این تاریخ نگاری اسلامی از ضوابط علمی امروز بدور است. تمامی منابع با نقل چندین راوی و با واسطه های چند لایه و دور و ناروشن میباشند، تمامی این اشخاص تاریخ نویس اسلامی منابع موجود یکدیگر را تائید نمی کنند، این تاریخ نویسی با میل و خواسته حاکمان و فضای موجود اسلامی خوانایی دارد. البته این منابع انبوه مواد مهمی برای تولید متون نگارش یافته تاریخ نگاران بعدی بشمار می آیند. در واقع برای تاریخ نگاری علمی همه این نوشته ها و اسناد باید اجازه بدهند تا با شیوه های تازه و علمی، تاریخ جدیدی از اسلام به نگارش درآید. تاریخ نویسی اسلامگرایان هرگر نمی تواند بمثابه منابع بیطرف و استوار مطرح باشد. این تاریخ نویسی با سفارش قدرت سیاسی و مهک های دینی اسلام نگارش یافته و دارای استقلال نیست. با اینهمه، هر تحلیل علمی باید آنها را مورد استفاده قرار دهد و با دقت از عناصر گزارشی آنها بهره بگیرد. ولی هر کاری که به این منابع محدود شود جز مجموعه ای از اخبار نادرست و بحث تحلیلی جعلی و افسانه نویسی و برخی توضیحات خام چیز دیگری نیست.

در بررسی قرآن و احادیث اسلامی در قرن نوزدهم «تئودرنولکه» متدولوژی تازه در پیش گرفت و ایدئولوژی گرایی اسلامی را متزلزل ساخت. بعنوان نمونه او قرآن را سوره ها به مکی و مدنی تقسیم نمود. ولی با توجه به پیشرفت متد پژوهش، امروز اینگونه جدا سازی ناممکن و غیر موثر بنظر می آید. در پژوهش در باره اسلام بسیاری از پژوهشگران غربی با اسناد اسلامی کار می کردند و ناخواسته یکسری اشتباه و نادرستی را بازتولید می کردند و امروز نیز آنها به کاتبان اسلامی و نیز پژوهش های غربی در دوره پیشین توجه دارند. اما در چند دهه اخیر شیوه های کار پژوهشی متحول شده است. فیلولوژی و واژه شناسی، روش های تاریخ شناسی تطبیقی، آنتروپولوژی، باستانشناسی، تاریخ ادیان، بازشناسی متون کهن قرآن، روش های دیجیتالی بررسی، زبانشناسی و دیگر شیوه ها، کار پژوهشی را متحول ساخت و سبک سنتی تاریخ نویسان اسلامی و اتکا به نوشته های آنان را بی اعتبار نمود.

قران و تاریخ اسلام محصول تضادها

قرآن در زمان اسلام آغازین وجود نداشت. قرآن تاریخ دارد و این تاریخ پیش از اسلام شروع شده است. قرآن در طول تاریه دارای لایه های گوناگون زبانی و نوشتاری بوده است. بنا بر نظر برخی پژوهشگران در ابتدا منشا تاریخی جغرافیایی قرآن در «شامات» در سوریه بوده است و آنهم با لوحه ها و برگه هایی آرامی و سیریاک و آواها و سرودهای نصارا آغاز شده است.(7) پژوهشگر «آن سیلوی بواییو» در کتاب خود «قرآن به زبان خود، واژگان و استدلال گفتمان قرآنی»(8) معتقد است که قرآن از ریشه سیریاک و بیان سرودهای مسیحیان بوده است. در همین شرایط باید توجه داشت که واژه های گوناگون یهودی و سیریاک و آرامی و کلدانی در نوشته قرآنی وارد شده که البته با تغییر معنایی و آوایی همراه است. گویش سیریاک که از زبان آرامی است در منطقه بزرگی از میارودان تا شمال سوریه وجود داشته است و بقول «آلفونس مانگانا» واژه های سیریاکی هفتاد درصد از واژه های غیر عربی در قرآن است(9). افزون بر آنچه که گفته شد، انتقال تدریجی اسرائیلیات یا منابع یهودی و توراتی عامل دیگری در تنظیم «قرآن» است. در دوران اسلامی اقدام های عثمان برای حذف و انتخاب برگه ها یا نسخه های دیگر عامل دیگری در روند شکل گیری «قرآن» است. اقدام به جمع آوری حدیث و قرآن در زمان بنی امیه فصل دیگری از این کارزار تنظیم قرآن است. تاریخ سازی و حدیث سازی و ساختار سازی برای قرآن در زمان عباسی، مرحله بارزی در این روند است. بنابر نظر برخی پژوهشگران در قرن پانزدهم میلادی هنوز قرآن یکپارچه وجود ندارد بلکه «قرآن های گوناگون» هستند. در سال 1923 میلادی «فهد»، سلطان مصر، قرآن رسمی را اعلام کرد. البته این انتخاب مورد پذیریش همگانی نیست.

برای درک ادیان در خارومیانه باید به ویژگی های بسیار متنوع اقوام و فرهنگها و ادیان و تمامی وقایع سیاسی و نظامی و اسطوره ها و آداب و رسوم مردمان گوناگون توجه داشت. تاریخ اسلام نیز به همین پدیده پیوند خورده است و درک مضمون قرآن و اشاره های افسانه ای آن با درک شرایط تاریخی و جامعه شناختی ممکن است. درک هرمنوتیک می طلبد تا به اعماق تاریخ و پیوند پدیده های پیچیده نگاه کنیم. از نظر جامعه شناختی و جغرافیایی در منطقه یمن تا حجاز و سوریه و بصره عراق مجموعه ای از قبایل و خانواده ها و پادشاهی های کوچکی بودند که تاریخ و بافت اجتماعی و فرهنگی منطقه را بسیار پیچیده نموده بود. غیر از یهودیان و مسیحیان اولیه، مردمان دیگری مانند الغساسنة، لخمیون، قیس، کلب، کیندا، قریش، سبائیان، حمیریان، حبشیان، و دیگر مردمان، در این قلمرو جغرافیایی بین بیزانس شرقی و پارس قرار داشتند. هیمار، پادشاهی دوران کهن یمن بود که در رقابت با پادشاهی سبا قرار داشت و حکومت هیمارها چهار قرن طول میکشد و در ابتدای قرن چهارم میلادی به پایان می رسد.

در قسمت شرقی بیزانس، پادشاهی مردمان عرب «جافنید» بود و در حمایت از بیزانس شرقی با شاهنشاهی پارس مقابله می کردند. پادشاهی «نصرید» زیر نفوذ پارس ها بود ولی این پادشاهی کوچک ارتش خود را داشت و پایتخت آن «الحيرة» در جنوب عراق کنونی بود و مردمان آن «اللخميون» نامیده می شدند که عرب تبار و از نظر دینی نستوری مسیحی بودند. این پادشاهی در محل جغرافیایی جنوب عراق و کویت کنونی بود. در طول عمر پادشاهی خود، اللخمیون تعداد 18 پادشاه داشتند که آخرین آنها «النومان» سوم بود که توسط پارس ها در سال 602 میلادی کشته شد و این پادشاهی پس از سیصد سال پایان یافت. این دولت کاملن وابسته به پادشاهی ایران بود و نقش آن کنترل مردمان عرب این قلمرو و مقابله جوئی با بیزانس بود. این دولت دست نشانده شاهنشاهی ساسانی بود و امنیت حاشیه جنوب غربی و غرب ایران ساسانی را تامین می نمود. همین تحولات و ناتوانی و نابودی پادشاهی کوچک طرفدار ساسانی بود که حملات بعدی عرب را به سرزمین پارس آسان نمود.(10)

از دوره های هخامنشیان اثرات گوناگونی در تمام منطقه از ایرانیان باقی بود و ناگفته نماند که در زمان خسرو انوشیروان در جدال با روم، جنوب عربستان و یمن در سال 597-598 به زیر سلطه ایرانیان درآمد و تا ظهور اسلام تابع حکومت ایران بود و ساتراب ساسانیان در کل منطقه جنوب عربستان «باذان» بود. در میان جغرافیای این دو امپراتوری، که میان‌رودان را نیز دربرمیگرفت، جمعیتی با اکثریتی از اقوام سامی قرار داشت و ایرانی‌ها در اقلیت بودند. این اقوام سامی، یهودیانی بودند که تلمود بابلی را نوشتند و همچنین مردمانی بودند که به زبان آسوری و لهجه‌های گوناگونی از زبان آرامی سخن می‌گفتند. اعراب نیز در میان‌رودان و شمال سرزمین عربی حجاز سکونت داشتند. در دوران ساسانیان، سال ۲۲۴ تا ۶۵۱ میلادی، در میان دو قدرت بزرگ روم و پارس تمام مردمان و پادشاهی های کوچک کل منطقه دارای مناسبات متغییر بودند. آنها گاه برخی در کنار روم و گاه برخی در کنار پارس بودند. منافع دولتهای کوچک گاه دوستی و گاه درگیری و جنگجوئی و سیاست آنها تابع دو امپراتوری بود. در واقع این پادشاهی ها «دولت شهرهای» میان بیزانس و ایران بودند و در خطوط استراتژی استقلال نداشتند.

تمامی این ویژگی های اجتماعی و سیاسی و فرهنگی در شکل گیری اسلام حکومتی نقش داشتند و اسناد روایان نیز از افسانه ها و تاریخ متاثر بودند. سوره الفیل اشاره به یمن و جنگ آنهاست، سوره قریش اشاره به تجارت بین یمن و شام سوریه است، سوره سباء در باره قوم سبا در جنوب عربستان است و این نکته در سوره نمل نیز آمده است، نام اقوام ثمود و عاد و لوط در قرآن در ارتباط با در تورات و آشوریان و جغرافیای این منطقه است. سوره های عنکبوت و ابراهیم و موسی به سنت دین یهودیت و اسطوره های توراتی پیوند خورده است. سوره القدر نه به نزول قرآن بلکه به مسیحیت و روح مسیح اشاره دارد. سوره روم در رابطه با بیزانس و درگیری با آن در مناطق سوریه و فلسطین است.

تاریخ قرآن پیش از اسلام بوجود آمد. قرآن نویسنده یگانه ای ندارد و فقط در تاریخ عرب نیست. قرآن در آن زمانه فاقد اسم است و بتدریج عناصر آن جمع می شوند و آگاهی انسان ها به نوشتار قرآن جنبه عربی و ارادی می دهد. این ساختمان در پیوند با همه پدیده هایی قرار دارد که مطرح کردیم، و افزون بر آن، تاریخ بنی امیه و بویژه تاریخ بنی عباس و تمام سیاستها و اهداف آنها در شکل گیری قطعی قرآن نقش دارد. اگر اراده خلفای عباسیان نبود احادیث و قرآن چنین سرنوشتی که امروز دارند نمی توانستند داشته باشند. اسلام محصول تاریخی پیچیده و نتیجه اراده خلیفه و سلطان و پادشاه است.

مکتب رادیکال در نقد احادیث

کار طبری مانند کار بسیاری از تاریخ نویسان اسلامی، توسط برخی از پژوهشگران به انتقاد کشیده و گفته می شود که گزارش این نویسندگان، توام با گزافه گوئی و تناقضات است و احادیث جمع آوری شده فاقد سندیت تاریخی هستند. بعنوان نمونه طبری به گزارش هایی می پردازد که منشا آنها گنگ می باشند. ایگناس گلدزیهر 1850-1921 خاورشناس مجاری و تئودور نولدکه و کریستین اسنوک هورگرونیه که از پایه گذاران اسلام شناسی مدرن می باشند، دارای نگاه انتقادی هستند. در سال ۱۸۹۰ گلدزیهر «مطالعات اسلامی» را منتشر کرد و در آن اظهار می‌دارد که چگونه احادیث پیامبر اسلام به فاصلهٔ دو قرن پس از او باعث ایجاد مجادلات بر سر شرع و قوانین شدند. او به شدت بر این عقیده بود که قوانین اسلام منشا خود را از قوانین رومی گرفته‌اند که این نکته توسط متخصصان دیگر مورد قبول نیست. گلدزیهر میگوید تعداد زیادی از احادیث فاقد اعتبار است و ما نمی توانیم در کار پژوهشی به این اسناد اعتماد داشته باشیم. در سال 1950 «ژوزف شاشت» صحت اسناد حدیث را رد میکند.

در سالهای 1970 یک «جنبش انتقادی» قوی نسبت به قرآن و نوشته ها و روایات متاخر اسلامی بوجود میاید. جان وانسبروگ تاریخدان و پژوهشگر آمریکایی در دو کتاب در 1977 و 1978 به نقد منشاهای اسلام پرداخته و مطرح میکند که نوشته های اسلامی مانند قران و سنت و حدیث پیامبر دارای منشا یهودی و مسیحی است(11). او می نویسد اسلام از تحول یک فرقه «یهودی مسیحی» متولد شده که در سرزمین های عربی پیشرفت می کند. از نظر او قرآن مجموعه ای است که محصول 200 سال جمع آوری است. نظر جان وانسبروگ توسط پژوهشگرانی چون پاتریسیا کرون و میکائیل کوک مورد تائید قرار میگیرد و میگویند تاریخ اغازین اسلام در قرن 9 میلادی تنظیم شده و تاریخی ایدالیزه شده است(12). این دین نتیجه یک جنبش سیاسی و دینی عرب و طرفدار محمد است که منشا آن نه در مدینه و مکه بلکه در سوریه قرار دارد. طرفداران محمد با محافل نصارا و یهود که ناراضی بودند یک ابراهیم گرایی جدید بوجود میاورند. همین نظریه توسط «جی هاوتینگ»، «دی نوو»، «جی کرون» در بررسی مشترکشان در 2003 مورد تائید قرار می گیرد. این نظریه ها که در ابتدا توسط جان وانسبروگ طرح می شوند، مورد تائید پژوهشگران دیگری مانند مارتین هاندیس، ژرالد هاوتنگ، کریستف لوکزنبورگ، ادروارد ماری گاله، ژرت-رودیگر، گیوم دی، آلفرد لوئی دو پره مار، قرار می گیرند.(13)

جان وانسبروگ و سایر پژوهشگران که به خاطر نگرش قاطع خود به «رویزیونیست» معروف شده اند برآنند: قرآن طی قرن دوم میلادی تا قرن هشام میلادی بوجود می آید و حتا می توان این فرضیه مطرح ساخت که قرآن طی قرن سوم تا قرن نهم میلادی تنظیم و قانونمند شده است. قرآن و ادبیات مربوط با زندگینامه محمد و کارزارهای نظامی او، رونوشتی از پلمیک و جدل یهودیان و مسیحیان بزبان عربی و مطابق فضای سرزمین حجاز است. این نظریه برآنست که طی 150 سال پس از تصرفات اغازین عربها، جنگ هایی که اتفاق افتاد با مفهوم دین محمد و تک خدایی جدید یعنی اسلام، پیوند ندارند. ادبیات مسلمان در «مزوپوتامی» یا میارودان در پایان قرن دوم تا قرن هشتم میلادی توسط شماری از نخبگان و علمای دینی تنظیم می شود. («دوره های اغازین جهان مسلمان، قرن 7 تا 9 میلادی»، تی یری بیانکی، پی یر گیشار، ماتیو تیلیر، چاپ 2012 انتشارات پوف، برگ 362).

نگاهی بیاندازیم به حدیث نگاری و سیره نویسی تا نظر مکتب رادیکال در اسلامشناسی را بهتر درک کنیم.

بنا بر منابع اسلامی محمد بن اسحاق بن يسار بن خيار (متولد 704 در مدینه و مرگ در 767 دربغداد) معروف به نگارنده «سیره سيرة رسول الله محمد بن عبد الله یا السيرة النبوية» می باشد. امروز هیچ اثری از ابن اسحاق باقی نمانده است و فقط به اعتبار ابن هشام است که ما گفتارهایی از او داریم. بظاهر اثر ابن اسحاق در 120 تا 150 سال بعد از هجرت نوشته می شود. گفته میشود که پدر بزرگ ابن اسحاق شخصی بنام «خیار» یا «یاشار» بوده و در مدینه برده بوده و به اسلام میگرود و جزو «موالی» میگردد. بنا بر روایات اسلامی اولین معلم ابن اسحاق پدر و پدر بزرگش بوده اند که در باره غزوات محمد اخبار را انتقال داده اند. ابن اسحاق در زمان تصرف قدرت توسط عباسیان به بغداد می رود. ابن اسحاق بدستور خلیفه المنصور (خلافت 754 تا 775) یک کتاب در چهار قسمت تهیه کرد: تاریخ پیامبران قبل از محمد، تاریخ دوران مدینه، تاریخ غزوات، تاریخ اولین خلفا. این نوشتار توسط فقیه «مالک» مورد اعتراض قرار گرفت و او مطرح ساخت این کتاب متکی بر شواهد یهودیان و « اسرائیلیات» قرار دارد. البته از کتاب ابن اسحاق تنها شماری مطلب که توسط ابن هشام (مرگ 828 یا 833) انتقال یافته، چیز دیگری باقی نمانده است.

أبو محمد عبدالمالك بن هشام که در 834 میلادی میمیرد احتمالن در بصره یا مصر متولد شده بود. او در کوفه احادیث را خوانده و سپس به مصر می رود. ابن هشام از اخبار ابن اسحاق استفاده کرده و «سيرة رسول الله محمد بن عبد الله» را تهیه می کند. کتاب «سیره نبوی» ابن هشام در قرن هشتم و نهم توسط کاتبان دیگر مورد استفاده قرار می گیرد. در واقع بررسی کتاب ابن هشام نشان میدهد که او هر مطلبی که چهره محمد را کدر میساخته حذف می کرده است. وظیفه او ترسیم چهره محمد بمثابه یک شخصیت بارز بوده است. البته نگارش ابن هشام سرشار از گفتارهای واسطه ای می باشد. در شیوه نگارش، جمله های ابن هشام گاه با 9 واسطه مطلب را انتقال می دهد و در روند این مراحل حذف و تغییر و جعل و تفسیر وارد نوشتار می شوند. تمام این اقدام های تنظیمی و نوشتاری بیشتر به یک پروژه ادبی و دینی و سیاسی شبیه است و هدف آن چهره سازی برای محمد است.

«اوری روبین» استاد در مطالعات عربی و اسلامی در دانشگاه تل آویو در کتاب خود «زیبایی در چشم شما است» به بررسی زندگینامه محمد می پردازد و می گوید چهره محمد توسط کاتبان بطرزی ساخته می شود که مسلمانان را جذب کند. این الگو در ادامه سنت ادیان ابراهیمی و تک خدائی در خاورمیانه است. او می گوید «تاریخ نویسان اسلام به واقعیات و داده های تاریخی توجهی ندارند بلکه آنها در پی ساختن چهره محمد هستند». اوری روبین می نویسد در منابع اسلامی تاریخ شماری بسیار عجیب است. این نوع تاریخ شماری ربطی به واقعیت ندارد. برای راویان گوناگون مسلمان بعنوان نمونه دوشنبه 12 ربیعی الاول یا سومین ماه قمری، تاریخ تولد محمد می باشد، تاریخ رسالت محمد است، تاریخ معراج محمد می باشد، تاریخ هجرت محمد اعلام شده است و بالاخره تاریخ مرگ پیامبر نیز اعلام شده است. این نوع زمان شماری فاقد جدیت و اعتبار است.

نقد رادیکال در باره اسلام بیان درک جدیدی از اسلام بوده و نشان میدهد که میزان درک از اسلام در غرب باندازه کافی به عمیق فرونرفت. البته طبیعت کار تحقیقی جدی نیز در دینامیک ان نهفته است.

زندگینامه پرابهام محمد و مکه موهوم

برای مسلمانان پرسشی مطرح نیست همه زندگی محمد روشن و شفاف است. ولی برای پژوهشگران زندگینامه محمد در ابهام کامل است. زندگینامه محمد سرشار از ابهام و تفسیر و تخیلات و افسانه است و تمامی تاریخ سازی توسط محدثین و کاتبان در پی ایجاد نفوذ و تاثیر در اذهان است. تاریخسازان اسلامی چهره محمد را باید قدرتمند و مقتدر و مهربان نشان دهند. چنین چهره ایی با خوی مردسالاری خوانایی دارد و چکیده ای از خشونت جامعه است و قادر است در اعماق ذهنی و ناخودآگاه انسان آرکائیک نفوذ کند. کاتبان می گویند در ابتدای رسالت محمد، در مکه مخالفان به اذیت و آزار او دست میزنند. این گفتمان حالت قربانی به محمد می بخشد و در روایات و در قرآن همین چهره بنمایش گذاشته شده و تبلیغ می شود. محمد قربانی است ولی اقتدار دارد و بر دیگران پیروز است. در همین فضای زمانی رسالت پیامبر مطرح می شود و قدرت و زور پیامبر برای حاکمیت یک جانبه یادآوری میشود. قرآن به انسان می گوید در برابر الله و رسول اش، تسلیم باید بشوید. برای روایتگران مسلمان در قرآن و حدیث، هدف آن است تا چهره محمد از چهره مسیح فراتر رود و تاکید شود که محمد کتاب و پیام دارد و آخرین است. چهره محمد برابر چهره یک حکمران قهار و جبار است که نسبت به بندگان خود مهربانی دارد.

ایگناس گلدزیهر از سال 1890 احادیث مربوط به زندگی محمد را به نقد می کشد. از نظر او سیره محمد و شرح زندگی او و نیز شرح غزوات و جنگهای محمد توسط علمای دینی بمرور تنظیم شده است و بنابراین احادیث در باره اوایل اسلام فاقد اعتبار محکم و علمی است. برخلاف دیدگاه انتقادی ایگناس گلدزیهر، «ویلیام مونتگمری وات» در سال 1953 کتاب «محمد در مکه» و در سال 1956 کتاب «محمد در مدینه» را منتشر ساخت. «موریس گودفرا دومومبین» کتاب «سفر به مکه» را در سال 1923 نوشت و «محمد، شخصیت و پیام او» را در 1921 منتشر کرد. «ماکسیم رودنسون» در 1961 کتاب «محمد» را منتشر کرد و در سال 1966 «اسلام و سرمایه داری» را نوشت. اسلام شناس تونسی «هشام جعيط» در سال های 2000 میلادی بود که سه جلد کتاب در باره «زندگی محمد» را منتشر ساخت. این نویسندگان در کار تحقیقی خود از منابع سنتی و رساله های کاتبان بهره گرفتند و زوایای تازه ای را از اسلام و زمانه محمد را مطرح ساختند ولی دارای نوعی شیفتگی به اسلام بودند و قادر به گسست از بینش سنتی نشدند.

چگونه زندگینامه محمد را بفهمیم؟

در قرآن چهار بار واژه محمد بکار رفته است و این کتاب از زندگی واقعی محمد و تولد و جوانی و خانوادگی و حرفه ای او مطلبی نمی گوید. از زمان پیدایش حرکت محمد، ما سند و اطلاعات جدی و دست اول در باره محمد نداریم. آیا پدر و مادر و عموی او واقعیت دارند؟ محمد پیش از آشنایی با خدیجه چه میکرده است؟ دین و آئین خانوادگی او چه بوده است؟ جوانی او در کدام محیط اجتماعی شکل گرفته است؟ رابطه او با محافل یهودی و مسیحی چگونه بوده است؟

البته یک گفتمان رسمی در باره زندگی محمد وجود دارد ولی این روایت زندگی متکی به همان روایات متاخیر منابع اسلامی می باشد. می گویند او از قیبله قریش و از خانوداه بنی هاشم بوده، پدر بزرگش عبد المطلب و پدرش عبدالله بوده و عموهایش یکی عباس و دیگری ابوطالب بوده است. افزون بر آن، میگویند او در سال 570 میلادی در مکه متولد شده، خدیجه را بزنی گرفته، برسالت پیامبری رسیده، قرآن بر او نازل شده، چهل غزوات را بطور مستقیم یا غیر مستقیم فرماندهی کرده و در سال 632 در مدینه میمیرد.

این روایت رسمی توسط کاتبان و محدثین تکرار شده و برای مسلمانان از اعتبار قطعی برخوردار است. ولی اعتبار این روایت از کجا می آید؟ برای پژوهشگران علمی قرآن و اسلام که در ایدئولوژی و باور دینی قرار ندارند این روایت قابل اعتبار نیست. برخی پژوهشگران محمد را در ابتدا جزو مبلغان عرب مسیحی می دانند که به نیایش و سرودخوانی می پرداخته است. آنها برآنند که محمد مانند بخشی از قریشی ها با خانواده ها و گروههای «ژودئونازارئن» یا «یهودیان مسیحی مسیانیک» همزیستی داشته است و سپس محمد به یک رئیس یا سرکرده نظامی در برخی گروه ها تبدیل شده و تبلیغ بازگشت «مسیح» را می کرده است. مسلمانان می گویند واژه محمد بمعنای کسی است که قابل ستایش و رحمت است. محقق «ادوارد ماری گاله» معتقد است که ریشه این واژه در تورات است: بخشوده باد آنکسی که بنام خدا میآید و او برای اعراب رسول الله می باشد. او میگوید این واژه لقب پیامبر یهود «دانیل» بوده است(14).

محل تولد محمد توسط منابع اسلامی مکه اعلام شده است. ولی پژوهشگران مختلفی برآند که در زمان تولد و زندگی محمد این شهر وجود نداشته است. برای کاتبان و تاریخنویسان اسلامی در هنگام پیدایش اسلام مکه دارای شهریت بوده، با رونق بازرگانی و محل آمد و رفت کاروانهای اجناس بوده، مرکزی برای مراسم آئینی و پرستش بت ها بوده و این شهر مهم، زادگاه محمد است. ادعای وجود مکه، توسط برخی از پژوهشگران مانند آلفرد لوئی دو پره مار، گونتر لولینگ، کریستف کوگزانبرگ، کلود ژیلیو، ادوارد ماری گاله و دیگران و نیز توسط برخی باستانشناسان رد می شود. اسلامشناس فنلاندی هاری هولما(1886-1954) در کتاب های خود «محمد پیامبر اسلام»(1947) و «محمد پیامبر عربها» (1946) نوشت: من در تمام تحقیقات خود در باره پیامبر اسلام متوجه شدم که هیچ سند و دلیل جدی در باره مکه و وجود تاریخ مکه در دوران محمد وجود ندارد.(15) پاتریسیا کرون در تز دکترای خود در سال 1977 از ناممکن بودن فعالیت تجاری در مکه صحبت می کند. «بسمه آتاسی»، معمار سعودی در سال 2015 در رسانه دیداری «الجزیره» اعلام نمود که تحقیقات باستانشناسی در جغرافیای مکه نشان میدهد که اولین ساختمان سازی مکه نه در قرن ششم و هفتم بلکه در قرن هشتم میلادی صورت گرفته است. برخی برآنند که در بهترین حالت مکه از نیمه قرن هفتم در زمان معاویه بپا شده است. نظریه تاریخی «دین ژیبسون» در کتاب «شهر معمایی»، برآنست که مکه مورد نظر مسلمانان شهر قدیمی «پترا» در کشور اردن کنونی بوده است. او در تلاش تحقیقی و باستانشناسانه خود به این نتیجه می رسد که تا قرن هشتم زمان عباسیان مکه وجود نداشته و قبله همه معابد و پرستشگاه ها بسوی «پترا» بوده است(16).

مسلمان می گویند محمد در سال الفیل مطابق 570 میلادی متولد شده است. ابن اسحاق با استناد به قرآن و سوره الفیل «أَلَمْ تَرَ کَیْفَ فَعَلَ رَبُّکَ بِأَصْحَابِ الْفِیلِ...»( آیا ندیدی پروردگارت چه بر سر اصحاب فیل آورد؟) می گوید: محمد در سال فیل (عام‌الفیل)، در ۱۲ ربیع‌الاول، به دنیا آمد و این روز، یک روز دوشنبه بود. بر پایه چنین استدلالی در تاریخ طبری می آید: « از ابن عباس روایت کرده‌اند که: پیامبر‌ِ خدا به روز دوشنبه تولد یافت و روز دوشنبه مبعوث شد و روز دوشنبه حجرالاسود را به جا نهاد و روز دوشنبه به قصد هجرت از مکه بیرون شد و روز دوشنبه به مدینه رسید و روز دوشنبه از جهان در گذشت.».

ایا سال فیل مطابق 570 میلادی است؟ بنا بر روایت اسلامی سال فیل همان سالی است که ابرهه ژنرال مسیحی حبشه با فیل به مکه حمله می کند و این سال، همزمان با تولد محمد است. تحقیقات مدرن با متدهای تاریخگذاری نشان میدهد که کارزار نظامی ابرهه بسال 553 میباشد و ربطی به زمان تولد محمد ندارد(17). نگاه احسان یارشاطر در باره‌ی کارزار ابرهه‌ی حبشی را بشنویم: «به گفته‌ی پروکوپیوس چند سالی پیش از سال ۵۳۱ میلادی پادشاه حبشه، به تشویق یوستی‌نیان امپراتور بیزانس و برای دفاع از همدینان مسیحی خود، که مورد آزار مشرکان و یهودیان یمنی بودند، جنوب یمن را اشغال کرد، پادشاه آنجا را کشت و دست‌نشانده‌ای را به جای او گمارد. اما این دست‌نشانده محبوبیت نیافت و نتوانست شورش علیه خود را فرونشاند. ابرهه جانشین او شد که به گفته‌ی پروکوپیوس اصلاً برده‌ی بازرگانی بیزانسی بود. در کتیبه‌ای که یادگار‌ِ پایان یافتن تعمیرات سد مأرب است، ابرهه ادعا می‌کند نمایندگانی از دربارهای حبشه، بیزانس، ایران، حیره و غسان به حضور وی بار یافته‌اند. یوستی‌نیان او را تشویق کرد که به حیره حمله کند، اما او از روی احتیاط جز تظاهر به این کار اقدامی نکرد. اما به قبیله‌ی مَعدّ در مرکز عربستان حمله کرد، که تابع پادشاه لخمی حیره، عمرو بن منذر سوم، بود.» در ادامه احسان یارشاطرمی نویسد: «احتمالاً همین لشکرکشی به شمال برای مقابله با سپاه حیره است که در سوره ۱۰۵ قرآن درباره‌ی حمله به مکه و وسیله‌ی «اصحاب فیل» به منظور ویران کردن کعبه بازتاب یافته است.»(18)

گزارش ابن اسحاق و سپس عمومیت دادن روز دوشنبه از جانب طبری به همه رویدادهای اصلی مربوط به پیامبر اسلام بیانگر افسانه سرایی و اعتقادات موهومی است که نزد عالمان و فقهای اسلام وجود دارد.

تاریخ را جعل کردند

زندگینامه محمد نتیجه تفسیر است و نه واقعیت تاریخی. روایت های مربوط به زندگی محمد عناصری از یک «کرپوس» و مجموعه حوادث واقعی از دوره اول اسلام نیست. این زندگی نامه با نوشتن قران همزمان است و از ابتدای اسلام بسیار دور می باشد. پژوهشگران آمریکایی پاتریسیا کرون و میکائل کوک در کتاب خود «حاجریسم»، در تائید نظریه جان وانسبروگ می افزایند که طرفداران محمد در مدینه عربهای کم و بیش یهودی هستند و تصرف سوریه و فلسطین همچون تصاحب «زمین موعود» بشمار می اید و در این نقطه است که نوادگان «حاجر» بسوی اسلام گرایش پیدا می کنند و اعتقاد مسیحیان به عیسا و نجات دهنده را در باور خود وارد می کنند. در چنین شرایطی محمد بمثابه یک رئیس «مسیانیک» و نجات دهنده و ادامه دهنده سنت ابراهیمی شکل می گیرد. محمد هویت عرب را به ارزش های یهودی پیوند میدهد. چرا قرآن داستانهای کهن را تکرار میکند؟ این داستانها غیر تاریخی هستند و اغلب توراتی میباشند و تمامی این داستانها روایت نقلی برای کتابی هستند که برای عرب هویت تولید میکند. در دورانهای پس از محمد، نزد مسلمانان نیاز به یک «روایت» و «گفتمان» موجود است تا به محمد مشروعیت داده شود و خود هویت پیدا کنند.

تاریخ نویسی اسلامی چیست؟ تمام عناصر گزارشی در باره زندگی محمد متاخر بوده و بقول «سلیمان بشیر» (1947-1991) تاریخ شناس عرب اسرائیلی و استاد دانشگاه عبری اورشلیم در کتاب خود «عربها و سایر اقوام در ابتدای اسلام» روش نگارش زندگینامه محمد، از حال به گذشته، بازگشت به گذشته یا «رتروپروژکسیون» می باشد. این امر، همان تاریخ سازی است.

آنچه در تاریخ اسلام روی داد فقط نتیجه سیاست حاکمان نبود، بلکه افزون برآن یک «شعور جمعی ایدئولوژیک دینی جعل کننده» بر اذهان غالب شد. روانشناسی جمعی ویرانگر و تراژیک بوجود آمد تا روان را مسخ گرداند، موهومات را مقدس بداند و اندیشیدن را به سقوط بکشاند. دروغ به تقوا و صواب تبدیل شد زیرا سیاست «امت خودی ها» علیه غیرخودی ها بود. ما دستخوش یک جعل بزرگ تاریخی شدیم. پنهانکاری ها و خرافه های ایدئولوژیک و استبدادها و خشونت ها بکار گرفته شد تا حقیقت اسلام عریان نشود. استعمار ذهنی و ازخودبیگانگی ناخودآگاه ما، هوشمندی را به سستی و خاموشی کشاند و ما نتوانستیم به قرآن و اسلام انتقاد داشته باشیم. آسیب عمیق روانی و روشنفکری و فرهنگی فقط به ایرانیان محدود نمی شود. آسیب ناشی از اسلام، یک آسیب جهانی است.(19).

جلال ایجادی

جامعه شناس دانشگاه فرانسه

پانویسی

1. Robert Mantran, L'expansion musulmane. VIIe - XIe siècle, 6e édition, coll. « Nouvelle Clio, l'histoire et ses problèmes », PUF, 2001, Paris..

2. Micheau Françoise, les débuts de l'islam, éd : Téraèdre, 2012

3. Noth Albercht Fred Donner « Narratives of islamic origines »

4. تاریخ‌ طبری در 16 جلد به کوشش اِنی کاظمی برای نخستین بار در سال 1386 به نسخه الکترونیکی منتشر شده است

5. Mathieu Tillier, Pierre Guichard et Thierry Bianquis « Les débuts du monde musulman, VIIe-Xe siècle: de Muhammad aux dynasties autonomes », éd : PUF

6. Tayeb El-Hibri, "Harun Al-Rashid and the Narrative of the Abbasid Caliphate"

7. Edouard-marie Gallez, « Le Messie et son prophète » et Olaf, « Le grand secret de l'islam »

8. Anne-sylvie Boisliveau, « Le Coran par lui-même. Vocabulaire et argumentation du discours coranique autoréférentiel »

9. Alphonse Mingana, Syriac Influence on the Style of the Kur'ān, BJRL 2, 1927, 80.

10. Robert Mantran, L'expansion musulmane. VIIe - XIe siècle, page100

11. John Wansbrough 1928-2002 historien Quranic Studies : Sources and Methods of Scriptural Interpretation (Oxford, 1977) et The Sectarian Milieu : Content and Composition Of Islamic Salvation History (Oxford, 1978).

12. P. Crone et M. Cook. « Hagarism". The Making of the Islamic World, 1977,

13. Martin Hinds, Geraid Hawting, Gerd-Rudiger Puin, Christoph Luxenberg, Guillaume Dye, Edouard-marie Gallez, Alfred-Luis de Prémare

14. Olaf, « Le grand secret de l'Islam », Mahomet et les judéonazaréens, page 61

15. Harri Holma, «Mahomet, prophète des Arabes : Esquisses de la vie de Mahomet et des origines de l'Islam ».

16. Basma Atassi, architecte saoudien, Dan Gibson « The Sacred City », voir « Quranic Géography, Canada 2011. La ville de "Pétra".

17. Déroche Fr., "Abraha et l'année de l'éléphant", dans Dictionnaire du Coran, 2007, Paris, p. 8-9.

18. «حضور ایران در جهان اسلام» احسان یارشاطر، ترجمه فریدون مجلسی

19. برای شناخت بیشتری از دیدگاه من، شما می توانید به دو اثر دیگرم مراجعه کنید: «جامعه شناسی آسیب ها و دگرگونی های جامعه ایران، جلال ایجادی، نشر اچ اند اس مدیا، لندن، آمازون. دیگری، «نواندیشان دینی، روشنگری یا تاریک اندیشی»، جلال ایجادی، نشر مهری، لندن، آمازون انگلیس.