1- ملت ايران يکپارچه مانند سيل خروشان در سراسر کشور برای بدست آوردن آزادی، استقلال و استيفای حقوق خويش در صحنه ‏مبارزه آماده و حاضر به همه نوع فداکاری و از خود گذشتگی بود.‏

‏2- نطفه دولت و يا نيروی جانشين انقلاب و رژيم شاه که در پاريس و بيرون از حضور نمايندگان واقعی قاطبه مردم ايران در حال ‏بسته شدن و در شرف بدست گرفتن قدرت بود، شکل می گرفت.‏

دو نيرو و يا دو جريان فوق پابپای هم در حرکت بود و به ميزانی که جريان دوم، ارکان قدرت را می ساخت و يا قبضه می کرد، نيروی ‏اول ضعيف و ضعيفتر می شد تا سرانجام در اين جدال و درگيری نيروی اول-که صاحب اصلی انقلاب و کشور بود- به کناری رانده شد ‏و سرانجام بدست نيروی دوم حذف گرديد.‏

نمی شود مردمی را که خود برای آزادی، استقلال، عدالت و در اختیار گرفتن سرنوشت زندگی خویش قیام کرده و رژیم دیکتاتوری شاهنشاهی را برانداخته اند، یک شبه به کناری راند و زیر همه آن قول و قرارها زد. و صاف و عریان گفت که مردم صغیر هستند و باید تابع و مطیع امر ولی فقیه باشند. شما خیال می کنید که اگر آقای خمینی در پاریس و یا حتی وقتی پایش به ایران رسید، می گفت: « حکومت از آنِ ولی فقیه است» و یا « فقها باید حاکم باشند»، مردم دیوانه بودند که زیر فرمانش بروند و خود را صغیر به حساب آورند. قطعاً اگر چنین چیزهائی را بر زبان می آورد، خودش ساقط می شد.

برای بازسازی استبداد، اهرمهای مختلفی لازم بود که یک به یک ساخته و در اختیار رهبری قرار گرفت که مهمترین این اهرم ها سپاه پاسداران و دادگاههای انقلاب است. بنابر این قدرت دیگری به غیر از ارتش نیاز بود تا به مدد آن بشود مخالفین را درجه به درجه قلع و قمع کرد. درست است که ارتش در یکی دو روز آخر کاملاً به انقلاب پیوسته و رهبری انقلاب را پذیرفته بود. اما امکان نداشت که از ارتش به عنوان اهرمی در دست رهبری و روحانیت برای بازسازی استبداد در آن دوره، مورد بهره برداری قرار داد و یا به آن تکیه کرد. افزون بر اینکه دائماً نگرانی از ارتش وجود داشت که نکند، بار دیگر نظیر 28 مرداد 32 کودتا کند. و اتفاقاً، بنیان گذاران سپاه هم ترس خود را از کودتای 28 مرداد دیگری ذکر کرده اند(3). گروه هائی هم که خود را وارث و صاحب انقلاب می دانستند مرتب این نگرانی را عنوان کرده و به طبل انحلال ارتش و ایجاد ارتش خلقی دامن میزدند.

اهرمهای بازسازی قدرت که مهمترینشان سپاه پاسداران و دادگاه های انقلاب است بلافاصله پس از پیروزی انقلاب آگاه و یا نا آگاه ساخته شد و در اختیار روحانیت قرار گرفت. که این دو نهاد عصای دست رهبر در باز سازی استبداد فقیه گردید. با وجود همه اینها هنوز ملت در صحنه بود و باید راه ها طی می شد تا گام به گام ملت را از صحنه واقعی حذف کرد و با تحمیق کردن توده مردم از آن به عنوان آلتی در دست خود برای استقرار دیکتاتوری سود جست. فقدان نیروی آزادیخواه سازمان یافته و آگاه و توانا که ضمیر واقعی روحانیت را دریافت کند، ونانوشته ها و نا گفته ها را بخواند و سیر حوادثی که هر روز در گوشه و کنار مملکت و در تهران، در جهت استقرار استبداد روحانیت در حال شکل گیری بود، به پروسه استقرار استبداد کمک رساند. طبیعی است که وقتی هدف غالب گروه ها تصاحب قدرت است، چیزی که فدا خواهد شد، آزادی و حقوق مردم است. و آن کس و یا دسته ای که اهرمهای مختلف قدرت را در دست دارد، دسته های دیگر خواهان قدرت را حذف خواهد کرد. گفتمان غالب چه چپی ها و چه راستی ها و یا مذهبی ها، - به جز اقلی که صدای این اقل هم کمتر شنیده می شد - ، گفتمان قدرت بود و متأسفانه علیرغم هیاهوی زیاد، هنوزهم در عمل به مقدار زیادی چنین است.

نکته ای که از دید بسیاری مغفول مانده و موجب سردرگمی در مورد انقلاب گردیده و یا می گردد، این است که مشاهده می شود با وجودی که اهداف انقلاب مشخص و معین بود و از زبان رهبر انقلاب که به «بیان پاریس » مشهور شد، بیان شده بود، اما بعد از پیروزی جهتی را که انقلاب پیمود، انحراف از خواسته های به حق مردمی بود که در انقلاب شرکت کردند و آن را به ثمر رساندند. انقلاب را با نیروی جانشین انقلاب بعد از پیروزی یکی گرفتن موجب کلاف سردرگم خواهد شد که شده است. البته که انقلاب یک چیز است و ساختن( یا جانشین شدن) قدرت به جای مردم، یک چیز دیگر و حقیقت را بخواهید بر سر این دومی یعنی جانشین شدن قدرت بعد از پیروزی به جای مردم است که زد وبند معنی پیدا می کند. اما در خود انقلاب این زد و بند محلی ندارد و مضر هم هست. این بدان معنی نیست که حتی قبل از پیروزی انقلاب کس و یا کسانی با خارجی ها و بیگانگان برای به دست گرفتن قدرت بعد از پیروزی، زدو بند و قرار و مدار نگذاشته باشند. و یا حتی کسی که موقعیت برای رهبری را داشته، قبل از پیروزی انقلاب با خارجی ها و یا داخلی ها قرار و مدار و یا روابطی نداشته است.

نکته درخور توجه اینکه انقلاب را نمی شود از رهبری آن جدا کرد. هیچ انقلابی بدون داشتن رهبر و یا کادر رهبری پیروز نشده است و این دو از هم جدا شدنی و تفکیک ناپذیرند. انقلاب چیزی نیست که اول پیروز شود و بعد رهبر و یا کادر رهبری پیدا کند و یا یک قدرت جانشین آن شود. انقلاب و رهبری آن در عین حالی که دو چیز است، اما ازهم جدا شدنی نیستند. و این جاست که اهمیت رهبری مشخص می شود و به قول حکیمی: به دنبال کسی که پیشنیه اش و رفتار و کردار قبل او را او نمی شناسید، رفتن از جهالت و نادانی است.

شاه خود اولین انقلابی

در بالا، از قول بازرگان آورده شد که انقلابی تر از همه خود شاه بود و این حقیقتی است. اگر شاه می خواست سلطنت بکند و نه حکومت، جای شک نیست که با او مخلفتی نمی شد و هنوز هم فزندش شاه ایران بود. اما به مرور که شاه در طول دو دهه با ديكتاتورى، يك تنه كشور را اداره مى‏كرد و با زير پاگذاشتن حقوق فردى و اجتماعى و ايجاد جو سانسور، همه آزاديها را از بين برده بود. اين مسائل نيز از ديد داخلی ها و خارجی و بویژه آمريكا و انگليس در هيچ زمانى پنهان نبود، چرا كه خود اينها امكان بوجود آمدن چنين ديكتاتورى را فراهم كرده و با كودتاى خود حكومت قانونى و ملى را ساقط و وى را سوار بر اريكه قدرت كرده بودند. از نظر غربى‏ها غالبا" حقوق بشر، آزادى‏هاى مختلف (آزادى قلم، بيان و...) و دموكراسى اغلب زمانى مطرح مى‏گردد كه بخواهند از آن بعنوان اهرمى براى به زانو درآوردن رژيمى از آن استفاده كنند. زمانى كه منافع آنها در خطر باشد، حقوق بشر، دموكراسى و آزادى، معناى خود را از دست مى‏دهد.

هر جا که منتافعشان تضمین شده باشد، حقوق بشر و آزادی و این قبیل الفاظ معنای واقعی خود را از دست می دهد. بر آنها نمی شود ایراد گرفت که آشکارا و در علن نمی گویند، که «منافع ما بر همه چیز مقدم است» ولی در عمل چنین می کنند. در اینگونه موارد غربی ها و در رأس آن ها آمریکا با ترازوی دوگانه عمل می کنند، رژیم آن کشورها هر چه باشد، چندان جای ایراد نیست. اینکه ملت ما و یا دیگران این را می فهمند و یا نمی فهمند و یا دست به توجیه می زنند، خود مطلب دیگری است.

در دهه 70 - 80 شاه با وجودى كه هم پيمان آمريكا و جزو كشورهاى دوست و اقمار آمريكا به حساب مى‏آمد و روابط گسترده اقتصادى، نظامى و سياسى با آمريكا داشت و از هر نوع كمك و يا خواسته‏اى كه آمريكايى‏ها خواستار آن مى‏شدند كوتاهى نمى‏كرد. و حتی از جانب آن ها بعنوان ژاندارم غرب، امنيت خليج فارس و نفت را در اين منطقه عهده دار بود. شاه که هم پيمان نظامى آمريكا بود و دست آمريكا در تمام امور كشور و منافع آن باز بود. و هیچ خواسته ای نبود که از آن ها دریغ شود. این هم پیمانی با غرب و روابط گسترده اقتصادى، نظامى و سياسى با آمريكا، امر را بر شاه مشتبه ساخته بود و ظاهراً چون در منطقه به قدرتى تبديل شده بود، اين وضعيت موجب شد كه امر به خود شاه مشتبه شود و چنين تصورى به او دست داده بود كه واقعاً فكر مى‏كرد يكى از پنج قدرت بزرگ جهان و يكى از رهبران بزرگ دنياست. اين بلند پروازى‏ها او را وادار مى‏كرد كه به اربابان خود نيز خورده بگیرد و سياست آنها را مورد سئوال و سرزنش قرار دهد، وگهگاهى خارج از سياست اربابان خود تك مضرابهايى مى‏زد و قدرت خود را به رخ آنها مى‏كشيد مى‏گفت:

"زمان آن فرا رسيده است كه تكنولوژى و توسعه بدون محدوديت در اختيار همگان قرار گيرد انتقال تكنولوژى، اين است قيمت واقعى نفت" ويا: "به اين چشم سبزها ديگر باج نمى‏دهيم و..."

و یا

"دوران مفت خورى سپرى شده است، نظر شركتهاى بزرگ كه هنوز به امتيازات مفرط خود چسبيده‏اند، نمونه بارزى است از استعمار اقتصادى... همين جا در ايران به آنهامى گويم: شرايطى كه آنها بيست سال پيش استفاده كرده‏اند، ديگر وجود ندارد" (4)

علم مگوید « شاهنشاه در برنامه پانوراما، مخبر (بى بى سى) فرمودند كه شما با اين تنبلى و وضع اجتماعى به زودى به غار برخواهيد گشت.» (5)

شاه برای آمریکا حالت نوكرى را داشت كه در اثر بزرگ شدن در خانه ارباب و در درون روابط گسترده خانواده فكر مى‏كرد كه حكم عضوى از خانواده را پيدا كرده و قدرتش همسنگ قدرت ديگر اعضاء است. حتماً بسیاری به یاد دارند که در ایران یکه بزن های هر محله چند تا نوچه زیر دست خود داشتند، گاهی اتفاق می افتاد که یکی از این نوچه ها، در خود احساس بزرگی و یکه بزنی می کرد و فکر می کرد که خود می تواند، یک بزن محله شود. در چنین حالتی یک بزن اصلی یکی از نوچه ها را وادار می کرد که بدون سر و صدا ترتیب او را بدون بدهند که اگر از مهلکه جان سالم بدر می برد، بفهمد که فضولی دیگر موقوف است و هم سایر نوچه ماست را کیسه کنند. نظیر رئیس گروه های مافیا که نسبت به عضوی از گروه به دلایلی باید ترتیب او داده شود.

در وضعيت عادى و معمولى نيز از قدرت انداختن و شكستن او عملى نبود. لذا لازم مى‏آمد كه بحرانى ايجاد شود و تعادل قوا در کشور و منطقه بهم بخورد و در آن وضعيت، یا شاه را تبدیل به پادشاه مشروطه که سلطنت بکند و نه حکومت، تبدیل می شد و یا اینکه در وضعیت حاد تر سلطنت در ایران منقرض می شد. و چون شاه هم پيمان نظامى آمريكا بود و دست آمريكا در تمام امور كشور و منافع آن باز بود و در تمام جهان متحد و دوستدار غرب و بخصوص آمريكا تلقى شده بود، مايل نبودند براى از قدرت انداختن و یا سرنگون كردن او، مستقيماً وارد عمل شوند چون هم از نظر سياست بين‏المللى و منطقه‏اى و هم از نظر افكار عمومى ممكن بود، برایشان گران تمام شود، زیرا آن ها کودتای 28 مرداد 32 را تجربه کرده بودند که هنوز که هنوز است لکه ننگ آن از دامنشان پاک نشده و نخواهد شد. بدينجهت با همكارى اطلاعاتى آمريكا و انگيس و اشرافى كه اين دو كشور و به خصوص انگليس از جامعه ايران و روابط آن و اهرمهاى مختلف قدرت داشتند و با بكارگيرى تمام امكانات و عوامل اطلاعاتى و شبكه‏هاى مختلف خود، در درون ارگانهاى مختلف مملكتى و مخالفين دولت و با ارزيابى و جمعبندى خود، ضربه حقوق بشر را بمثابه رهاكردن سنگى در اقيانوس بسته ولى پر تلاطم كشور ايران كه در اثر ديكتاتورى پدر و پسر به صورت آتشى زير خاكستر درآمده بود، وارد كردند. اين رها كردن سنگ در آن اقيانوس از پى هم موج آفريد و همه چيز را در بر گرفت و شاه و سلسله‏اش را به قعر اقيانوس فرو برد و او را از صحنه خارج ساخت. البته آن ها بدشان نمی آمد که شاه ضعیف شود و سلطنت بکند و نه حکومت. این سونامی که به دست ملت بر اثر آن فضای باز سیاسی ایجاد شده بود، چنان قوی بود، که همه چیز را با خود به قعر دریا فرو برد. و به قول مرحوم منتظری:«یکی از عوامل پیروزی انقلاب ما این بود که یک فضای باز سیاسی - با فشار دموکراتها بر نظام شاه - در ایران به وجود آوردن این فضا خیلی نقش داشت.» (6) و آنچه را که منتظری گفته گمان نمی کنم که دیگران چنین نظری نداشته باشند.

این فضایی که مورد استفاده قرار گرفت، فضایی است که هر دیکتاتوری با دست خود و ظلم و ستمی که به مردم و خواسته های به حق آنان روا می دارد، آن را فراهم می آورد. در حقیقت این فضا نتیجه مبارزات ملت ایران از نهضت مشروطه و نفت بود که با کودتای 28 مرداد، تمامی امید دموکراسی و آزادیخواهان خواهان و عدالت طلبان را نقش بر آب کرد و از طرفی ضربه بیدار کننده و با اصطلاح شوک بیدار کننده ای به ملت ایران وارد ساخت. و همچنان زمانی که رضا شاه در سال 1320 مشغول گردآوری املاک و اموال و مغرور به قدرت و شوکت خود شده بود، وعلیرغم خواست اربابان خود به آلمان ها تمایل پیدا کرد، زمینه به وجود آمدن فضا و به زعم اربابان خود، تاریخ مصرفش تمام شده بود، آن موقع رادیو بی بی سی اعلان کرد که در ایران گرگ زمین خواری پیدا شده که همۀ زمین ها را می بلعد و سیر هم نمی شود. مستی و مظالم پسرش و آخرین میخی که با فعال مایشائی و خود را مافوق قانون و حرف خود را قانون اعلام کردن به تابوت مشروطه ومشروطه خواهی زد، چنان فضای نارضایتی، و آزادیخواهی با دست خود به وجود آورده و کشور ار به بن بست کشانده بود که حتی از نظر اربابان خود مشروعیتی برایش باقی نمانده بود. و کشور بر اثر مبارزات مردم از مشروطه بدینسو و مساعد شدن زمینه جهانی تغییر، و ترس از پاشیده شدن کشور و افتادن در دست بلوک شرق، انگلیسی وآمریکائی ها بر رژیم شاه که زیر و بم آن را دست خود داشتند، خواستار تبدیل شاه به پادشاه مشروطه که سلطنت بکند و نه حکومت، و یا انقراض وی شدند و به قول مهندس بازرگان: « بعضی از سیاست های خارجی و استقبال از تخلیه و تعویض او شد» (7)

بنابر این در هر کشوری بنا به موقعیت و مبارزات مردم برای به دست آوردن آزادی و حقوق خود، دیر یا زود فضای نسبتاً بازی با کمک و یا بی کمک بعضی از کشورها ایجاد خواهد شد. مهم این است که از این فضای ایجاد شده، چگونه بهره برداری می شود. و نه اینکه چون مثلاً فلان کشور کمکی به ایجاد فضای باز کرده، پس او موجب شده است که آن رژیم سرنگون شود. می شود پرسید که اگر مبارزات ملت هند به رهبری گاندی نبود، چگونه فضای استقلال هند به دست انگلیسی ها باز می شود و یا اگر مبارزات طولانی ملت آفریقای جنوبی نبود، چگونه خارجی می توانستند، دست به ایجاد فضای سبز سیاسی بزنند و در نتیجه رژیم آپارتاید را ساقط و رژیم مردمی را به وجود آورند. و همچنین است سایر کشورهایی که در آن انقلاب رخ داده است.

طبیعی است که بخشی از انسان ها در هر نقطه از جهان که باشند و زندگی کنند، نسبت به رنج و ستم و بی عدالتی که دامنگیر همنوعان خود در سایر نقاط دیگر دنیا شده است اگر مطلع شوند، بی تفاوت نخواهند بود. و حد اقل اظهار همدردی و نوع دوستی می کنند و در نشان دادن چهرۀ واقعی حاکم دیکتاتور با امکاناتی که در دست دارند به آن ها کمک خواهند رساند. و این نوع کمک ها نه تنها مذموم نیست بلکه بشر دوستانه و خداپسندانه است. و گمان نمی کنم که این نوع از کمک ها جاسوسی و یا خدمت به بیگانگان تلقی شود. بلکه آنچه خدمت بیگانگان در هر کشوری تلقی می شود، این است که کس و یا کسانی، گروه یا گروه هایی از کشوری در لباس خدمت به کشور خود، به خاطر منافع شخصی، گروهی، دسته ای دانسته و یا نادانسته در خدمت بیگانگان در آیند و یا در ازای ثمن بخسی تحت عناوین مختلفی خود را به آنها بفروشند و مستقیم و یا غیر مستقیم در خدمت سیاست آن ها قرار بگیرند. و از این نگاه که به کمک خارجی ها در انقلاب سال 57 بنگریم، فشار غربی ها که بر اثر مبارزات مستمر کنفدراسیون جهانی دانشجویان ایرانی و اتحادیه انجمن های اسلامی دانشجویان در آروپا آمریکا و کانادا و سایر گروه های مبارز داخل و خارج از کشور ایجاد شده بود، بر نظام شاه در ایران به وجود آوردن این فضا خیلی نقش داشت.

شاید بعضی از ساده اندیشان فکر کنند که با تغییر رژیمی و از جمله رژیم ایران، تمامی روابط استعماری که در طول زمان در کشور تنیده شده است، یک شبه با پیروزی انقلاب از هم گسیخته خواهد شد، غافل از اینکه اهرم های مادی و معنوی استعماری که توسط بعضی از کشورها در کشور دیگری در طول سالیان تندیده شده است با تغییر رژیمی آن ها با در دست داشتن آن اهرمها آشکار و پنهان خود، قادرند که در ساخت رژیم آینده هم اثر گذار باشند و تا جای امکان منافع خود را هم حفظ کنند. و این پدیده در کشورهایی که بیش از چهل پنجاه سال است که استقلال خود را به دست آورده اند هنوز قابل مشاهده است. بنابر این کشوری نظیر ایران که حد اقل از کودتای سال 32 تا پیروزی انقلاب 57، به مدت ربع قرن رژیم دست نشانده آمریکا بر ایران حکومت می کرد. و این کشور در تمامی ارگان های نظامی و غیر نظامی کشور و حتی دربار نفوذ مستقیم و غیر مستقیم داشت. و در همه جا ریشه خود را کسترانیده بود و سازمانهای اطلاعاتی کشور با کارشناسان آن ها تأسیس شده و آن ها علاوه بر اینکه بر سیسم اطلاعاتی کشور اشراف کامل و رسمی داشتند، غیر مستقیم هم جاسوسان دیگر خود را در همه جا و در دربار کاشته بودند و چنان بود که هر گاه شاه می خواست دست از پا خطا کند، از جان خود هم مصون نبود. و به این علت بود که بنا به نوشته خود شاه وقتی به او گفته شد، که به صلاح اعلیحضرت است که از کشور خارج شود، گفت به کجا بروم. و جرئت این که بگوید به شما چه مربوط است و من پادشاه کشو هستم را نداشت.

حال و با نفوذ فوق العاده ای که آمریکائی ها و همپیمانان آن بویژه انگلیسی ها در کشور دارند، انقلاب در شرف پیروزی است. طبیعی است که آمریکا و اقمارش با تمامی امکانات و اهرم هایی که در دست دارند، سعی می کنند که در رژیم نو پا جا و موقعیت خود را حفظ کنند. و این بستگی به رژیمی دارد که بر آمده از انقلاب و پیروزی آن است. که با چه ساست و درایتی سعی می کند که به مرور بندها را پاره کند و یا اینکه بندهای تازه ای علاوه بر آنچه قبلاً وجود داشت بر این ملت تحمیل کند

بعد از این مقدمه، در جستجوی پاسخ و یا پاسخ هایی برای سئوال طرح شده در فوق، چند مسئله به شرح زیر مورد بررسی قرار خواهد گرفت:

2-آیا خمینی در طرح ولایت فقیه از جائی الهام گرفته است؟

3-آیا قبل از پیروزی انقلاب زد و بند و یا قرار و مداری رهبری انقلاب در کار بوده است؟

4-حرکت دوم انقلاب

5-بسته شدن نطفه استبداد، دور از چشم مردم

6-پاسخ به چند سئوال

محمد جعفری 18 آبان 1397

[email protected]

نمایه و یادداشت:

1-

Benazir Bhutto Reconciliation Simon&Schuster p. 97

2-پاسخ به تاریخ محمد رضا پهلوی ص67.

3-پاریس و تحول انقلاب از آزادی به استبداد، ص 136-127.

4-تکاپوی جهانی ژان-ژان-سروان-شرایبر ترجمه عبدالحسن نیک گهر ص 72-74.

5- يادداشتهاى علم، ج سوم، ص 281 - 282 .

6--خاطرات آیت الله منتظری، انتشارات انقلاب اسلامی، فوریه 2001، ص 223.

7-انقلاب ایران در دو حرکت، مهندس بازرگان، ص 24.