ابن خلدون در مقدمه می‌گوید که فسق و تبه‌کاری یزید بر همگان روشن بود. اما صحابه پیامبر دو اجتهاد مختلف درباره قیام علیه او داشتند. صحابه به غیر از حسین، قیام علیه حاکم فاسق را جایز نمی‌دانستند، با یزید همراه بودند و به همین دلیل مخالف قیام حسین بودند، اما «حسین مجتهد و بلکه پیشوای مجتهدان بود» (مقدمه ابن خلدون، ترجمه محمد پروین گنابادی، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ یازدهم: ۱۳۸۵، ص ۴۱۶). به گفته او، همه صحابه بر اساس اجتهاد در این مورد رأی دادند، چنانکه حسین همین کار را کرد (ص ۴۱۷). «حسین در این واقعه شهید و در نزد خدا مأجور است و عمل او برحق و از روی اجتهاد است و صحابه‌ای که با یزید بوده‌اند نیز راه حق و اجتهاد را پیموده‌اند» (همان). اهل تسنن امامت را جزو اصول دین به شمار نمی‌آورند، بلکه آن را از «مصالح عامه» می‌دانند (همان، ص ۴۰۷).

پس از نظر او امام حسین یک مجتهد بزرگ بود. امام محمد غزالی نیز منوط کردن امربه معروف به ظهور امام زمان را به شدت نقد کرده و به شیعیان این گونه می‌تازد: «عجب آن است که روافض (شیعیان) بر این شرط چیز دیگری هم افزوده‌اند و آن اینکه تا امام معصوم که امام حق است خروج نکند، امر به معروف جایز نیست. اینان پست‌تر از آنند که با ایشان گفت‌وگو شود و جوابشان این است که وقتی برای مطالبه حقوق جانی و مالی خود به دیوان قضا مراجعه می‌کنند بدانان بگویند که نصرت شما امر به معروف است و گرفتن حق‌تان از دست ظالمان نهی از منکر است و شما که حقوق‌تان را مطالبه می‌کنید نیز کاری نیکو انجام می‌دهید، اما اکنون زمان نهی از ستم و طلب حق نیست چرا که امام حق هنوز خروج نکرده است» (احیاء علوم الدین، ج ۲ ،کتاب الامر بالمعروف و النهی عن المنکر).

محیی‌الدین ابن‌عربی که در جلد دوم فتوحات مکیه خود را خاتم اولیا معرفی می‌کند، در همان کتاب از برخی صوفیه نقل می‌کند که در مکاشفات‌شان شیعیان را به صورت خنزیر (خوک) دیده‌اند و تنها راه تبدیل شیعیان از خوک به انسان توبه آنان است. او می‌نویسد:

«و منهم‌ رضی‌ اللّه‌ عنهم‌ الرجبیون‌... و کان‌ هذا الذی‌ رایته‌ قدا بقی‌ علیه‌ کشف‌ الروافض‌... فکان‌ یراهم‌ خنازیر فیاتی‌ الرجل‌ المستور الذی‌ لایعرف‌ منه‌ هذا المذهب‌ قط‌ وهو فی‌ نفسه‌ مومن‌ به‌ یدین‌ به‌ ربه‌ فاذا مرعلیه‌ براه‌ فی‌ صوره‌ خنزیر فیستد عیه‌ و یقول‌ له‌ تب‌ الی‌ الله‌ فانک‌ شیعی‌ رافضی‌... فان‌ تاب‌ و صدق‌ فی‌ توبته‌ رآه‌ انساناً...: و دسته‌ای‌ از آنان‌، رضی‌الله‌ عنهم‌، رجبیون‌اند... و این‌ شخص‌ که‌ من‌ دیدمش‌ در کشف‌ و شهودی‌ رافضیان‌ (= شیعیان‌) را دیده‌ بود... آنان‌ را به‌ صورت‌ خوک‌ یافته‌ بود. در آن‌ حال‌، مردی‌ پوشیده‌ پیش‌ او آمده‌ او هرگز خبر نداشت‌ که‌ آن‌ مرد پوشیده‌ اهل‌ مذهب‌ رافضیان‌ است‌ ولی‌، در واقع‌، او متدین‌ و مومن‌ به‌ مذهب‌ رافضیان‌ بود. وقتی‌ این‌ مرد پوشیده‌ بر او گذر کرد او وی‌ را به‌ صورت‌ خوکی‌ دید. صدایش‌ کرد و به‌ او گفت‌: به‌ پیشگاه‌ خدا توبه‌ کن‌، چرا که‌ شیعی‌ رافضی‌ای‌... پس‌ اگر او توبه‌ می‌کرد و صادقانه‌ توبه‌ می‌کرد، او وی‌ را به‌ صورت‌ انسان‌ می‌دید.» (فتوحات مکیه، جزء دوم، ص ۸ به بعد، مکاشفه بعضی از رجبیون).

قرآن به پیامبر می‌گوید به مردم بگو که من هم انسانی همانند شما هستم، با این تفاوت که به من وحی می‌شود (کهف، ۱۱۰). شیعیان غالی، ابتدا از پیامبر «انسانیت‌زدایی» و «بشریت‌زدایی» کردند و شخصیتی فراانسانی برای او ساختند. سپس همین خصوصیات را به ائمه بسط دادند. در گام بعد ائمه را برتر از پیامبران نشاندند. و در گام نهایی، ائمه را برتر از قرآن قلمداد کردند.

از سوی دیگر، ولایت فقیه را اختراع کردند. ولی‌فقیه جانشین امام زمان یا ولی اعظم خداوند است. حضرت مسیح نمرده و زنده است و وقتی امام زمان ظهور کرد، او هم ظهور کرده و پشت سر امام زمان ایستاده و نماز می‌خواند و یکی از معاونان او می‌شود (تسنیم، ج ۱۴، ص ۳۳۴).

وقتی کار بسط پیامبری به ائمه منتهی شد که از قرآن و پیامبران پیشین بالاترند، چرا این بسط تا ولی فقیه ادامه نیابد؟ خصوصاً وقتی این نظریه با نظریه «ولی» عارفان مسلمان ترکیب شود. چرا نگوییم پیر یا ولی دوران همان ولی فقیه است؟ چرا ولی فقیه را برتر از ائمه به شمار نیاوریم؟ آیا آثاری که از ائمه باقی مانده، از دانش ولی فقیه -آیت‌الله خمینی و خامنه‌ای- برتر است؟ ائمه کجا از «الگوی تمدن نوین ایرانی- اسلامی»، «سبک زندگی اسلامی»، «سیاست‌های کلی نظام در زمینه‌های گوناگون»، «اقتصاد مقاومتی»، «انقلابی‌گری دائمی»، «سکولاریسم»، و...؛ -با این کلیات و جزئیات- سخن گفته‌اند؟ در تفسیر قرآن جوادی آملی سخنانی آمده که می‌تواند این گونه تفسیر شود.

به گفته جوادی آملی برخی از فرزندان انبیا و اولیا جزیی از بدن و روح مقدس آنانند و مهبط وحی (گیرنده وحی) واقع می‌شوند (تسنیم، ج ۱۴، ص ۱۲۳). آیت‌الله خامنه‌ای نیز «سید» است و فرزند ائمه.

جوادی آملی علم غیب و عصمت و ولایت را از ائمه به اعضای خانواده آنان -حضرت زینب، حضرت عباس، و...- سرایت می‌دهد (تسنیم، ج ۱۳، ص ۱۳۱). او یاران امام زمان را همردیف آیت‌الله خمینی کرده و می‌گوید:

«حضرت ولی عصر نیز هنگام ظهورشان ۳۱۳ نفر یاور ویژه دارند و هر یک از آنان دست کم مانند حضرت امام خمینی است. آنان در رکاب آن حضرت و با رهنمود وحیانی وی توان اصلاح تمام جهان را دارند» (تسنیم، ج ۱۱، ص ۶۱۷). برای آیت‌الله خمینی زیارت‌نامه هم نوشته است.

مگر قرار نیست حوزه‌ها دشمن سکولاریسم و پشتیبان نظام باشند؟ مگر نظام تمام اعتبارش را از ولی فقیه کسب نمی‌کند؟ پس بسط پیامبری به ائمه چرا به ولی فقیه بسط نیابد؟ مگر آیت‌الله خمینی که همین نظریه عرفانی را با ولایت فقیه ترکیب کرد، رسماً ننوشت که ولی فقیه می‌تواند کلیه احکام اولیه اسلام -از جمله نماز و حج و...- را تعطیل کند؟ او نه تنها خود را ولی‌الله دوران می‌دید، بلکه خود خدا به شمار می‌آورد.

«فتنه شهید جاوید»

صالحی نجف‌آبادی قائل به علم غیب برای ائمه نبود. به همین دلیل تفسیری غیرآسمانی از عدم بیعت امام حسین با یزید و پیامدهای آن -کربلا و عاشورا- در کتاب شهید جاوید ارائه کرد. آن تحلیل، مانند هر تحلیل دیگری، باید نقد و ارزیابی شود و شده است. اما جوادی آملی در این سخنرانی شهید جاوید را فتنه می‌نامد. چرا؟

برای اینکه صالحی نجف‌آبادی نفهمیده بود که کلیه ائمه -در اینجا امام حسین- با اینکه دارای علم غیبند، اما در زندگی حق ندارند از علم غیب خود استفاده کنند. او نمی‌داند که علی ابن ابیطالب در نزاع‌ها می‌دانست که حق با کیست، اما به علم غیبش اعتنایی نمی‌کرد و در محکمه مطابق شواهد ارائه شده از سوی طرفین حکم صادر می‌کرد و به همین دلیل گاه آن حکم با حقیقت تعارض داشت و حق به حق‌دار نمی‌رسید.

آیت‌الله جوادی آملی می‌گوید چون فرق بين تکوين و اعتبار را جدّی نگرفتيم «هزينه شهيد جاويد را داديم». می‌گوید اگر آخوند خراسانی بیشتر فلسفه خوانده بود و فرق حقیقت و اعتبار را خوب فهمیده بود، «ديگر ما از بسياری از خطرهايی که بر ما تحميل شد به آسانی می‌گذشتيم و آن هم خطر شهيد جاويد بود. اين اصول اگر وظيفه‌اش را انجام می‌داد، ما آن هزينه را نمی‌داديم. الآن شما بايد خوب اين را بفهميد و خوب پياده کنيد که دگرباره ما هزينه شهيد جاويد را ندهيم... اگر آخوند متوجه می‌شد که بين اعتبار و حقيقت فرق است و اگر فتوا نمی‌داد حجيت ذاتيِ قطع است، حوزه ما اين درس‌ها را می‌خواند، ديگر ما فلان کس نداشتيم، فلان کس نداشتيم که اينطور حوزه را به فتنه بکشانند! او هم يک طلبه بود. وقتی می‌فهميد که علم امام در بيان احکام حجت است، اما در قضايای شخصی مثل ما بايد عمل بکند... بنابراين ديگر ما نبايد در اين روزگار مشکلات امثال شهيد جاويد داشته باشيم و اين هزينه‌های فراوان را داشته باشيم.»

به گفته جوادی آملی عصمت و علم غیب امام متعلق به مقام حقیقت، کشف و تکوین است. اما در مرحله اعتبار -که مقام باید و نباید است- اینها سهمی ندارند. یعنی آن وحی و عصمت و علم غیب نباید به کار گرفته شود و در دادگاه حکم باطل صادر می‌کند. می‌گوید:

«گاهی خدا به امام می‌گويد اين امر مسلّم قطعی که داری اينجا جايش نيست. تو يقيناً می‌دانی کربلا چه خبر است، مکه چه خبر است، تکه‌تکه‌ات می‌کنند؛ ولی به عنوان يک فرد عادی بايد قيام بکنی. مبادا خيال بکنی که بنا بر اين علم، حالا من می‌دانم خطر است بايد بروم!...ممکن است ذات اقدس الهی بگويد اين قطعی که تو داری که اين را از راه علم غيب کشف کردی، نه از راه علم ظاهری، چون از راه علم غيب کشف کردی که اين مال برای زيد است و اين با شهادت زور و يمين کاذب دارد می‌برد، بگذار ببرد!»

یعنی امام نباید از علم غیبش استفاده کند. به همین دلیل پیامبر و ائمه در محکمه براساس شاهد و بینه حکم صادر می‌کردند و کاری به دروغگویی مدعی -که با علم غیب از آن آگاه بودند- نداشتند. ائمه با علم غیب از همه چیز اطلاع داشتند، اما اگر از قدرت علم غیب‌شان استفاده می‌کردند، «ديگر برای ما اسوه نمی‌شدند!»

آنان فقط احکام دین را معصومانه بیان می‌کنند، «اما در مسائل جزئی اينطور نيست!» و آنان علم غیب‌شان را نادیده می‌گیرند.

اولین نکته اینکه، این مدعایی «خودشکن» است. یعنی مدعای «پیامبر و ائمه در محکمه‌ها بر اساس شواهد و مدارک حکم باطل و نادرست صادر کرده‌اند»، مبطل ادعای «پیامبر و ائمه معصوم از هر خطا و گناهی از تولد تا مرگ بوده‌اند» است. آنان حکم باطلی صادر کرده‌اند که فرد را راهی جهنم می‌سازد. اگر حق را به حق‌دار می‌دادند، آن بیچاره هم راهی جهنم نمی‌شد.

دومین نکته اینکه، اگر فرد دارای علم غیب باشد و مجاز به استفاده از آن در زندگی نباشد، این علم به چه دردی می‌خورد؟ چگونه است که قضات در جمهوری اسلامی حق دارند براساس علم خود حکم صادر کنند، اما پیامبر و ائمه مجاز نباشند براساس علم‌شان حکم صادر کنند؟ چگونه می‌شود که آدمیان از تمامی دانش و اطلاعات خود برای حرکت‌هایی که انجام می‌دهند استفاده می‌کنند، اما پیامبران و ائمه مجاز به این کار نبوده ‌اند؟ آیا افرادی که به دنبال انقلاب یا به راه انداختن جنبش اجتماعی‌اند از علم خود استفاده نمی‌کنند؟ به پیامدهای اعمالشان نمی‌اندیشند و آنها را در نحوه رفتارشان دخیل نمی‌کنند؟ پس چگونه نوبت که به امام حسین رسید، او مجاز به استفاده از علمش نبود؟ چرا علی ابن ابیطالب با ابوبکر بیعت کرد؟ (از سر ترس؟) چرا امام رضا ولیعهدی مأمون را پذیرفت؟ آری می‌توان گفت که امام حسین می‌دانست شهید می‌شود و شهادت را انتخاب کرد. اما نمی‌توان گفت او از علم خود استفاده نکرده است.

سومین نکته اینکه، معمولاً و به طور طبیعی -حتی ناآگاهانه- همه از علم و دانش خود استفاده می‌کنند. حتی وقتی مرتکب رذایل اخلاقی می‌شوند. یعنی فرد می‌داند که دزدی و تجاوز بد است و در عین حال مرتکب این امور اخلاقاً مذموم می‌شود. اما امام که معصوم است چگونه می‌تواند برخلاف علمش حکم باطل صادر کند؟ استفاده از علم، لزوماً به معنای رفتار اخلاقاً موجه نیست. در آمریکا جمهوری‌خواهان و دموکرات هر دو علم دارند که نابرابری طبقاتی از ۱۹۷۰ تاکنون به طور صعودی افزایش یافته است. در عین حال، جمهوری‌خواهان از «بنیادگرایی بازار» دست نمی‌شویند و دخالت‌هایی از نوع کشورهای اسکاندیناوی را که موجب کاهش نابرابری می‌شود، برنمی‌تابند. برای اینکه نکات دیگری را مهم‌تر می‌دانند. وقتی علم ابن‌عربی و مولوی و غزالی تجلی کرد، آثاری بزرگ برجای نهاد، اما وقتی علم ائمه تجلی کرد، آثاری فقهی برجای نهاد که امروزه همه -به خصوص نهادهای حقوق بشری- به خاطر آنها مسلمان‌ها را به خشونت، نقض حقوق بشر و تبعیض محکوم می‌کنند. آیا آنان براساس علم غیب و عصمت‌شان نمی‌توانستند فرامینی برجای نگذارند که موجب محکومیت اسلام و مسلمین شود؟

نتیجه

آیت‌الله جوادی آملی و کل حوزه‌ها هیچ نوآوری یا ابتکاری نداشته‌اند. چرا؟

الف) مسئله اصلی این است که پیش‌انگاشت‌ها و پیش‌داوری‌های خوانش کتاب و سنت فقیهان، راه نوآوری و ابتکار را کاملاً مسدود ساخته‌اند.
ب) ۴۰ سال زمامداری فقها چنان آنان را با قدرت سیاسی و اقتصادی موجود پیوند زده که جز «حفظ نظام اوجب واجبات است» به چیزی نمی‌اندیشند.
پ) روحانیت همیشه انحصارطلب بوده است. این انحصارطلبی وقتی قدرت را در چنگ گرفت، علیه پیروان دیگر ادیان و مذاهب به کار گرفته شد.
ت) محروم کردن اهل تسنن از حقوق شهروندی و سیاسی، با اتکای به این گونه نظریه‌پردازی‌های کلامی توجیه می‌شود. پیامد آن برافروخته شدن نزاع شیعه و سنی در منطقه است.
ث) اینکه استاد اخلاق و عرفان رقبای سیاسی را «دیوث سیاسی» می‌نامد، نیز امر ابتکاری نیست. مولوی هم به منتقدان عارف خود دشنام‌های بسیاری داده است.