آن استعفا کجا و استعفای شما کجا؟

بدون تردید اگر نگوییم سفیر ایران در مسکو، مهم‌ترین بلکه جزء یکی از سه دیپلمات ارشد کشورمان در سطح سیاست خارجی قرار داد که در کنار پست‌هایی همچون، نماینده ایران در سازمان ملل و سفیر ایران در عراق قرار می‌گیرد. در این میان، انگار استعفا از نمایندگی مجلس و انتخاب شدن به عنوان سفیر ایران در روسیه نیز تبدیل به یک نرم شده است؛ زیرا مهدی سنایی، نمیانده حوزه انتخابیه نهاوند در مجلس هشتم و نهم نیز پس از استعفا از قوه مقننه به سمت سفیر تهران در مسکو انتخاب شده بود.

از بنیان نمی‌توان چنین رخدادی -استعفای از قوه مقننه برای پست سفارت- را خطا ارزیابی کرد اما پسندیده آن است که در ابتدای امر مقایسه‌ای میان استعفای سنایی و جلالی داشته باشیم.

مهدی سنایی دانشیار روابط بین‌الملل دانشگاه تهران و مؤسس گروه مطالعات روسیه در دانشکده مطالعات جهان بوده و ریاست تنها مرکز مطالعات غیردولتی ایران و اوراسیا با عنوان ایراس را هم بر عهده داشته است. همچنین او دکترای علوم سیاسی خود را از آکادمی علوم روسیه (۱۳۸۰) اخذ کرده و علاوه بر فارسی، به زبان‌های روسی، انگلیسی و عربی نیز مسلط است. وی از سال ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۲ مدیر گروه مطالعات روسیه دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران بوده و استاد میهمان دانشگاه علوم انسانی مسکو در رشته علوم سیاسی (تدریس به زبان روسی)، از سال ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۲ بوده است. غالب یا حتی تمامی آثار سنایی به حوزه روسیه، آسیای میانه و قفقاز اختصاص دارد که شامل حدود 5 جلد کتاب و مقالات متعدد تخصصی می‌شود. سنایی در سطحی دیگر آثاری با زبان روسی منتشر کرده و تز دکترای خود را نیز با زبان روسی نوشته و در حوزه ترجمه از زبان روسی به فارسی نیز فعال بوده است. با نگاهی به این پیشینه و این سطح از تخصص به نظر می‌رسد که انتخاب سنایی به عنوان سفیر تهران در مسکو، یکی از معقول‌ترین انتخاب‌های تاریخ وزارت خارجه کشورمان برای یک منصب دیپلماتیک مهم بوده است.

اما در طرف مقابل مهدی سنایی که انتقادهای جدی به او نیز وارد بود، کاظم جلالی، دکترای علوم سیاسی اخذ شده از دانشگاه امام صادق قرار دارد که رویه‌ای مشابه با سلف خود در مسکو را در پیش گرفته است. با این تفاوت که او هیچ تخصصی در زمینه روسیه، قفقاز و آسیای میانه ندارد و به نظر می‌رسد کارهای او بیشتر در «زمینه تعارض اجتماعی» و شناخت ساختار پارلمان در ایران بوده که در نگاهی تخصصی هیچ‌گونه کارایی در منصب دیپلمات ارشد ایران در کشوری مهم همچون روسیه ندارد. برای نمونه، باید پرسید که اثر جلالی تحت عنوان «مطالعات تطبيقي انديشه‎هاي هابز، لاك و روسو در خصوص تعارض اجتماعي» چه تاثیری در شناخت، خوانش و کنش او در مناسبان تهران با مسکو دارد.

افزون بر این کاظم جلالی، تا کنون سابقه‌ دیپلماتیک، سیاسی و پارلمانی جدی‌ای در حوزه امور روسیه نداشته است. غالب مناصب او در ریاست گروههای پارلمانی با پارلمان‌های کشورهای اروپایی یا گروه دوستي پارلماني ايران و سوريه بوده است. تنها مورد معطوف به سابقه او عضویت در گروه دوستی پارلمان ایران و روسیه در مجلس هفتم بوده که آن نیز به نظر سمتی کم اهمیت و فاقد کارایی به نظر می‌رسد. با این سابقه و تخصص در قیاس میان سفیر جدید و سفیر سابق می‌توان با جرات اظهار داشت: «این کجا و آن کجا؟» در سطحی دیگر، باید از وزارت خارجه پرسید که چرا فردی غیر متخصص که حتی یک روز فعالیت دیپلماتیک را درک نکرده، باید بعنوان سفیر در یکی از مهمترین سفارتخانه های ایران در جهان به کار گرفته شود؟! این مساله همانند این مثال است که یک مکانیک با تجربه در حوزه تعمیرات تخصصی خودرو را از مدیریت یک کارگاه کنار بگذاریم و به جای او یک مسئول فروش خودرو در کمپانی خودروسازی را جایگزین کنیم. درست است هر دو این‌ها در حوزه خودرو کار می‌کنند اما این کجا و آن کجا؟ درست است جلالی و سنایی هر دو علوم سیاسی خوانده‌اند، اما این کجاو آن کجا؟ شاید اکنون جای این تردید باقی بماند که این تصمیم، موضع محمد جواد ظریف نبوده و شاید بر او تحمیل شده باشد چه آنکه وزیر خارجه فعلی ایران همواره از انتخاب چهره های غیرمتخصص امتناع کرده است. هرچد باید منتظر ماند و در آینده دید تا چه اندازه این فرضیه درست است.

بده و بستانی تحت عنوان سفارت برای بی‌خانمانان اسفند 1398

در سطحی دیگر می‌توان مساله انتقاد از ریاست جلالی بر سفارت ایران در روسیه را به گونه‌ای دیگر و از منظر عدم امید او به حضور مجدد در مجلس مورد ارزیابی قرار داد. واقعیت این است که در سال 94 کاظم جلالی در شاهرود، پس از چهار دوره حضور در پارلمان رأی نداشت اما در یکی از اقدامات محیرالعقول شورای سیاست‌گذاری اصلاح‌طلبان یک شخص فاقد پیشینه اصلاح‌طلبی محکم و بارز در لیست امید تهران قرار گرفت. در درون پارلمان نیز جلالی با بر عهده گرفتن ریاست فراکسیون مستقلین، نیک می‌داند که دیگر نه می‌تواند در میان اصلاح‌طلبان جایگاهی برای خود داشته باشد و نه اصول‌گرایان او را می‌پذیرند. افزون بر این، او نه دیگر در تهران می‌توان رای مردم را جلب کند و نه در شاهرود. از این رو او به عنوان یک بی‌خانمان در اسفند 98 خوب می‌دانست بعد از 20 سال تجریه طلایی باید مسیر خانه‌نشین شدن را در پیش بگیرد.

نکته قابل توجه ماجرا این است، زمزمه‌هایی وجود دارد که نعمتی از جمله همقطاران جلالی نیز سفیر ایران در یکی از کشورها خواهد شد. در پایان می‌توان گفت استعفای جلالی نماد بارز بده و بستانی قابل تردید تحت عنوان «بفرمایید سفارت برای شما بی‌خانمانان اسفند 1398» است.