- ایندپتندنت فارسی - ثمانه قدرخان - به دنبال شیوع ویروس کرونا و بحرانی‌تر شدن روزهای عادی زندگی مردم در همه کشورهای جهان، زندگی و ارتباط مجازی بیشتر از همیشه در مرکز توجه قرار گرفته است. دورکاری که هنوز در بسیاری از کشورها خیلی عادی نشده است، در کنار آموزش‌های از راه دور در دوران کرونا، بیش از گذشته مورد اقبال عمومی واقع شده است. در همین راستا روحانیون ایران نیز از میدان دورنمانده‌اند و دروس حوزوی خود را به صورت «آنلاین» برگزار خواهند کرد. در این میان، احمد خاتمی، استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم و عضو شورای عالی حوزه و جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، نیز به صورت آنلاین به مسایل فقهی ویروس کرونا خواهد پرداخت.
به گزارش خبرگزاری حوزه: «آیت‌الله سید احمد خاتمی، امام جمعه موقت تهران، نماینده مجلس خبرگان، استاد درس خارج حوزه علمیه قم، در پی شرایط ایجاد شده در کشور و شیوع ویروس کرونا و نیز پرسش‌های فقهی ایجاد شده برای مردم، در قالب درس خارج به صورت غیرحضوری مهم‌ترین مسایل این موضوع را تبیین می‌کند.»
بر اساس این خبر، دروس این دوره از تارنمای مدرسه اینترنتی فقاهت پخش خواهد شد.
به جزییات بیشتری از این که دقیقا به چه مواردی پرداخته خواهد شد، اشاره نشده است.
پیشتر نیز در توییتی از دفتر هیات دولت، نوشته شده بود: «ویروس کرونا ضمن ایجاد تغییرات در سبک زندگی مردم، بر رفتار مذهبی و دینی آنان تاثیر گذاشته و سوال‌های زیادی را در حوزه الهیات، اخلاق و فقه برای متدینان و متشرّعان پدید آورده است.»
در مقاله‌ای نیز که در تارنمای هیات دولت منتشر شده است، هدف از نگارش آن، «بررسی حکم فقهی این تغییرات و رفتارهای تازه و نوپیدایی» مربوط به آن عنوان شده است.
مطالب بیشتر در سایت ایندپتندنت فارسی
در مقدمه آن مقاله به تفصیل آمده است: «ویروس کرونا زلزله‌ای در فرهنگ، اقتصاد، اخلاق و الهیات ایجاد کرده است. به طوری که می‌توان گفت جهان پساکرونا با جهان پیشاکرونا به کلی متفاوت خواهد بود. این ویروس سبک زندگی مردم را به شدت تغییر داده، بر رفتار مذهبی و دینی مردم تاثیر گذاشته، مناسک عبادی جمعی را تعطیل کرده، در مساجد، حرم‌ها و مشاهد مشرّفه را بسته، آیین‌های مذهبی تغسیل و تکفین اموات را لغو یا محدود کرده است.» در بخش دیگری از آن مقاله با اشاره به این که در دوران کرونا سوال‌های شرعی بسیاری برای افراد ایجاد شده است، لزوم پاسخگویی به سوالات را متذکر شده و به برخی جزییات اشاره کرده است: «سوالاتی در حوزه الهیات، اخلاق و فقه. از عبادات تا معاملات، همه تحت تاثیر کرونا قرار گرفته‌اند. مثلاً از خوف سرایت این ویروس به دیگران و گسترش بیماری، میّت غسل داده نمی‌شود. تشییع جنازه و خاکسپاری وی بدون حضور مومنان و دوستان و آشنایان برگزار می‌شود. مجالس ختم و سوگواری تعطیل شده‌اند. نماز‌های جمعه و جماعات تعطیل شده‌اند. در مساجد و مشاهد مشرّفه که قرن‌ها دایر بوده و تعطیل‌بردار نبوده‌اند، بسته شده است. هَیَئات و مجالس مذهبی تعطیل شده‌اند. بسیاری از تعهدات و قراردادها در سر وعده تادیه نمی‌شوند. در حالی که نه از نظر اخلاقی مذموم شمرده می‌شوند و نه از نظر شرعی حرام و معصیت.»
استفتاء از شهر کرونازده
از پیامدهای بی‌شمار همه‌گیری کرونا، تعطیلی برخی مراکز تصمیم‌گیری در ایران، از جمله مجلس شورای اسلامی، و در کنار آن، مجلس خبرگان رهبری بود که نشست فصلی خود را به تعویق انداخته‌اند و گفته‌اند که این تصمیم بر مبنای توصیه‌های پزشکی برای پیشگیری از ابتلای اعضای مجلس به ویروس است.
در عین حال، دفاتر مراجع در قم هم بسته شده است و سوالات شرعی، به صورت تلفنی پاسخ داده می‌شود. سوالات شرعی مرتبط با ویروس کرونا و بازار استفتائات مربوط به آن هم داغ شده است. برای نمونه، دفتر آیت‌الله سیستانی خبرداد که این دفتر به ۲۰ استفتاء پیرامون بیماری کرونا پاسخ داده است.
یا محمدجواد فاضل لنکرانی، رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار و عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، نیز با انتشار برخی سوال و جواب‌های شرعی، آنها را برای عموم قابل استفاده اعلام کرد. البته تا پیش از این هم تارنمای این افراد پاسخگوی این دست سوالات بود.
طلبگی آنلاین
در پی همه‌گیری کرونا و تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها در بسیاری از کشورهای دنیا و از جمله ایران، آموزش‌های «آنلاین» باردیگر فرصت‌های نهفته خود را بروز داده است و اینترنت بیشتر از گذشته نقش پررنگ خود را در زندگی مردم نشان می‌دهد. نه تنها به لحاظ فرهنگی و سرگرمی، که این بار لزوم استفاده از آن برای متصل ماندن به زندگی عادی، بیش از گذشته خودش را به رخ می‌کشد. چه در دانشگاه‌ها و چه مدارس و حوزه‌های علمیه، تلاش برای برگزاری کلاس‌های مجازی آغاز شده است.
اخیرا مدیر حوزه‌های علمیه آذربایجان غربی گفت: «آموزش‌های مجازی حوزه‌های علمیه در استان تا پایان قرنطینه ادامه دارد.» در ۱۸ اسفند نیز احمد خاتمی خطاب به طلبه‌ها و شاگردان خود گفت: «تعطیلی کلاس‌ها نباید منجر به اتلاف وقت طلاب شود.»
به گزارش خبرگزاری مهر، این عضو مجلس خبرگان با اشاره به لزوم تحصیل طلاب در زمان تعطیلی عنوان کرد: «راضی بودم که در فضای مجازی دروس را خدمت‌تان ابلاغ کنم از آنجا که برای همه دوستان بستر فراهم نبود، مناسب دیده شد انشاء‌الله با رفع مشکل (ویروس منحوس کرونا) در اولین فرصت به صورت حضوری دروس را خدمت‌تان ارائه دهیم.»
اما خبری از برگزاری کلاس‌ها در روستاهای کوچک یا توجهی به مناطق عشایری نبوده است.
برای شهرها، جدول زمانبندی حضور مدیران، معلمان و تشکیل کلاس‌ها در شبکه اجتماعی «شاد» از سوی وزارت آموزش و پرورش اعلام شد. قرار بود در این سامانه، دروس از قبل ضبط شود وبرای دانش آموزان نمایش داده شود. اما به دلیل مشکلات فنی و به تعویق افتادن فعالیت شبکه اجتماعی دانش‌آموزی (شاد) پخش آنها با تعویق انجام شد. با این حال، به گفته معاون آموزش متوسطه آموزش و پرورش شهرستان‌های استان تهران، روند تولید فیلم‌های تدریس همچنان ادامه دارد.
روز ۱۶ فروردین هم معاون آموزش متوسطه آموزش و پرورش شهرستان‌های استان تهران از تولید و بارگذاری بیش از ۳۵۰ فیلم تدریس در مدرسه مجازی آموزش و پرورش شهرستان‌های استان تهران خبر داد. اما شرایط در روستاها و بیشتر مناطق محروم، با تهران متفاوت است. خبرگزاری ایرنا در گزارشی در همین خصوص از قول معاون پژوهشی، برنامه‌ریزی و منابع انسانی آموزش و پرورش خراسان شمالی، نوشت: «زمینه اجرای طرح شبکه اجتماعی دانش‌آموزان (شاد) در این استان مهیا است اما نگرانی ما، محرومیت بسیاری دانش‌آموزان روستایی از داشتن گوشی‌های اندروید برای استفاده از این طرح است.»
این معضل، موردی است که در طرح‌ها و برنامه‌های مدیران آموزش و پرورش تا پیش از این پیش‌بینی نشده بود. چرا که برنامه‌ریزی‌های کلان در ایران معمولا مناطق روستایی و کم‌برخوردار را در نظر ندارد. یکسان نبودن شرایط، دانش‌آموزان استثنایی را هم در برمیگیرد. چنانچه رئیس آموزش و پرورش استثنایی خراسان شمالی، با انتقاد از ضعف برنامه‌های صدا و سیما در حوزه آموزش، به «ایرنا» گفت: «رسانه ملی در این بخش، دانش‌آموزان با نیازهای ویژه را از یاد برده است.»
به گفته معاون عمران و توسعه شهری وزارت کشور: «در کشور ایران ۱۳۰۰ شهر و ۳۷ هزار روستا داریم .» ولی روشن نیست که چه تعدادی از روستاها و شهرها از امکان دسترسی به اینترنت برخوردار هستند و آیا دانش‌آموزان در این مناطق به گوشی تلفن هوشمند یا انواع «تبلت»ها، «ای پد» یا «لپتاپ» و کامپیوتر برای شرکت در کلاس‌های مجازی دسترسی دارند، یا خیر.
دروس فیلتر شده و نرم‌افزار ویروسی آموزش و پرورش
در بسیاری از شهرها نیز کلاس‌ها به صورت مجازی برگزار شد. برای نمونه، در شهر رودسر، «ترانه»، دانش‌آموز کلاس اول، به گفته مادرش که کارمند یک اداره دولتی است، تمام دروس خود را به صورت «آنلاین» دریافت کرده است و در امتحانات کلاس نیز شرکت کرده است.
«تامارا» که پسرش در مقطع دبیرستان در تهران تحصیل می‌کند، با مفید دانستن برگزاری کلاس‌های مدارس به صورت آنلاین، به «ایندیپندنت فارسی» می‌گوید: «سرعت اینترنت خوب است و بچه‌ها برای یکی دوساعت سرگرم هستند، ولی متاسفانه بچه‌ها خیلی جدی نمی‌گیرند و برای آنها خوب جا نیفتاده و کلاس برای بچه‌ها خیلی خسته کننده است. برخی کلاس‌ها خیلی خشک برگزار می‌شود.»
«تامارا» به عنوان مادری که پسر نوجوان دارد، بودن کلاس‌های مدرسه به صورت آنلاین را بهتر از نبودن آن می‌داند: «مدرسه پسر من هوشمند است و خود مدرسه متوجه مشارکت کردن بچه‌ها در کلاس‌ها می‌شوند و حضور و غیاب انجام می‌شود، و در ضمن هر روز نیز آزمون آنلاین برای بچه‌ها برگزار می‌شود و از ساعت یک بعدازظهر تا ساعت پنج بچه‌ها وقت دارند که در آزمون شرکت کنند. شرکت در این آزمون‌ها اجباری است و در صورت شرکت نکردن، نمره آن درس کم خواهد شد.»
«تکتم»، عکاس حوزه اجتماعی، معتقد است که مدارس در دوران قبل از تعطیلات نوروز فعال‌تر عمل کرده‌اند: «بعد از آن، ادامه دروس به هفته دوم عید موکول شده است و آموزش و پرورش از والدین خواست که اپلیکیشن «سروش» را نصب کنند. ولی هیچ یک از والدین تا جایی که من در جریان هستم، حاضر به انجام آن نشدند، چرا که این اپلیکیشن ایرانی ایرادهای بسیار زیادی داشت. به عنوان نمونه حجم موبایل را زیاد پر می‌کرد یا عکس‌ها و فیلم‌های روی موبایل هر فرد را دزدیده و آنها را در فضای مجازی پخش می‌کرد و خیلی ویروسی بود.»
برخی از والدین استفاده از «اسکایپ» را توصیه کرده‌اند، ولی به دلیل تحریم، استفاده از آن ممکن نبود. «تکتم» با توضیح این موارد به «ایندیپندنت فارسی»، ادامه می‌دهد: «این مشکلات در مورد کلاس‌های دختر بزرگترم بود، ولی در مورد کلاس‌های دختر دیگرم در مقطع ابتدایی، هر روز از طریق تلگرام معلم درس را تدریس می‌کند و (دخترم) هر روز تکلیف همان روز را انجام می‌دهد برای معلم عکس می‌گیریم و برایش ارسال می‌کنیم.»
وی در ادامه توضیح می‌دهد: «حسن این روش تدریس در این است که دانش‌آموزان هر جا را درست متوجه نشدند، برگردند و دوباره صدای معلم را گوش بدهند و تکرار کنند. اما اگر کسی اینترنت نداشته باشد یا گوشی تلفن هوشمند در خانه‌ای نباشد، چنین امکانی برایش فراهم نیست.»
البته چنان که پیشتر نیز اشاره شد، شرایط تهران با سایر شهرها و روستا بسیار متفاوت است و حتی شرایط در مناطق کم‌برخوردار در شهر تهران نیز با محله‌هایی با امکانات متوسط و بالا، قابل قیاس نیست.
اما از سوی دیگر، تلویزیون نیز، همچون زمان دوران جنگ ایران و عراق که به خاطرتعطیلی مدارس در دوره خاصی برنامه درسی برگزار می‌کرد، در دوران کرونا برای دانش‌آموزان مقاطع مختلف اقدام به برگزاری کلاس درس کرده است. «تکتم» با اشاره به این تجربه می‌گوید: «تلویزیون تقسیم‌بندی کرد که هر ساعت چه مقطعی تدریس می‌شود و از معلمان خیلی خوبی هم استفاده کرد، اما بچه‌ها به خاطر علاقه نداشتن به برنامه‌های تلویزیون، تمایلی به استفاده از آن نداشتند. بعد از آن آموزش و پرورش برای این که بچه‌ها برنامه‌های آموزشی را از دست ندهند، کانال تلگرام ایجاد کرد و در همان کانال مفاد درسی را آموزش داد. ولی مشکل آن، فیلتر بودن تلگرام بود که همه باید از فیلترشکن استفاده می‌کردند. خیلی مواقع فیلترشکن‌ها کار نمی‌کرد و در برخی موارد، به دلیل پایین آوردن سرعت اینترنت از سوی دولت، دانلود کردن فیلم‌های آموزشی وزارت آموزش و پرورش نبود.»
«تکتم» در ادامه همچنین با اشاره به تجربه همسرش در استفاده از کلاس‌های آنلاین فرانسه و انگلیسی، می‌گوید: «استاد دوره هم حتی گاهی نمی‌توانست از اپلیکیشن تدریس آنلاین استفاده کند، با اینکه استاد خیلی خوبی بود.» ولی برای همسر وی، تجربه کلاس آموزشی دیگری، متفاوت و بسیار خوب بوده است.
از دیگر سو، در دانشگاه‌ها نیز کلاس‌ها به صورت آنلاین برگزار می‌شود. دانشگاه تهران، دانشگاه علم و صنعت، دانشگاه شهید بهشتی، صنعتی شریف، خواجه نصیرالدین طوسی، دانشگاه علامه طباطبایی، پیام نور، تربیت مدرس، و امیرکبیر نیز کلاس‌های خود را تا پایان بحران کرونا به صورت مجازی برگزار می‌کنند. وضعیت در سایر شهرهای ایران نیز به همین گونه است. تنها تفاوت، در میزان امکانات دانش آموزان و دانشجویان و میزان دسترسی آنان به لوازم و تجهیزات کامپیوتری یا موبایل و اینترنت، برای بهره‌گیری از مفاد درسی است.
