صد البته بازی درخشان و نفس‌گیر یاکین فینیکس در نقش آرتور فلک/جوکر عاملی کلیدی برای این فتح و ظفر است. فینیکس سال‌ها قبل هم در فیلم باعظمت «گلادیاتور» نقش امپراتوری با گرایش‌های سادیستی را که تعادل روانی چندانی ندارد، خوب بازی کرده بود به طوری که کاندیدای نقش مکمل مرد در جوایز آکادمی اسکار شد، اما این بار یواکین فینیکس باید سیر تحول و استحاله شخصیت آرتور فلک به جوکر را به نمایش بگذرد، یک کمدین بی‌نوا و دلقکی پاره وقت که به نماد شرور و روان گسیختگی گاتهام سیتی تبدیل می‌شود. شهر سیاه و بی‌شفقت گاتهام که آرتور را از زمان طفولیت به تاریک‌ترین اعماق خود پرتابش کرده، این بار او را برمی‌کشد و با چهره جوکر بر پیشانی یک شورش اجتماعی قرار می‌دهد.

👈مطالب بیشتر در سایت رادیو فردا

فیلم برخی دلالات سیاسی دارد از آن جمله لحظه‌ای‌ست که روانپزشک آرتور به او خبر می‌دهد که با کاهش بودجه خدمات درمانی، دیگر نه می‌تواند داروی رایگان بگیرد و نه ویزیت رایگان شود؛ «آنها تف هم کف دستت نمی‌اندازند.»

تمام این سه سال ریاست جمهوری دونالد ترامپ در آمریکا به جنگ و جدال بر سر بیمه رایگان دولتی برای اقشار فرودست جامعه و عزم و تلاش دولت فدرال برای کاهش بودجه آن گذشت. «بیمه رایگان برای همه» شعار اصلی کمپین‌های انتخاباتی برنی سندرز و و الیزابت وارن هم هست که عدم برخورداری ده‌ها میلیون نفر از بیمه خدمات درمانی را یک بحران اجتماعی و از نشانه‌های نابرابری حقوقی مردم آمریکا می‌دانند. اما جوکر در لایه‌های پنهان خود با جنبش‌های خواهان عدالت اجتماعی همدلی نشان نمی‌دهد؛ سهل است که حتی فیلمی ضدعدالت اجتماعی‌ست.

وقایع فیلم می‌تواند اشاراتی به جنبش تسخیر وال استریت داشته باشد؛ و مگر نه این که گاتهام سیتی را نمادی از نیویورک سیتی می‌دانند، شهری که فساد و بی‌رحمی دیگر با تار و پودش آمیخته و جرم و جنایت آسمانش را تیره ساخته. شهر در انتظار یک سوپرقهرمان برای نجات و رستگاری‌ است، اما جوکر ظهور می‌کند و با قتل‌ سه نفر از کارمندان شرکت سرمایه‌گذاری وِین، نماد ثروت و قدرت در گاتهام سیتی، فرودستان و حذف‌شدگان اجتماعی را شهامتی برای ابراز وجود می‌بخشد. فرودستان با ماسک جوکر بر صورت‌های خود خیابان‌های شهر را تسخیر می‌کنند. تسخیر وال استریت آرزوی این جنبش عدالت‌خواهانه و ضد فرهنگ سرمایه‌داری بود، اما جوکر شخصیتی اسکیزوفرنیک است که با قتل و آدم‌کشی برکشیده شده. شورشی هم که به راه انداخته کور است و خشونت‌آمیز. «ثروتمندان را بکشید»؛ این پلاکارد در دست شورشیان بدجوری جلوی چشم است، گواین که هشدار می‌دهد هرج و مرج طلبی و انتقام‌جویی در ذات اعتراضات فرودستان و محذوفان از اجتماع نهفته است.

تصادف غریبی است که اکران جوکر درست در روزهایی‌ باید باشد که از اکوادور و شیلی و فرانسه گرفته تا لبنان و عراق صحنه خروش مردمانی‌ست که از نابرابری اجتماعی و فساد و تباهی در سیستم‌های حاکم به تنگ آمده‌اند و خیابان‌ها را به تسخیر خود درآورده‌اند. اما توجه جهانی به جوکر می‌تواند تصادفی نباشد، چرا که فیلم نشانه‌هایی از حقیقت را هم با خود دارد.

جوکر اساساً برخلاف آثار بتمن، فیلمی فانتزی نیست. نقل است که تاد فیلیپس می‌خواسته به شیوه آثار کلاسیک مارتین اسکورسیزی نظیر «راننده تاکسی»، آن را بسازد که فیلمی اجتماعی‌ به شمار می‌آید. منتها خشونت جوکر به‌مراتب بیشتر و عریان‌تر است که با روح و روان مخاطب بازی می‌کند، امری که می‌تواند دلیلی برای نفرت از این فیلم باشد. اصلا شاید برای تلطیف همین فضای جنون‌آمیز و هراسناک بوده که صحنه پایانی فیلم آن‌گونه ساخته شده؛ لحظه‌ای بعد از آن که جوکر را شورشیان بر دست‌های خود بلند کرده‌اند، آرتور فلک در بیمارستانی روانی نشان داده می‌شود که آن‌چه را بر او رفته است به پزشک معالجش شرح می‌دهد؛ انگار که همه این‌ها در ذهن او اتفاق افتاده. سپس آرتور از اتاق بیرون می‌آید و با گام‌های خود ردی از خون بر کف‌پوش‌های سفید بیمارستان بر جای می‌گذارد.

فیلم در میانه کار نیز یک کد دیگر به دست می‌دهد که به خیال‌پردازی آرتور اشاره دارد و آن لحظه‌ای‌ست که «سوفی» او را در آپارتمان خود می‌یابد، گو این که با غریبه و بیگانه‌ای مواجه شده، اما صحنه عشق‌بازی آنها در لحظات قبلی فیلم باور دیگری را از نوع روابط این دو به‌وجود می‌آورد.

حال کدام یک واقعیت دارد؟ جوکر یا آرتور فلک؟ هر چه باشد تغییری در ماهیت ماجرا رخ نمی‌دهد چرا که واقعیت گاتهام سیتی همان‌قدر خشن و سیاه است. فقط آن‌که جوکر این سیاهی و خشونت را به نمایش می‌گذارد، آن‌گونه که همین چهار پنج سال قبل «بردمن» به «ریگان تامسن» (با بازی مایکل کیتون) که ستاره‌ای از یاد رفته است، نهیب زد: «به مردم چیزی را بده که می‌خواهند. از این زندگی کسالت‌بار، این فلاکت خلاصشان کن.»