران بیاورند و بیشترین امتیاز را از ایران بگیرند. ایران نباید چنین اجازه‌ای به آنها بدهد. بعد از برجام معلوم بود که عربستانی‌ها نگران هستند؛ حتی ددر خاطرات جان کری آمده است که ملک عبدالله به آقای اوباما گفته بود سر مار را بکوبید، ایران را بمباران کنید. اگر جان کری دروغ گفته بود، عربستان باید بلافاصله تکذیب می‌کرد، اما تکذیبی بعد از انتشار خاطرات در کار نبود.

بنابراین ما باید ببینیم که چه فرصتی را از دست داده‌ایم. به یک رقیب منطقه‌ای‌مان که خواستار تضعیف ما است این امکان را دادیم که با دشمن بزرگتر ما متحد شود و چنین فشاری به ما وارد کند. نباید چنین اجازه‌ای می‌دادیم.

وقتی به سفارتی حمله می‌کنید، به خودتان حمله کرده‌اید

حمله به سفارتخانه هم خیلی تاثیر داشت.

طبیعی است، بله! این یک بی‌خردی بود. شما وقتی به یک سفارت حمله می‌کنید، درواقع به خودتان حمله کرده‌اید. مسوول امنیت آن سفارتخانه دولت ما است! حمله کنندگان به کشور دیگری حمله نکردند بلکه به خاک خودشان حمله کردند. حمله به سفارتخانه‌های آمریکا، انگلیس و عربستان، هرسه یک نتیجه داشته است.

اگر این کار ار می‌کنید این حق را به طرف مقابل هم می‌دهید؛ اگر سفارت او در اینجا ناامن شود، سفارت ما هم در کشور او ناامن می‌شود، چون امنیت یک معادله‌ی متقابل است.

کاری که عربستان در مقابل این اقدام انجام داد اتفاقا کار عاقلانه‌ای بود، اخراج کرد. می‌توانست دستگیر کند. می‌توانست یک گروه داعشی بفرستد آنجا تا سفارت ما را آتش بزنند! تازه مساوی می‌شدیم، اما این کار را نکرد. گفت سفارت نمی‌خواهیم، در سفارت را بست و رفت.

در این مقطع فکر می‌کنید امکان بهبود رابطه با عربستان وجود دارد؟

خیلی مشکل است. اگر ما بتوانیم معادله‌ی با آمریکا را باز کنیم، معادله‌ی با عربستان هم باز می‌شود. عربستان دیگر این موقعیت را نخواهد داشت و مجبور می‌شود که او هم برای عقب نماندن از قافله رابطه‌اش را با ایران بهبود بخشد. امارات، بحرین و کشورهای دیگر خلیج فارس هم اینگونه خواهند بود. آنها پشت دیوار آمریکا پنهان شده‌اند. وقتی این دیوار فروبریزد، آنهاهم باید یک فکر جدیدی بکنند. البته خیلی کشورها پشت این دیوار هستند، حتی کشورهای دوستمان هم از این وضعیت استفاده می‌کنند؛ روس‌ها، چینی‌ها و...

با بهم ریختن این مدل بازی است که آنها مجبور می‌شوند راه دیگری در پیش بگیرند. اگر روس‌ها می‌روند و درباره‌ی ما با آمریکایی‌ها صحبت می‌کنند، بعد از بهم ریختن این مدل، این ما هستیم که می‌توانیم با آمریکایی‌ها درباره‌ی روس‌ها صحبت کنیم. چرا این امکان مساوی نباشد؟ این امکان را خودمان از خودمان گرفتیم.

ممکن است روس‌ها اصلا به نفع ما کار کنند، ولی چرا این معادله بالعکس نباشد؟ چرا ما به نفع روس‌ها کار نکنیم؟ چرا روس‌ها باید بیایند بگویند که در مذاکره آمریکایی‌ها فلان چیز را می‌خواستند و ما به آنها ندادیم و به نفع شما کار کردیم. آنها که بدون مابه‌ازا کاری برای ما نمی‌کنند.

موازی‌کاری در دستگاه دیپلماسی همواره با انتقاداتی روبرو بوده. اما برای هماهنگ کردن دستگاه‌های مختلف فعال در این حوزه شورای هماهنگی به ریاست کمال خرازی تشکیل شد. به نظر شما این شورا کارآمد بوده؟ آیا به این مساله کمکی کرده است؟

این بحث هم نسبی است. وزارت خارجه‌ی ما در دوران آقای ظریف حتما بهتر از دو دوره‌ی قبلی بوده است. هم وزیر خارجه‌ی ما وزیرخارجه‌ی قوی‌تری نسبت به دو دوره‌ی قبلی است و هم رییس جمهور ما قوی‌تر است. رییس جمهوری که درس‌خوانده است، خارج از کشور را دیده است، حقوق بین‎الملل را می‌فهمد و زبان می‌داند. بنابراین طبیعی است که نسبتا بهبود پیدا کرده است.

بحث ما این است که این کشور باتوجه به شرایط باید خودش را ارتقا دهد. بالاخره وزارت خارجه‌ی امروز کارشناسانی دارد که نسبت به کارشناس‌های قبلی که نه دیپلماسی می‌فهمیدند و نه درک درستی داشتند کارآمدتر هستند‌.

اما مسئله این است که سطح بحران‌ها در منطقه افزایش پیدا کرده و این توانایی متناسب با آن نیست. یعنی سیاست خارجی باید می‌توانست روابط خارجی و بخصوص روابط منطقه‌ای ما را مدیریت کند. نباید اجازه می‌داد که این روابط بهم بریزد.

چقدر مشکلات دیپلماسی را به گردن دستگاه موازی می‌دانید؟

من به کسی اتهامی نمی‌زنم؛ ما می‌گوییم هر دستگاهی وظیفه‌ی ذاتی خود را انجام دهد. حتی اگر دستگاهی کار مثبتی انجام دهد، اگر این کار از وظایف دستگاهی دیگر باشد دچار بحران می‌شود.

آن کسی که مسوول سیاست خارجی است و باید پاسخگو باشد، دستگاه وزارت خارجه است. هر دستگاهی که می‌خواهد در این مورد وارد کاری شود، باید در چارچوبی که وزارت خارجه برایش برنامه تعریف می‌کند، عمل کند. می‌خواهد اقتصادی باشد، امنیتی باشد، نظامی باشد یا فرهنگی، اما برنامه‌ای که برای روابط با کشورهای دیگر داریم را وزارت خارجه باید تعریف کند؛ نه اینکه فردی یا دستگاهی مستقلا برود کاری کند و بعد سفارت ما کار دیگری انجام دهد و این دو با هم تناقض داشته باشند.

نباید به دستگاه‌های دیگر اجازه‌ی کار دیپلماسی داد

تحلیل شما این است که چنین چیزی وجود دارد؟

بله؛ مثال بحرین را می‌زنم، مثال عربستان سعودی را می‌زنم؛ گفتمان دستگاه‌های دیگر با سوریه، عراق، عربستان و یا یمن را با گفتمان وزارت خارجه مقایسه کنید! آنها دستگاه‌های اجرایی‌اند، روزنامه نیستند که بگوییم آزادند تا هر حرفی را بزنند. من در مورد دستگاه‌هایی صحبت می‌کنم که از دولت بودجه می‌گیرند. اینها باید در چارچوب دستگاه دیپلماسی کشور حرف بزنند و عمل کنند. اگر این چارچوب و برنامه را غلط می‌دانند باید بیایند از طریق مکانیزم‌های قانونی آن برنامه را تغییر دهند؛ نه اینکه خودشان برنامه‌ای جداگانه تعریف کنند.

مثلا بدون اطلاع وزارت خارجه با عراقی‌ها حرفی بزنند یا بروند به افغانستان و روابط جداگانه‌ای برقرار کنند که وزارتخانه از آن بی‌اطلاع باشد. نباید به شخص دیگری ماموریت دهیم که برو موازی وزارت خارجه، حالا به هردلیلی مثل ناتوانی وزارتخانه و...، کاری انجام بده، خب وزارت خارجه را قوی کنید.

اگر قرار است با عراقی‌ها صحبت کنیم وزارت خارجه صحبت کند، چرا یک آدم دیگر را می‎فرستیم. اگر شخص دیگری می‌رود باید با مجوز وزارت خارجه و در چارچوب برنامه‌هایش باشد. اگر لازم است ما روابط نظامی داشته باشیم، یک چارچوب و تعریفی دارد. هر رابطه‌ای اینگونه است و باید در پلتفرمی که سیاست خارجی تعریف می‌کند اتفاق بیفتد. در اینصورت قابل توجیه است.

من هیچوقت نمی‌گویم تمامی دستگاه‌های دیگر تعطیل شوند و وزارت خارجه کار انجام دهد. ما به همه‌ی دستگاه‌هایی که در کشور و قانون اساسی تعریف شده نیاز داریم. منتها در چارچوب تعریف شده.

منِ وزارت خارجه نباید بروم کار پزشکی یا نظامی یا امنیتی انجام دهم. این اجازه را هم نباید به یک دستگاه دیگر داد که مثلا کارهای دیپلماسی را انجام دهد. این کار وزارت خارجه است.

در کشورهای دیگر هیچ مقام غیر رسمی یا رسمی حق ندارد با کشورهای دیگر وارد مذاکره شود. اما در ایران می‌شوند. بیشتر از مذاکره هم می‌شوند، می‌روند و اقدام می‌کنند. اینکار به نفع کشور نیست. به نفع خود آن دستگاه هم نیست. چون از ماهیت ذاتی خود خارج شده و دارد کاری را انجام می‌دهد که وظیفه‌ی دستگاهی دیگر است. بنابراین برای کشور هزینه ایجاد می‌کند.

در سیاست خارجی هرکسی کاری انجام دهد، هزینه‌اش تنها به دستگاه یا فرد بازنمی‌گردد، بلکه به کشور تحمیل می‌شود. مفهوم کشور ،دولت و نظام و مردم و هر آن چیزی است که در آن کشور وجود دارد.

سیاست خارجی مثل دستگاه‌های دیگر نیست که قابل تقسیم باشد. دیپلمات نماینده‌ی حکومت است؛ نه قانون اساسی و نه عرف بین‌الملل در هیچ کجای دنیا تعریف نکرده که دستگاه‌های دیگر نماینده‌ی حکومت باشند.

وقتی ما به کشور دیگری سفیر می‌فرستیم، اگر شخص دیگری برود و حرف دیگری خارج از برنامه‌ی وزارت خارجه بزند، یعنی آن را نقض کرده است. این به معنی تضعیف حکومت ما است. ممکن است کار او کار خوبی باشد، بحث این نیست، بحث این است که در آن چارچوب انجام نداده است.

متاسفانه بخصوص در این ۱۰ سال اخیر این موضوع سنت شده است. همه راجع به سیاست خارجی حرف می‌زنند، همه موضع می‌گیرند، حتی بعضی‌ها می‌روند و در این حوزه اقدام می‌کنند.