ساکنان ناگورنو قره‌باغ عمدتا در کشاورزی کار می‌کنند و از منابع فراوان آبی، برای آبیاری و تولید برق استفاده می‌کنند، افزون بر آن‌که برخی از مردم این منطقه مشغول دامداری بوده و شماری دیگر در زمینه صنایع سبک فعالیت دارند. ناگورنو قره‌باغ از نظر اقتصادی شباهت بسیاری به ارمنستان دارد و منبع درآمد اغلب مردم آن به کشاورزی و صنایع معدنی وابستگی دارد، زیرا مناطق کوهستانی آن سرشار از مواد معدنی گرانبها و نیمه قیمتی مانند طلا و مس است و ارمنستان به عنوان شریک اصلی تجارت منطقه قره باغ شناخته می‌شود.

مطالب بیشتر در سایت ایندیپندنت فارسی

از زمان امضای توافقنامه صلح میان آذربایجان و ارمنستان در سال ۱۹۹۴، باکو در سایه حمایت متحد قدرتمندش ترکیه سعی می‌کند ارمنستان از هیچ پروژه منطقه‌ای، به ویژه در بخش خطوط لوله انتقال نفت و گاز به اروپا که از مناطق مرزی میان آذریایجان و گرجستان عبور کرده و وارد خاک ترکیه می‌شود، بهره‌مند نشود. از سوی دیگر، مسدود بودن مرزهای ارمنستان با آذریایجان و ترکیه، این کشور را در محاصره اقتصادی قرار داده است و ارمنستان از جنوب، مرز محدودی با ایران دارد و از شمال هم‌مرز گرجستان است. در نتیجه، این کشور به همراه منطقه قره‌باغ از سال‌ها بدین سو در وضعیت دشوار اقتصادی به‌سر می‌برد، زیرا از یک سو مانند همسایگانش با دریا مرز ندارد و از سوی دیگر، مرزهای گسترده آن با دو همسایه متخاصمش همواره مسدود است.

در حالی‌که منبع اصلی درآمد آذربایجان را صادرات نفت و گاز تشکیل می‌دهد که به حدود ۹۰ درصد می‌رسد، درآمد ارمنستان متکی به صادرات فلزات گرانبها و غیر گرانبها، ماشین آلات و تجهیزات مختلف و پردازش الماس است و بخش عمده تولید ناخالص ملی ارمنستان از بخش صنایع فراهم می‌شود که حدود ۱۴ میلیارد دلار در سال است. با آن‌که تولید ناخالص داخلی آذربایجان بیش از ۴۷ میلیارد دلار است، اما سرانه تولید ناخالص داخلی آذربایجان و ارمنستان تقریبا یکسان است و به حدود ۴.۶ هزار دلار می‌‌رسد. جمعیت آذربایجان حدود ۱۰ میلیون نفر و جمعیت ارمنستان بالغ بر ۳ میلیون نفر است.

جمعیت ناگورنی قره‌باغ حدود ۱۵۰ هزار نفر است و تولید ناخالص داخلی آن به یک میلیارد دلار نمی‌رسد، طوری که تولید ناخالص داخلی این منطقه در سال ۲۰۱۹ اندکی بیش از ۷۱۰ میلیون دلار بود. البته، ارمنستان نیز وضعیت مشابهی دارد و به دلیل داشتن آثار باستانی و جنگل‌های کوهستانی، اقتصاد آن بیشتر به گردشگری متکی است، اما محدودیت‌های اعمال شده برای جلوگیری از انتشار بیماری کرونا، ضربه‌ای شدیدی به اقتصاد این کشور زد.

ناگورنو قره‌باغ ثروت طبیعی قابل ذکری ندارد که زمینه جاه‌طلبی کشورهای دیگر را فراهم کند، اما اهمیت این منطقه در موقعیت استراتژیک آن نهفته است، افزون بر آن، اشغال ناگورنو قره‌باغ از سوی آذربایجان، مشکلی را حل نمی‌کند، زیرا این منطقه هیچ مرز مشترکی با ترکیه ندارد. از سوی دیگر و هرچند وقوع درگیری، می‌تواند تأثیر منفی بر ارمنستان داشته باشد، به ویژه آنکه فشارهای اقتصادی ناشی از بحران شیوع بیماری کرونا، این کشور را دچار چالش کرده است، اما آذربایجان نیز به دلیل آسیب‌پذیری خطوط لوله انتقال نفت و گاز به سمت گرجستان، از هرگونه جنگ و درگیری در منطقه، متأثر می‌شود.

در همین زمینه، تحلیلگران و کارشناسان عقیده دارند که با توجه به احتمال آسیب‌پذیری خطوط امداد انرژی و نقش برجسته لجستیکی این منطقه به اروپا، هر نوع جنگ در این پهنه، توجه جامعه جهانی را به خود جلب می‌کند. تحلیلگران خاطرنشان می‌کنند که وقوع نبرد در نزدیکی خطوط لوله نفت و گاز، مسیر انتقال انرژی از آسیای میانه به بازارهای جهانی را به شدت تهدید می‌کند و تداوم درگیری در این منطقه ممکن است در آینده منجر به تشکیل ائتلاف‌های بین‌المللی برای مهار بحران و جلوگیری از جنگ در این منطقه استراتژیک شود.

این منطقه که به عنوان نقطه تلاقی و پایانه بزرگ جهانی برای حمل و نقل نفت و گاز محسوب می‌شود، سه بزرگترین تولید کننده گاز طبیعی جهان یعنی روسیه، ایران و آذربایجان را به هم پیوند می‌دهد، علاوه بر این‌که برای رشد اقتصادی سه کشور وابسته به واردات گاز (ارمنستان، گرجستان و ترکیه) نیز نقش ویژه‌ای را ایفا می‌کند.

تحلیلگران بدین باورند که تشدید تنش و اقدامات نظامی در هر دو طرف مرز، زیر ساخت‌های منقطه‌ای نفت و گاز را به شدت تهدید می‌کند و در این میان، ترکیه که وابستگی بسیاری به نفت و گاز این منطقه دارد، متحمل خسارت‌های جبران ناپذیری خواهد شد.

خط لوله قفقاز جنوبی، گاز طبیعی را به خط لوله گاز ترانس آناتولی می‌رساند و به عنوان عمده‌ترین منبع برای تأمین انرژی به ترکیه به شمار می‌رود، افزون بر این‌که وابستگی این کشور را به منابع انرژی روسیه کاهش می‌دهد. با آن‌که ترکیه سال‌ها است تلاش می‌کند به منابع انرژی متعددی دسترسی پیدا کند، اما آنکارا در این زمینه تا به حال، وابستگی بسیاری به مسکو دارد.

بر اساس گزارش‌های منتشر شده، ترکیه گاز روسیه را با دو برابر قیمتی که مشتریان اروپایی می‌خرند، به دست می‌آورد، به همین دلیل آنکارا پیوسته در تلاش برای یافتن منابع جایگزین دیگری است. ترکیه با دستیابی به گاز آذربایجان از طریق خط لوله گاز ترانس آناتولی، توانسته است هزینه‌های خود را به میزان قابل توجهی کاهش دهد. البته پس از فرا رسیدن زمان تمدید توافقنامه گاز میان مسکو و آنکارا در سال ۲۰۲۱، آذربایجان و ترکیه فرصت بیشتری برای گسترش همکاری‌های اقتصادی خواهند داشت.

پس از این‌که ترکیه و روسیه نتوانستند به توافقی برسند، مذاکرات میان دو جانب در ماه آوریل گذشته متوقف شد، به هرحال، تحولاتی که در حال رخ دادن است نشان می‌دهد که میزان صادرات انرژی روسیه به ترکیه که حائز اهمیت فراوانی برای مسکو است، کاهش خواهد یافت.

خط لوله اصلی (خط لوله نفت باکو-تفلیس- ارزروم)، که گاز آذربایجان را به ترکیه می‌رساند، از منطقه تووز در آذربایجان عبور می‌کند. این منطقه در مجاورت استان تاووش در ارمنستان واقع شده است، جایی‌که درگیری ها در آن اتفاق افتاده است. در نتیجه آخرین درگیری‌ها میان ارمنستان و آذربایجان، منطقه مرزی میان دو کشور در روز یکشنبه گذشته شاهد شدیدترین درگیری بود که از سال ۲۰۱۶ تا کنون بی‌سابقه بوده و منجر به خسارت‌های فراوان جانی و مادی شد.

بر اساس گزارش‌های رسمی، جنگ اخیر، دو کشور را متحمل خسارت‌های بسیاری کرده و نیروهای قره‌باغ ادعا می‌کنند که موفق به سرنگون کردن ۴ بالگرد جنگی، ۱۵ پهپاد آذربایجانی شده و ۱۰ تانک مربوط به نیروهای آذربایجان را منهدم کردند، اما آذربایجان این ادعا را رد می‌کند.

در همین حال، نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان خطاب به ملت گفت: "برای دفاع از سرزمین مقدس ما آماده شوید." در مقابل، الهام علی‌اف، رئیس جمهوری آذربایجان با تأکید بر پیروزی، نیروهای کشورش را برای حمایت از خاک آذربایجان به جنگ فراخواند.

قابل ذکر است که منطقه ناگورنو قره‌باغ در اواخر سال ۱۹۹۱، استقلال خود را از آذربایجان اعلام کرد، اما هیچ کشوری حتی ارمنستان آن را به رسمیت نشناخت. این منطقه از سال ۱۹۸۸ تا ۱۹۹۴، شاهد جنگ میان ارمنستان و آذربایجان بود و در نتیجه، حدود ۳۰ هزار تن کشته و صدها هزار نفر آواره شدند که اغلب آن‌ها شهروندان آذربایجان بودند. پس از پیروزی ارمنستان، دو کشور در ماه مه ۱۹۹۴، توافق به آتش‌بس کردند اما هیچ گامی برای دستیابی به صلح و آشتی در این منطقه استراتژیک، برداشته نشد.